No Kasano nga Ayatenka iti Sumaruno a Dekada
Uppat a dekadan ti simmangbay ken pimmanaw manipud iti daydi panangyebkasmo nga awanen ti napatpateg itoy a lubong no di siak ken sika laeng.
No kasano a nakaandur ti awanen ti napatpateg, insagutannak iti uppat a sagibo, a kaniak, isuda ti kapupuneran ken kapipintasan. Simmantak ken nagsaringitda,
a nagsaringit pay; naulit-ulit a nalallay ti indayon ti biag a namunganay iti sika ken siak.
No kasano a pasangbayenta ti sumaruno
a dekada, diak maibaga.
Ngem paripiripanka: Ti ayan-ayat, ti pinnategta, agukrad a di mapupuotan. Kas iti panagsampaga
ti sabong dagiti atap nga orkidia iti rain forest ti Makawao, nga agukrad laeng iti maikanem a kidem ti bulan.
--ARNOLD C. BAXA
panagtalek dagiti rebelde kadakuada.
Ngem idi makadanonda ken Ka Wilma iti nagsisinaanda kada Harold ken Elmer, kasla awan met ti pagilasinan a nagluto dagiti napanawanda. Kasla man imposible a saanda a mangaldaw! Ngem sadino ti pangalaanda iti kanenda? Imbaga ni Wilma a kaaduan kadakuada ti kimmappon iti bunggoy gapu iti rigat ti biag iti pinanawanda a lugarda. Ngem saan ngata a narigrigat ditoy? Nadlawna a saanda a nawaya nga aggaraw. Saanda ngata a pampanunoten ti masakbayanda? Saanda ngata nga agbabawi?
Napasennaay ni Kath. Nagadu dagiti kayatna a maammuan. Dagitoy koma ti kayatna a saludsoden kadagiti pinasiardan nga abong ngem kasla saan a kayat ni Ka Wilma nga agsaludsod. Sabalinton a wagas ti aramatenna a mangala ti sungbat dagitoy saludsodna. Agpaliiw pay laeng.
Dandanin ala una. Agkiraosen ti tianna. Naimbag laengen ta pinilit itay ni Nana Merced a nangan ken nagsida iti inabraw uray pay bigbigat ta adda ginilgiling ti tianna. Sinaludsod pay ti baket itay no kayatna ti agbalon ti liningta nga itlog, ngem saanen, kinunana. Ammonanton ti aramidenna inton sumaruno nga umayda ken Elmer ditoy.
Dandani naggigiddanda nga uppat a nakadanon iti kampo. Pumurpurawen ti panagkita ni Kath ken ni Elmer. Mabisin unay ngatan daytoy ta nasapa a nagpa-Guerrero Dos. Amangan no awan pay balonna a danum. Ni Harold, napigsa latta ti kitana. Kasla awan aniamanna ti napanda panagsursor iti bantay.
Nangipinggan ni Wilma iti napudot pay laeng a liningta a balanghoy ken apagluom a dippig a saba. Impanna iti naparabawan iti karton a pannakalamisaanda. Nangkarga iti uppat a baso— a plastik met a kas iti pinggan— iti danum manipud ti dakkel a kaldero. Daytoy ‘tay kuna ni Wilma a paggapuan ti inumenda amin tapno saan nga agsakit ti tianda. Nanganda a siuulimek. Saan a nagpadispensar ni Harold wenno ni Wilma iti kinanumo ti pinangaldawda. Ngem uray da Kath ken Elmer, impakitada a kasla nairuamdan iti kastoy nga ipapauneg, a kasla gagangay laeng kadakuada. Saanda a naginkukuna. Ti kinaagpaysona, nagustuan ni Elmer ti kinnanda ta pudno a kasta unayen a bisinna.
Inalikumkom ni Wilma dagiti nagukisanda sa napanna impisok iti abut nga adda iti asideg laeng. Kinisnawanna met dagiti baso a naginumanda sa insab-itna dagitoy iti naipatakder a kayo nga adda sangasanga a pagisab-itan.
“Agyamanak,” kinuna ni Elmer. Nagtig-ab iti nakapigpigsa ket nagkakatawada.
“Ammok itayen nga agkapsutkan iti bisin,” kinuna ni Harold a makakatkatawa. “Dandani dikan nakasubli ditoy, kabsat.” Ad-addan ti katawa ni Elmer.
Sinango ni Harold ni Kath. “Amangan no ita pay laeng a manganka iti kakastoy?” kinunana.
“Oy! Saan, a. Kastoy ti pagaagawanmi a gatangenmi idiay opisina no kakaisuna a maisar-ong ‘tay baket nga umay aglaklako.”
“Wen, a, ngem saan a pangaldaw no di ket merienda.” “Agpada la’ng. Basta adda maikarga iti tian,” kinuna ni Kath. Kinitana ni Elmer a makakatkatawa. “Ken nagimas ‘tay saba.”
Saan a naginkukuna ni Kath. Pudno a nagustuanna ti saba. Wenno kasta unay metten iti bisinna? No mangan iti kasta, saanna pay maibus ti maysa. Itay, kasla kayatna pay ti mangala ngem amangan no adda pay saan a nangan.
“Ammokon no apay a magustuanyo ti agyan ditoy,” kinuna ni Kath idi agangay. Nupay adda danagna iti imbagana, dina impadlaw.
Nagkinnita da Harold ken Wilma. Nagmurareg met ni Elmer a timmaliaw ken Kath. Kasla babalawen daytoy iti dayta a saludsodna.
“Kayatko a sawen, napresko ditoy, naulimek…” imbaw-ing ni Kath ti ibagana koma.
“Ken awan ti kukueenmi!” Nagkatawa ni Harold. Nagkinnitada manen ken Wilma.
Nakarikna ni Kath iti buteng. Kasla manglalais ti pagdengganna iti katawa ni Harold.
“Sori, diak ranta a sairen wenno insultuen ti kasasaadyo,” kinunana. “Sorry, Harold, Wilma.”
“Awan ti problema,” impasingked ni Harold, ngem natamnay latta ti panagrikna ni Kath. “Yantangay addatay’ ditoyen, can we just be open to each other?”
Nangaton sa ti adalna daytoy, nakuna ni Kath. “Kinapudnona, Kath, asino ti mangayat iti kastoy a kita ti panagbiag?”
Inuray ni Kath ti nayon ti sawen ni Harold ngem nagulimeken daytoy. Kasla rimmungsot ti langana. Adayo ti turong dagiti matana. Uray ni Ka Wilma, kasla adda kemkemkemenna a pungtot ken sakit ti nakem iti unegna.
(Maituloyto)
panagpatanor kadagiti mula, bimmassit ti mapastrek dagiti adu a pamilia ken naapektaran pay ti pannakipaset dagiti umili kadagiti tignay para iti panagrangay.
Gapu itoy, in-inut a nautob dagiti umili a nasken a mataginayon ti nadaeg nga aglawlaw para iti agdama ken iti masakbayan a henerasion.
Mapalpaliiw ita ti kinapasnek dagiti Ilokano a mangtaginayon iti aglawlawda. No mabalin, dida payen ipalubos a mapukan dagiti dadakkel a kayo a madungpar iti pannakaikalawa dagiti kalsada. Sumagmamano metten kadagiti mannalon ti nangisardengen iti panagmula iti tabako iti laksid nga ammoda a no bassit ti maapit a tabako iti ilida, bumassit met ti bingay ti ilida iti pondo nga aggapu iti taripa ti tabako. Para kadakuada, saan nga umdas dayta a kuarta a kas supapak ti pannakadadael ti aglawlawda.
Kadagitoy nga ar-aramiden ita ti adu nga Ilokano, isisinggalutdan ti kannawidan ken ti aglawlaw. Ammodan a raemen ti kinangayed ti aglawlaw; a daytoy nga aglawlaw, sagut ti Dios a di rumbeng a tabbirawan ta saan laeng a para kadakuada daytoy no di ket agpaay iti sumarsaruno a kaputotan.
Iti naun-uneg a pananganag, ad-addan a napasnek ti pannakayabel ti kinangayed ti nakaparsuaan iti emosional ken espiritual a galad dagiti umili.
Iti sabali pay a pannao, ad-adda itan ti pannakaraem ti nakaparsuaan iti Kailokuan a mangipalpalagip kadagiti tattao a paset ken rumbeng a mayabel iti biagda ti aw-awaganda iti “Apo Daga.” Agsubsublin ti napasnek a pannakainaig ti kultura dagiti Ilokano iti kinapateg ti aglawlaw. Iti ngamin pakabuklan ti kannawidanda, saan a nayad-adayo dagiti nangangato a bambantay, ti akikid a daga a pagmulmulaanda, ti baybay, dagiti ayup ken muymuyong.
Dagitoy ti nangidurduron kadagiti Ilokano tapno agsalimetmet wenno agdappat kadagiti lugar nga addaan iti “narabraber a pagaraban.”
Dagiti leksion iti napalabas a nalabes a panakadadael ti aglawlaw iti Kailokuan ti nangiturong kadagiti umili iti agdama a nasken nga aywanan ken salaknibanda ti aglawlaw.
Mabalin a kunaen a ti nakaisaadan ti Ilokos ken dagiti kinabaknang ken uray ti kinakurapay nga ikut ti lugar ti mangyamammo iti kinaasino ni Ilokano—maysa a puli nga agbiag iti karigatan.—O