Naisangsangayan a Sangaili
RINIINGNAK ti napigsa a banugbog ti tokar a kasla mangdaydayyeg pay iti balaymi. Rinimbawan daytoy ti napigsa met laeng a katkatawa. Aggapu dagitoy iti balay da Nana Eling a kaabay laeng ti balaymi.
Ita nga aldaw ti pinadpadaananmi a sangapurokan: ti panagpapunsion da Nana Eling ta inaugurasion ti baro a balayda. Inggiddanda iti bertdey kano ni Manong Alex nga anakda ken Tata Simo. Kas sangkakuna ni Nana Eling sakbay ti pasken, dakkel a kumbera ti maaramid ta ti naisangsangayan a sangailida, nobia kano ni Manong Alex. Bugbugtong kano daytoy nga anak ti akinkukua iti pagtrabtrabahuan ni Manong Alex a planta ti abono idiay GenSan.
Bimmangonak. Linidlidko dagiti naapges pay laeng a matak sa nagturongak iti tawa. Inlukipko ti kortina. Kunam no nakiwar ti rusokko iti simmaray-ob nga angot ti malutluto a karne. Makumikom dagiti nataengan a lallaki nga aglutluto, agiinnangaw, agkikinnatawa. Adda dagiti mangkiwkiwar iti malutluto iti dua a dadakkel a sinublan. Sabali pay dagiti mangbambantay kadagiti dadakkel a kaldero ken adda pay dagiti agletletson iti baboy.
Napartin idi malem-kalman ti kadakkelan ken ti dua pay a leletsonen a baboy da Nana Eling. Kas kuna met laeng ti baket, nabayag a pinilpilitna ni Manong Alex a partienda dagiti baboyda. Saan kano pulos nga ipalubos ti barona ta taltallo, piman, a pangrugianna nga ag-piggery. Ngem imbagana a dakdakkelto a pigerry ti maipatakder ni Manong Alex no maasawana ti anak ti amongna. Binilinna pay kano ni Manong Alex a mangibaga iti pauna ti sueldona tapno di agkamtud ti saganada. Masapul kano a saganaanda a naimbag ti umuna unay a yaay ti nobia ti barona iti balayda.
Nalagipko ti imbilin ni inang. Mapanko gayam itulod dagiti pinggan, kutsara ken tenedor a buloden ni Nana Eling. Insaganakon dagitoy idi rabii, idi sumangpetkami manipud iti balay da Nana Eling. Napankami ngamin timmulong a nagaramid iti suman.
Diak la koma kayat ti tumulong ngem agunget ni nanang. Diak maawatan no apay a kasta la unay ti anepda ken tatang a mangtulong kada Nana Eling. Nasaok la ket ngarud ken ni nanang iti naminsan a nakarkaroda pay ngem mangab-abalayan a tumulong. Ngem kunana a rumbeng unay nga unaen a saranayen ti kaarruba.
Rimmuarak iti sipi. Awan da inang ken tatang iti balaymi. Awan pay ni Manong Jay, ti kasinsinko nga agtrabtrabaho iti opisina ti DA idiay siudad nga um-umay ditoy yanmi iti arinunos ti lawas ta agmulmulada ken tatang iti niog, durian, ken mangosteen. Simmalog siguron. Immallatiw met siguron da tatang ken inang a napan timmulong ta adu kano pay ti isagana da Nana Eling, kas sarsaritaen ti baket idi rabii. Impaypaysona ti imbagana a dakkel a pakumbera. Agasem met ngamin, aya, ti makamanugang iti baknang? Pasaray ngarud mapanunotko a lumukmegto siguron ta saanton nga agparparikut iti
kuarta. Kunana ngamin kaniak idi umay bumulod iti naglakuak iti mani, idi di pay nakaunget kaniak ken diak pay kinagura, a no makaasawa ni Manong Alex iti baknang, uray balo wenno baket ditan a kas ken ni “Mommy Dionisia,” kanayonton nga ikkanda iti adu a kuarta. Kasla impasikig a bigao ti langana ita.
Intulodko dagiti pinggan, kutsara ken tenedor iti balay da Nana Eling. Manarimaan nga agibitbitin ni inang iti kortina iti tawa da Nana Eling. Apo met ni inang, insibbona metten nga impabulod dagiti kabarbaro a kortinami. Dimi pay pulos nausar ket.
Saanakon a nagtagtagari ta amangan no isidir manen ni inang ti kinapaidamko. Namrayak laengen ti timmulong tapno daras malpas ti obrana.
Nagawidak met laeng idi maibitinmi dagiti kortina ta immayak namigat. Sa agsibugak kadagiti masetasko. Saan a nagbayag, adda metten da inang ken tatang. Immayda nagdigos ken nagsukat sa met laeng nagsublida idiay balay da Nana Eling. Makumikomda la unay a kunam no isudan ti agpasken.
Bayat ti panagsibugko kadagiti orchids-ko, masirsirpatko dagiti agsangpet a sangaili iti bangir a balay. Kaaduanna kadakuada ti kapurokanmi. Kasla di mapugsot ti ungor dagiti traysikel nga agitulod kadagitoy. Nararagsakda. Sigurado a nadamagda a sangaili da Nana Eling ti baknang a nobia ni Manong Alex, isu a, ne, addada amin, pati dagiti asoda nga idi pay kalman nga agaangat iti pagtuptupekan dagiti agparparti iti baboy.
Kinapudnona, adu ti mayat a tumabuno. Saan laeng a gapu ta malanitan manen dagiti subsobda, a kas pagsasao dagiti tattao ditoy lugarmi, no di pay ket gapu ta magagaranda met siguro a makakita iti baknang a manugangen ni Nana Eling. Uray siak, kayatko met a makita. Uray masuronak iti ugali ni Nana Eling, kayatko met a makaaonda iti rigat. Saan a nalaka dayta kanayon a dagiti kakaarrubana ti pagtarayanna no saanen a makautang idiay kantina ni Manang Masing nga anakna. Nakurapaykamin iti panagriknak ngem kasla ad-adda ti rigat ti biagda. Kanayon idi nga umay bumulod iti apuyenna ta saan sa a makaanay kadakuada ti masapulan ni Tata Simo a lakayna a para pakan iti tilapia iti piskeria ni Lolo Iwe. Walo ngamin amin ti sibibiag kadagiti sangapulo ket tallo nga annakda. Sa uray nagasawa la ngaruden dagiti innem, nagbalayda met iti solar dagiti dadakkelda. Ket no ania ti masapulan ni Tata Simo, maibinglayan met dagiti annak ken appokoda. Ket no tiempo ti pannangan, tumanayutoy dagitoy a mapan sumango iti panganan da Nana Eling. Makatulong metten ni Manong Alex ta adda la ngarud trabahona. Ngem yur-urnonganna met kano ti panagkasarna. Kasta man ti kunkuna ni Nana Eling nga uray la a mangitingig iti nakangatngato a timidna no ibagana.
Naminsan, idi imbaonnak ni inang a mapan mangipadigo iti tinola wenno diniguan a kamanokan, nagtarusak lattan iti kosinada, kas nakairuamak ta palubosandak met no kasdiay a madanonko ida a mangmangan, diak nabilang dagidi maadi-adi nga ubbing iti sango ti lamisaan. Manteka ken bugguong ti ilablabayda. Ket di pay nakatimtim ni Nana Eling iti uray digo ti ipadigok. Bayagna la a naidissok ti malukong iti sanguanan dagiti ubbing, nagiinnagawandan.
“Sangakaserola koma a dakkel ti impadigoyo,” indayengdengko ken ni nanang. “Di met nakaraman a pulos ni Nana Eling.”
“Ala, inton maminsan,” kinuna met ni tatang. Ammok a ni Nana Eling ti kayat da inang nga agsida iti impadigomi. Sangkasaona a kurang ti taraon nga ipapauneg ti baket isu a nakuttong unay.
Iti simmaruno a panagparti ni tatang iti manok, tinallona ti nangtiliw. Diniguanna amin. Ket agpayso, nagpaitulod ken ni Nana Eling iti sangakaserola a dakkel. Nasemsemak. Nagbiiten ngay a maibus ti manokmi no naynayen ni tatang ti kasta nga aramidna? Malipatanna pay ti mangibati iti kanen dagiti manok ket. Ilakona amin ti apitna a mais. Siak ti marigrigatan a mapan agtudtudtod iti ipakanko. No diak bantayan ti ipakiskisna nga irik, ipadawatna pay amin a pegpeg ken tuyo.
Ngem maasian sa dagiti dadakkelko ken ni Nana Eling. Masansan ngamin a pagbantayenda iti balaymi no adda papananmi nga agbayagkami. Isu pay ti agpakan kadagiti tarakenmi ken agsibug kadagiti masetasmi. Tangdananda met ketdi ken adda latta sarabona no kua.
Kuna ni inang a nasayaat a kaarruba da Nana Eling. Uray ayuyang dagiti tuleng a manoktayo a pagkaraykayan iti likud ti kosinada a pangisaywanda