Okeyka, Apong
SEGUN dayta ken ni Dr. Felix D. Maramba, a maibasar met iti kuna ni Eugene Devenport a saan laeng a negosio ti panagtalon wenno panagfarm no di pay ket kita ti biag. Ti talon (farm) ken ti pagtaengan, agkanaig; kinapudnona, maymaysada.
Ania man a makaapektar iti talon kas negosio, direkta nga apektado ti pagtaengan. Ti mangiwanwan iti talon, isu ti ulo ti pagtaengan, idinto a ti kaaduan a trabaho iti talon, aramiden dagiti kameng ti pamilia. Ni mannalon, mannalon daytoy iti 24 oras iti maysa nga aldaw, iti arinunos ti lawas uray iti Domingo ken piesta opisial.
Mapadakkel dagiti ubbing iti sidong ti nakaparsuaan. Mapatan-ay kadakuada ti panangapresiar iti kaadda wenno ladawan ti Namarsua babaen dagiti nabiag a bambanag. Saanen nga urayen ni ubing a mannalon a dumakkel pay sa makapagtrabaho ken makipaset iti responsibilidad ti pamilia. Masapa a mariinganna ti negosio ti pamilia. Babaen daytoy, masursurona ti pateg ti industria ken ti anag ti addaan sanikua iti nasapa a paset ti biagna. Imetda iti tungpal biag dagiti kababalin iti panagobra ken kinamanagparnuay.
Mabalin a saan a daytoy ti modelo dagiti progresibo a mannalon iti agdama. Ngem sigurado a ti nasaysayaat a mannalon, isu ti negosiante a dimmakel iti panagtalon ken naaddaan iti panagsanay iti teknolohia ken panangiwardas iti talon (farm), ken naaddaan iti panagtalek ken kabaelan a mamagbalin iti tradisional a konsepto ti talon iti maysa a negosio iti agrikultura, ket ngarud, nasigsiglat a mangsaranget kadagiti parikut iti agrikultura ken panagnegosio.
* * *
Iwayat dagiti umno a desision iti panagtalon. Saan a nalaka nga obra ti panagtalon. Napno daytoy kadagiti desision maibatay kadagiti prinsipio iti kagimongan ken ekonomia, ken tartarabayen dagiti pagalagadan kadagiti kababalin ken natural a linteg ti kagimongan. Dagitoy ti sangapulo a tarabay iti panagdesision:
1. Dagiti dadakkel a pamilia iti away, mausar kadagiti panagtalon a kasapulan ti adu nga agobra, kas iti integrated farming.
2. Dagiti munturod wenno nangato a daga, ditoy a maimula dagiti permanente a mula, mabalin a babaen ti mixed cropping, kas iti intercropping ti niog ken agbunga a muyong ken mula a maapit iti tinawen.
3. Dagiti nadanum wenno igid ti karayan, mapreserba a kas pagnaedan dagiti atap a nabiag, ken maiwanwan a kas ecosystem, imbes a pagmulaan.
4. Dagiti ‘basura,’ masapul a maresiklo ken mapagbalin a material para iti sabali nga aramid. Dagiti ‘basura’ iti talon, mabalin a maproseso a methane, organiko a ganagan, ken biomass a para iti vermiculture.
5. Ti apit dagiti babassit a farm, mabalin nga umadu babaen ti pyramidal farming.
6. Dagiti nakurapay a daga, mabalin a mapasayaat babaen ti natural a panagtalon, kas iti green manuring, crop rotation ken panagusar iti organiko a ganagan; amin dagitoy, mayabel iti sistema ti panagtalon. Nalatak a modelo ti crop rotation ti maismani, pagay-balatong.
7. Dagiti cottage industries, naibatay iti agrikultura babaen ti pannarabay ti ganansia ken praktikal a teknolohia. Kitaen dagiti adu nga agro-industries, manipud panagproseso iti makan ken handicrafts.
8. Makainut iti tri-commodity farming ta mausar amin a rekursos, kas iti panamaggigiddan iti minuyongan, talon a pagmulaan, ken piskeria a pagpatan-ayan iti lames.
9. Cooperative farming ti solusion ti kinadakkel ti magastos.
10. Yantangay apagkatlo laeng ti tawen ti maiturong iti panagtalon, masapul nga adda pay sabali a pamataudan iti pagbiag, kas koma ti sari-sari store.—O panaguirogui iti iso amin nga aramid a dadacquel qñ babassit a balay, nasayaat a panngirogi nga agpucan iti cayo nga aramiden a balay… Naibatay kano met Lunario ti panagbalay dagidi apongmi, ti pannakapukan ken pannakaisalog dagiti tarikayo a naaramat manipud iti bantay-bakir, ti pannakairugina a napatakder agingga a nalpas idi Enero 15, 1927, kas naimarka iti maysa a paset ti galba nga atepna. Agingga ita, sitatakder ti daan a balay a saan naan-ano idi Maikadua a Gubat. Dagiti met nataengan a mannalon a napagsaludsodak, sinurotda met ti Lunario a nagkuna: … ti panagbunobon, panagmula iti kayo (masapul nga mairana iti nasayaat nga aldaw, horas, iruruar ti kabus), panangirugi iti balay, panagkalap (kas iti panagaramid iti asar), ken dadduma pay. Naglaplapusanan kano ti apitda a pasaray danonenna pay iti sarusar ti nabati iti napalabas nga apit. Dida kano naaw-awanan. Maysa pay ti nangi-Lunario iti impasdekda a machine shop. Dandanin aglimapulo a tawen itan daytoy a negosio, nakatulong iti adu a trabahador ti akinkua, ken nagballigi amin ti annakda a nagadal nga addaan itan iti bukodda a pamilia, balay, pamastrekan ket agtultuloy pay laeng ti panagrangayda. Sumagmamano laeng dagitoy a nadakamat kadagiti adu a nagus-usar iti Lunario iti amin a gannuatda. Adu kadakuada ti propesional wenno adda nagadalanna isu a nakaskasdaaw ta namatida iti Lunario numan pay saan a mamati wenno agduadua dagiti dadduma.
Ngem itan a panawen ti kompiuter, bassit wenno awanen ngata ti makaammo maipanggep iti daytoy a pammati aglalo ti agdama a kaputotan. Mabalin a kunaen dagiti agtutubo nga inuugma daytoy a pammati ket saanen nga agpayso ita a panawen ti siensia nupay adda met dagiti mangibaga nga awan met mapukaw no denggen ti pammagbaga dagiti nataengan. Ket no awanton ditoy lubong dagiti nataengan a nagus-usar wenno agus-usar pay laeng iti Lunario, maysanto la ngatan daytoy a pakalaglagipan iti kultura ken pammati ni Ilokano a makitanto laengen kadagiti museo wenno archives.
Adu nga adal ken pannarabay ti inted ti Lunario kadagiti nagkakauna a lallakay ken babbaket a mabalin nga impasagepsepda kadagiti annak ken kaputotanda: panagsakbay, panagannad, panagtanang, kadagiti amin nga aramid ken panggep tapno nasayaat ti biag. Ngem ti kangrunaan, isu ti panagtalek ken ni Apo a Dios nga isu ti kangrunaan a tarabay ti amin.—O