Rangtay Idiay Palawsung

“NABAYAGKA kadin a timekeeper dagiti agar-aramid iti rangtay?” sinaludsod ni Perla ken ni Nestor. Nakasammaked ti balasang iti eskaparate ti restauran a kukua ti ikitna idinto a nakatugaw ni Nestor iti abay ti lamisaan a dumna iti ridaw. Domingo ita ket palpalabasen ti baro ti malem iti denna ti balasang.

“Dandani makatawenen, ket adun dagiti naaramidmi a rangtay,” insungbat ni Nestor.

“Kadagiti disso a nagaramidanyo iti rangtay, sumarsarungkarka met ngata kadagiti babbalasang, kas ditoy ita a…”

“Ania ti pangipagarupam kaniak?” kinuna ni Nestor. “Maysa nga alimbubuyog? Saanko nga ammo ti agimbubukod… patiek nga adda napateg a nakaisangratak, padpadasek a patanoren ti bukodko a takneng, uray pay ti kinatan-ok, no mabalin…”

“Isunan, isunan,” kinuna ni Perla nga agkatkatawa. “Agdamdamag la ti tao pambaran a makisarsarita ket punmuem metten ti restauran kadagiti balikas a maitutop kadagiti libro. Ania kad’ ti idasarko nga agpaay kenka— serbesa, Coke, gin…” “Serbesa.”

Nangkurimes ni Perla iti botelia iti dakkel a lata a naglalaokan ti botelia ken natuptupek a yelo. Nangala iti baso sa indissona iti lamisaan ni Nestor. “Umanay koman ti maysa wenno dua a botelia laeng.”

“Apay diak kad’ kabaelan a bayadan ti inumek?” kinuna ni Nestor.

Saan a nakatimek ni Perla. Nagtugaw iti sango ti baro. “Diak la koma kayat a mabartekka unay. Ngem apay ngata a kastoy ti biag… a dagiti pay ay-ayaten, wenno ipagarup nga ay-ayaten, ti kaay-ayo a pasakitan?”

Binukbokan ni Nestor ti baso iti serbesa. “Nairanta ngamin a naliday ti biag… a maysa laeng a panagdaliasat iti naunday a dalan a naarkosan kadagiti monumento dagiti naindaklan a pannakapaay.”

“Ngem dagiti kapipintasan a sarita… maipapanda iti tarumpingay.” Timmakder ni Nestor inasitganna ti maestra. “Kaska la agsasao a Shelley,” kinunana.

“Agtalnaka,” kinuna ni Perla. “Agsublika iti tugawmo amangan no adda makakita kadata.”

“Ket no ammoda met ti kasasaadta.”

“Uray pay,” kinuna ni Perla. “Saan a nairuam dagiti tagaditoy a mangkita iti kasta, numona ta adda met takemta.”

Nagsubli ni Nestor iti tugawna.

Manipud iti siled a kasilpo ti restauran, nagparang ni Manang Josefa. “Ne, adda gayam ni Nestor,” kinunana.

“Wen, manang,” kinuna ti baro. “Napaut sa ti turogyo.”

Nagtung-ed ni Manang Josefa. “Napuyatanak ngamin idi rabii. Nasublatko ti libro nga impabulodmo ken ni Perla ket naay-ayaok a nagbasa.”

“Ania kad’ a libro? Adu ti librok ket diak malagipen ti naudi nga impabulodko.” “Daytay man napauluan iti ‘Sadino Man ti Yanmo, Umayka Sapulen.’”

Simrek ni Perla iti siledda ket idi agsubli, iggemnan ti libro.

“Adtoy ti librom, agraman ti retrato a naisapit,” kinuna ni Perla.

Kinita ni Nestor ti ladawan. “Ah, ti ladawanmi ken tatang idi maisaad a mayor ti ilimi a San Gabriel,” kinunana.

“Mayor gayam ni tatangmo ngem dimo pay nasarsarita kadakami,” kinuna ni Perla.

“Bay-amon ni tatang,” kinuna ni Nestor. “Linaksidnakon nga anak ket padpadasek a lipaten nga ama.”

“Ania metten,” nayesngaw ni Manang Josefa.

Saan a nagtagtagari ni Perla. Inturongna ti imatangna iti labes ti ridaw, iti rangtay a dandanin malpas, ken kadagiti bantay a nanglikmut kadakuada.

“Nagsusikkayo ngata nga agama,” kinuna ni Manang Josefa.

“Wen.” “Agkinnaawatankayonto.”

“Saan ngatan,” kinuna ni Nestor a nagwingiwing. “Saan ngatan a makita ni tatang ti pintas ti panagkinnaawatan.”

KADUANA ti foreman ken ti pangulo dagiti allawagi, binantayan ken tinulongan manen ni Nestor dagiti allawagi ken mangmangged iti trabaho iti rangtay ti Palawsung iti

Diak maibturan ti tikag iti kaawanna, kasla mamagaan ti pusok, kasla magango ti kararuak.

kabigatanna. Nasangal ken naikapetda dagiti busoran ken surelas ti rangtay.

Iti sardam, kalpasan ti panangrabiida, kaduana manen dagiti dadduma a mangmangged a napan iti restauran. Agiinumda iti serbesa idi agparang ni Perla. Nagtugaw iti yan ti maysa a lamisaan iti suli ket inukradna dagiti kuadernona. Inasitgan ni Nestor.

“Malaglagipko la ni tatangmo,” kinuna ni Perla. “Di saanna nga ammo ti yanmo?” “Saan.”

“Nakakaasi a lakay. Ket ni nanangmo?” “Awanen. Natay kano idi impasngaynak ket saanen a nangasawa ni tatang.”

NALPASEN ti kayo ken sementado a rangtay a duapulo ket pito a metro. Inrugi da Nestor ti nagpinta. Puraw a pinta ti immuna nga inkapetda.

Maikasiam ngata iti agsapa idi dimteng ti dyip a puraw. Nagsardeng iti igid ti kalsada. Dimsaag ti dua a polis ken natayag ngem narapis a lakay a nakaaruat iti barong Iloko. Nagturongda iti rangtay.

Napanda iti yan dagiti agpimpinta a bambantayan ni Nestor.

“Addaka gayam ditoy,” kinuna ti lakay ken ni Nestor.

“Wen,” kinuna ni Nestor. Nangpidut iti brutsa, insawsawna iti timba a yan ti puraw a pinta sa impulagidna iti kayo a barandilias ti rangtay.

Bimmallasiw ti lakay ken dua a polis iti kabarbaro a rangtay. Naglayonda iti kakaisuna a pagtagilakuan ken restauran. Nagbilinda iti kape ken ni Perla.

“Kasla saankayo a tagaditoy,” kinuna ni Perla idi umin-inumdan.

“Saan nga agpayso, nakkong,” insungbat ti lakay. “Naggapukami idiay San Gabriel.”

“San Gabriel!” inyesngaw ni Perla. “Ammoyo ngarud ti ama ni Nestor!” “Wen,” kinuna ti lakay. “Siak” Simmangpet ni Manang Josefa manipud idiay ili. Inyam-ammo ni Perla kadagiti sangaili.

“Nasayaat ta naisar-ongkayo ditoy nanumo a bariomi, mayor,” kinuna ni Manang Josefa. “Mangaldawkayo ditoyen. Innak isagana ti pangaldawtayo.”

“Wen man ngarud,” inayanamong ti mayor. Sa kinitana ni Perla. “Sangatasa man pay a kape, nakkong.”

Ngem pasaray rummuar ti mayor ta mapanna tan-awan dagiti agpimpinta iti rangtay.

“Nabayag a dikay’ nagkita ken Nestor,” kinuna ni Perla a nagtakder iti sango ti lakay.

“Tallo gasut ket limapulo ket maysa nga aldaw,” kinuna ti lakay. “Naturedkayo.” “Natured ni Nestor. Ngem siak…” “Malaglagipyo kadi ti anakyo bayat ti kaawanna iti dennayo, tata?” “Saan laeng a malaglagip. Adu dagiti kanito a no agtugtugawak nga agmaymaysa, kasla adda iti sanguanak, kasla makitkitak, kasla sumuknor ti isemna iti bagik… sa agpukaw met laeng ket mabatiak manen a malidliday.”

“Nakakaskasdaaw ti inaramid ni Nestor,” kinuna ni Perla. “Pimmanaw ket saanen a nagsursurat kadakayo.”

“Kasta ngarud,” kinuna ti mayor. “Ngem no maminsan, siak ti nagbiddut. Nasayaat ti panaglangenmi idi ubing pay. Inar-arapaapko ti maaddaan iti anak nga abogado ket idi sumagpaten iti kolehio, imbilinko a sumrek iti kolehio ti abogasia. Ngem nasubeg… Idi malpasna ti preparatorio, imbagana nga agadal iti inhenieria sibil.” “Kayatna ngata, a, ti agaramid iti kalsada ken rangtay ken nangayed a patakder.” “Wen, kasta ti imbagana idi,” kinuna ti mayor. “Ngem impapilitko ti kayatko ket iti pungtotko, kinunak pay nga agadal iti kayatna, mapan iti kayatna ket awanen ti maurayna a sentabo kaniak. Dakdakkel ngem ti amin a lubong ti babawik idi nakatallikuden ni Nestor.”

“Ngem ita, nagsarakkayo manen,” kinuna ni Perla.

“Wen, ket agyamanak unay iti maysa a naasi a parsua,” kinuna ti mayor. “Ket ita, awisek. Ibagak nga agawidkamin, agpakumbabaak, akuek ti biddutko, ket itedko amin a masapulna… kuarta, libro, dyip wenno auto, tapno agadal iti kinainheniero a pilina.” “No sumurot kadakayo.”

“Agpakpakaasiak,” kinuna ti mayor. “No masapul, agparintumengak kenkuana. Diak maibturanen ti tikag iti kaawanna, kasla mamagaan ti pusok, kasla nagango ti kararuak.”

Ti laeng mayor ken dagiti dua a polis ti nangaldaw iti restauran. Napan nangan ni Nestor idiay kampo. Saan met a dimmagas iti restauran kalpasan ti pangngaldaw.

Nagbasbasa ti lakay kadagiti libro ken daan a pagiwarnak nga indiaya ni Perla. Iti malem, nagpasiar iti bassit a bario. Nagsubli iti restauran idi dandanin panangrabii. Dinanon ida sadiay ti foreman, ti pangulo dagiti allawagi ken dagiti mangmangged. Ken

ni Nestor!

Naglalanglang da Nestor, ti amana, ti foreman ken ti pangulo dagiti allawagi iti maysa a lamisaan. Nagbilin ti foreman, kas pammadayawna kano iti sangaili, iti maysa a kahon a serbesa. “Manmano a gundaway ti mailanglang iti mayor ti dakkel nga ili,” kinuna ti foreman.

“Naimas ti serbesa ditoy,” kinuna ti mayor. “Makaayayo ti inumen no kalanglang dagiti agar-aramid iti rangtay a puraw.”

Nagkikinnita dagiti naitallaong.

“Aglalo ngata ita ta kadennayo ti anakyo, kalpasan ti adu nga aldaw,” kinuna ni Perla.

Nagkinnita dagiti agama. Nagdumog ti lakay. Intungraraw met laeng ti mayor ti ulona, kinitana ni Nestor ket iti nagbarbar a timek, kinunana, “Agawidta… agawidta koman!”

Intangad ni Nestor ti baso, indissona, sa kinitana ti amana. “Agawidkayon,” kinunana. “Agbatiak ditoy!” Naikuleng ti lakay. “Ngem immayak tapno yawidka.” “Saanak nga agawid ket awanen ti pagsaritaanta pay,” inkeddeng ni Nestor. Timmakder ket nagturongen iti ridaw. “Nestor!” Timmakder ti foreman.

Nagsardeng ni Nestor. Inasitgan ti pangulo ni Nestor sa ingguyodna agingga iti lamisaanda.

“Uray no dinakami malagip a raemen,” gumilgilap dagiti mata ti foreman, “gapu iti kina-Kristiano— no maysaka a Kristiano— gapu iti kinatakneng, itedmo koma ti pammadayaw ken panagraem iti maysa a lakay— a nairana nga amam!” Limmabbasit ni Nestor. Nagtugaw. Nagdumog. Nagtalinaed ti ulimek iti restauran.

Timmakder ni Nestor, nangisindi iti sigarilio, nagkuretret ti mugingna, nagpagnapagna. Kalpasanna, rimmuar iti restauran ngem awanen ti nangigawid kenkuana.

Idi nagsubli, bitbitnan ti dua a maleta. Inluganna dagitoy iti puraw a dyip. Napan iti yan dagiti agiinum, nagsubli iti tugawna. “Saan a rumbeng a dakayo ti agpakumbaba. Siak!” kinunana iti amana.

Immanges ni Perla iti nalukay. Simmaranta ti mayor. “Sumurotak kadakayo… itan,” inkeddeng ni Nestor. “Ngem saan laeng a dayta. Tapno naan-anay ti balligiyo, iti imatang dagiti tao, ibagakto kadagiti gagayyemko, kadagiti am-ammok, iti amin a taga-San Gabriel a pulos nga awan ti susikta… a nakemta a dua ti yaayko ditoy tapno nanggedak ta paglem a mapanuynoyanak laeng ket kayatmo a mairuamak iti trabaho… ket pagadalennak iti kinainheniero idiay kabesera.”

Nagtungtung-ed ti mayor. “Nasayaat, nasayaat unay, anakko, ket agyamanak,” kinunana, sa linidlidna dagiti matana.

Inasitgan ni Nestor ti amana; iniggananna ti maysa nga ima daytoy ket tinulonganna a timmakder. “Agawidtan… agawidtayon…” kinunana ket inturongna iti puraw a dyip. Sinurot ida dagiti tao, agraman ni Perla. “Agsubliakto… agsubliakto kenka,” kinuna ni Nestor, “tapno damagek no apay nga impadamagmo ken ni tatang ti yanko.” Ket nagkatawa.

“Ammok nga agsublikanto,” kinuna ni Perla, “ngem masdaaak ta ammom gayam a siak ti nagipulong.”

“Nadlawko iti panagkinkinnitayo itay ken ni tatang,” kinuna ni Nestor.

“Inkamin ket agyamanak iti adu a tulongyo,” imbaga ti mayor kadagiti tattao. Sa kinitana ni Perla ket kinunana, “Agsublikaminto, anakko.”

Nagkatugaw dagiti agama iti abay ti tsuper. Nagungor ti dyip.—O