Umis-isem a Daga

tumulangen ti lamiis ket dagiti naitangkarang a makaalino a pakabuklan ti nakaparsuaan, agpandilingdan kadagiti napupuskol nga abel ti imeng.

lukaisan ti pandiling ni iliw ti nanglinnaaw a parbangon ket sumirip dagiti di nasapinan a langit ti gargari: matakuatan a nabara latta ti sang-aw ti nagligsayen a rabii.

apirasen nga umuna, ket riknaen ti bara ti tukot ti daga: kalien babaen ti apros dagiti ramay ti mail-iliwan a bibig ti sabong sapulen ti misterio ti sangadakulapan a langit: dika agsardeng agingga a magtengmo ti agburayok nga ubbog ni karayo.

maurnong dayta nga ubbog iti agsungsung-ab a bubon nga ep-ep-waw ti aggutgutok a pus-ong ti kaputotan: rugian a sakduen a pangpadanum sakbay a dumteng ti kalgaw

anansata, agtultuloyto latta ti maris ti bullalayaw iti balangat ti eden ti sabsabong ken kinapusaksak iti apiras ti angin kadagiti barukong ti essem ken pus-ong ti kasasam-itan a diro agrusing, rumangpaya ken agbunga ket sakbay ti panagtabon: maapiten dagiti naluom a bunga ti anangsab: punasen ti timrem a ling-et ket rugian nga idasar dagiti naarnas a taraon iti sarukang ti kaimudingan... iti orasion: agkaradap dagiti saltek nga umulog kadagiti nababaked nga adigi ti puli; dida mauma mangagek manen iti mail-iliwan ken umis-isem a daga.

--PRODIE GAR. PADIOS

dandani di mangngeg ti timekna a tumalangkiaw iti ridaw ti kosina. “Kuna man dagiti mangnginum a naim-imas ti uminum iti arak no simsimsimam. Dimo biglaen a paatianan ti basom tapno maenjoy-mo ti uminum. Kasta met dayta nga ayayam, bayaw!” Uray la nagkeppet dagiti matana iti panagellekna idinto a sinipatna ti luppo ni Angkel Dok.

Napapait manen nga isem ti insungbat ni Angkel Dok.

“Kunak ngarud a Manila Boy-ka, bayaw!” imlek manen ni Lakay Lito. “Koboy! Ania ngarud ti sumruno nga addangtayo, bayaw?”

Nasinga dagiti agkayong idi adda agbosina iti ruangan. Timman-aw ni Lakay Lito. Nagkuretret ti mugingna idi makitana ni Jigo. Kasano ngamin ket kaliklikud laeng daytoy.

“Apay?” kinuna ni Lakay Lito.

Saan a simmungbat ni Jigo. Impaigidna ketdi ti motorna sa agdardaras a simrek.

“Apay a nagsublika?” impasabat manen ni Lakay Lito idi sumrek iti kadaklan ni Jigo.

“Adda umayko ipadamag, lolo,” kinuna ni Jigo a kumitkita ken ni Angkel Dok.

Lininteg met ni Angkel Dok ti panagtugawna. “Ania daydiay?” kinunana.

“Di met kadkaduam idi ni Lilang Eliza iti Simba Duet?”

“Samman. Apay?” Di ammo ni Angkel Dok ngem pimmardas ti bitek ti barukongna. “Agdungdung-aw ni Lakay Ambros, ‘lo!” “Sumro man ngata ti kabawnan, a!” Nagkatawa ni Lakay Lito.

“Saan, lolo. Nakaawat kano ni Tang Dodo nga apokona iti teks ket kua…”

Di naituloy ni Jigo ta pimgaak ni Lakay Lito. “Teks met la gayam. Ania ngamin ti imbagana a dungdung-awan ni Lakay Ambros?”

Kinita manen ni Jigo ni Angkel Dok. “Kua, ‘lo, comatose kano ni Lilang Eliza!”

Kasla adda nangguyod ken ni Angkel Dok iti nangngegna ket napatakder a dagus. “A-ania?” Kasla nagmaga ti karabukobna. “Susmariosep!” nayesngaw ni Lakay Lito. “Nagadu ita ti tao idiay paraangan da Dodo nga agur-uray iti pasarunson ti teks ti anak ni Lilang Eliza ta delikado kano ti kasasaadna,” intuloy ni Jigo. “’Sapay koma ta malasatna, kunkunada. Sayang kano no saan a matuloy nga agbakasion. Nakasaganan ti aramidenda a sarpaw. Nagpasapul payen ni Lakay Ambros kadagiti nalaing a kosinero.”

Kasla nagbaribar iti panagdengngeg ni Lakay Lito ti impadamag ni Jigo. “Ania metten!” imbangesna. “Agbugbugsot la ngaruden ‘diay tao, padaya pay la ti pakaringgoranda!”

Umir-irut ti panagangesna, napan iti kosina ni Angkel Dok tapno uminum. Nalagipna ti panagbambanugbog ti barukongna. Agparparikna? Apo Dios a manangngaasi, tulongam kadi ni Eliza, naidawatna. Nalagipna ti dida man la panagsao ken Eliza sakbay a nagpa-Hawaii daytoy. Kasano ngamin ket nagbalin a takrot unay. Idi narisuten ti panagkasar da Eliza ken ti lakay a balikbayan, inkeddengna nga umunan a pumanaw. Nasaksakit para kenkuana nga isu ti panawanda a kasla ketdin ul-ulila.

“Siputanda, a, ni Lakay Ambros baka umuna pay,” kinuna manen ni Lakay Lito. “Nakapsuten daydiay lakay. Baka ilaylayonnan no agkissiw.” “Namindua kano ngaruden a naawanan iti puot, lolo,” impadamag ni Jigo. “Sus, kaasi met ‘diay lakay,” kinuna ni Lakay Lito. “Ni ngamin ‘Nang Liza laengen ti nabatbati a kaasitgan a kabagian ni Lakay Ambros. Kapitlon da kayong ‘diay lakay. Naimbag ta mapaungaranda met laeng!”

Imlek ni Jigo.

Nagkinnita da Angkel Dok ken Lakay Lito.

“Apay?” kinuna ni Angkel Dok.

“Kunada met a makapuot a dagus no ibaga da Dodo a nakatunodan iti pulotanna a kaggo!” imlek ni Jigo.

“Ninam nga ubing!” Naginlalayat ni Lakay Lito ken ni Jigo. “Nakaserserioso a panagpapatang lalaokam iti kalokuan!”

“Isuda ti nagkuna, lolo!” Naggarakgak ni Jigo.

Immanges iti nauneg ni Angkel Dok. Kinitana ti relona. Agalas saisen. Kinitana ni Jigo. “Adda pay papanam?” sinaludsodna.

“Awanen, ‘lo,” insungbat ti agtutubo.

“Ania ti oras ti misa iti malem ti Sabado?”

“Ti ammok, a, ket alas sais media ti anticipated mass. Ti ebanghelio para iti aldaw ti Domingo ti maibasa iti malem ti Sabado. Diak malagipen no kaano daydi naudi a pannakimisak iti Sabado,” insungbat ni Angkel Dok.

Kinita ni Angkel Dok ni Jigo. “Baonenka man ngarud a mangidaton iti misa para ken ni apongmo nga Eliza. Ag-second mass-ta met no bigat,” kinunana. Kinautna ti petakana sa dimmawat iti sangapirgis a papel ken ni Lakay Lito. “Para iti fast recovery ni Apong Liza, kunam. Nagrikep itan ti opisinada.

Ngem ikamakammo iti para basa sakbay a mangrugi ti misa,” imbilinna ken ni Jigo.

“Kiddaw ni Ma’am Tina, kunam tapno denggenda,” kinuna met ni Lakay Lito.

“Ni lolo met!” inkatawa ni Jigo. “Masapul pay laeng, aya? Uray saanak a mannakimisa, siguradok nga awan ti palakasan idiay ngato!”

“Ninam nga ubing! Mapanka man laengen ta haan ket a ti la maisagsagpawmo!” Agkatkatawa ni Lakay Lito a nangiduron kampay idi ken ni Jigo.

Impadamag ni Lakay Lito ti kasasaad ni Baket Eliza ken ni Manang Tina idi sumangpet daytoy a naggatang iti abastoda iti kabangibang nga ili ti Gonzaga. Ket iti dayta a rabii, nangawis ni Manang Tina iti nangidaulo iti panaglualoda para iti panagimbag ni Baket Eliza.

NAKALUTON ni Manang Tina iti pamigatda. Nakaidasar payen, ngem tinakkabanna dagiti taraon iti lamisaan imbes a sanguenda. Pangur-urayanda iti yuulog ni Angkel Dok, kudkuditen met ni Lakay Lito ti kuligligna, ngem saanna nga inruar ti ponona a gagangay nga aramidna no pulinglingenna ti makina daytoy. Iti likud ti balayda, pakpakanen met ni Manang Tina dagiti manokna.

Itay pay aglutluto ni Manang Tina nga agpimpinnatudonda ken Lakay Lito a mangriing ken ni Angkel Dok tapno ibagada ti indanon ni Jigo a damag itay nariwet pay. Sikan, a, agkabsatkayo, kinuna ni Lakay Lito itay patudonen ni Manang Tina.

Ngem di maitured ni Manang Tina a lukagen ti kabsatna. Lalo pay a dina maitured nga isu ti mangidanon iti damag iti kabsatna. Isu nga inkeddengna nga urayenda laengen a bumangon ni Angkel Dok ‘tangay ammoda a mapan makimisa daytoy.

Iti siledna, nakariing manen ni Angkel Dok nga agtibtibbayo. Nakapuot ngamin iti ngalay ti tagtagainepna nga agkankanta. Adda kadi ipartaanna, naisipna la ket ngarud. Agasem ta agkankanta kampay idi nga agmaymaysa ta kellaat a dimmagsen ti rikna ni Baket Eliza ket pagininanaenda iti likud ti entablado.

Idi mamigatdan, no namin-ano a ginay-at ni Angkel Dok ti agsaludsod no addan indanon ni Jigo a damag maipapan ken ni Baket Eliza. Awan met ti karkarna a nadlawna kada Manang Tina ken Lakay Lito.

Ngem idi malpasdan a mamigat, idi sumrek koman ni Angkel Dok iti banio tapno agdigos ken mamles ta mapan makimisa, nagtimeken ni Manang Tina.

“Immay ni Jigo itay nariwet pay, manong,” kinuna ni Manang Tina.

Iti ayug ken panangipadamag ni Manang Tina a nasapa a dimmaw-as ni Jigo, ammon ni Angkel Dok ti sumaruno nga ibaga ti kabsatna. Ngem pinerrengna latta ni Manang Tina ket inurayna ti sumaruno nga ibaga daytoy.

“Awan kanon ni Manang Eliza, manong… saan kanon a nakapuot…”

Saan a nagtimek ni Angkel Dok. Nalagipna ti panagtibtibbayona ken ti tagtagainepna nga agmaymaysa nga agkankanta.

“Inyawag kano ti baro ni Lilang Eliza idi alas dose. Ammomi nga agpadpadaanka iti damag, ngem kuna ni lakay nga urayenmi laengen a makariingka. Ammok a ni Lilang Eliza ti gapu ti ipapanawmo, manong. Imbaga daydi nanang…”

Inkarigatan ni Angkel Dok ti immisem. “Agingga laeng dita ti inkeddeng ti Apo a kaaddana iti rabaw ti daga,” kinunana.

“Aduda kano a nagpuyat iti paraangan da Lakay Ambros ta yur-urayda ti awag manipud idiay Hawaii. Maysa ni Jigo, ammom metten daydiay nga ubing. Awan met ngamin ti selpontayo ta ditay met ammo nga usaren.”

“Awan nagtangguyob?”

Nagkatawa iti nakapsut ni Manang Tina. “Adayon ti tiempo ti tangguyob, manong. Immuna la’t bassit ngem ti telegrama. Ita, mabalinmo payen ti makipatang iti adda iti abrod uray addaka iti bukot ti nuang no adda selponmo!”

Nagtung-ed laengen ni Angkel Dok. “No dumagas ni Jigo, aguray biit ta agdigosak,” kinunana a bulonna a simrek iti banio.

Madaman ti komunion idi dumteng da Angkel Dok ken Jigo iti arubayan ti simbaan. Kas iti sigud no makitana ni Jigo iti arubayan ti simbaan, nagdusngi ti lakay a dianitor.

“Adda manen sabali a kasinnarakmo?” inkidday ti dianitor ken ni Jigo.

“Ni Mang Borris met! Umayak makimisa!” inkatawa ni Jigo. “Naglukaten ti opisina?” sinaludsod met ni Angkel Dok. Nagtung-ed ti dianitor sa intudona ti maysa kadsaaran a pasdek iti kanawan ti simbaan.

Nagkuretret ti muging ti nalukmeg a baket idi mabasana ti papel a sinuratan ni Angkel Dok. Kinitana ni Jigo.

“Di met sika ti immay nangidaton iti misa iti malem?” kinuna ti baket.

“Hamman, tita,” insungbat ni Jigo. Nagwingiwing ti baket. “Naibasa iti first mass ti daton iti yiimbagna. Ita, dawdawatentayon ti nainkappiaan nga isasaklangna iti pagarian ti Apo.” Immanges iti napaut ti baket. “Ania ngarud… awag ti Apo!”

Apagyawat ti baket iti resibo ken ni Angkel Dok, timmakder daytoy nga iggemna ti kuaderno a pagilislistaanna. “Ikamakamko iti maikadua a misa. Excuse me,” kinunana ket tinurongnan ti ridaw ti opisina.

NAGSAY-UP ni Lakay Lito ket naidissona ti liabe a petpetna. Kinitana ni Manang Tina iti salas. Kas kenkuana, naisardeng met daytoy ti panaggansiliona ket iwarwarasna ti panagkitana.

Simgar ni Lakay Lito. Tinakderanna ti kuliglig a pulpulinglingenna ket tumalangkiaw a limmaem. Nagsabat ti panagkitada ken ni Manang Tina.

“Adda maangotmo?” kinuna ni Lakay Lito a mangiwarwaras iti panagkitana.

Indisso ni Manang Tina ti ganggansiliuenna ket inaprosanna dagiti takiagna ta sumgar ket sumgar lattan iti pannakaangotna iti nabanglo. “Adda nabanglo!” kinunana ket nagtalangkiaw. “Addan sa sarungkar!” Inaprosanna manen dagiti takiagna.

Kunam pay, simgar metten ni Lakay Lito. Nalagipna nga ita nga aldaw ti maikapat a pulo nga aldaw ti ipupusay ni Baket Eliza. “N-ni Manang Eliza! Baka sarungkaranna ni bayaw!” nagtigerger ti timekna. (Maituloyto)