Nasayaat a Saan Dagiti Makinaria a Pagtalon?
MAIBATAY iti damag, dakkel ti investment ti South Korea ditoy pagiliantayo maipanggep iti panagpartuat kadagiti nadumaduma a makinaria a para iti agrikultura a kas iti pagarado, pagraep, pagsagad, paggapas, pagirik, kdp. Pangsuportar kano daytoy iti agdama a programa ti gobierno iti mekanisasion ti agrikultura nga agbanag iti pannakaikabassit ti magastos iti panagtalon wenno iti panagbangkag, ken pannakaikadakkel ti matgedan dagiti mannalon a Filipino.
Nupay nagadun a makinaria ti naibunong ti Department of Agriculture (DA) a kas kadagiti traktor, siguro kurang pay, kunkunak iti nakemko ta nagadu met dagiti
mannalon, ken naglawa met ti Filipinas. Isu a para kaniak, husto unay daytoy a proyekto bareng maidanon daytoy a parabur ti gobierno kadagiti amin a suli ti pagilian. Makaanges met ngatan iti nalukay dagiti padak a mannalon gapu ta dakkel a nam-ay ti maited dagitoy a makinaria. Saankan nga agtarindanum wenno agsakit ti bukotmo iti kararaep. Saankan nga agpusi iti mais iti rinabii wenno agtaltag ken agbayo iti alsong tapno adda mayapuymo.
Ngem Agpayso Kadi?
Ngem agurayka, agpayso kadi a makaipababa dagitoy a makinaria iti magastos iti panagtalon ken panagbangkag nga agbanag iti ad-adu a matgedan dagiti mannalon?
Agpayso, nanamnam-ay ken adayo nga episiente dagitoy a makinaria aglalo ti traktora no idilig iti arado a guyoden ti nuang. Wenno ‘tay rice thresher no ikomparar iti padulang a pagirik.
Ngem ania met dagiti saantayo nga inamiris tapno malapdan iti ania man a saan a nasayaat nga ibunga dagitoy, no adda man?
Awan gandatko a mangpadakes iti daytoy a programa ti gobiernotayo. Kayatko laeng nga ipadigo dagiti sumagmamano nga obserbasionko bareng mapasayaat pay ti pannakaipagna daytoy a programa nga agbanag iti agtultuloy a pannakapadur-as ti agrikultura ken biag dagiti mannalon ditoy pagiliantayo.
Dagitoy a maipadigok, bunga ti sumagmamano a panagam-amirisko gapu ta ‘toy kooperatiba nga ig-iggamak, maysa met kadagiti napagasatan nga immawat kadagiti makinaria nga inwaras ti gobierno.
Umuna a kitaentayo daytoy pannakaiwaras ti traktora, ti kalatakan a makinaria nga ibumbunong ti gobierno.
Awan ti saan a maengganio a gunglo wenno kooperatiba dagiti mannalon nga agkiddaw a maikkanda koma iti daytoy a makinaria. Dekalidad ken adu a talaga ti matrabahuanna. Bibiitenna nga araduen ti maysa nga ektaria.
Ngem ania met ti epekto daytoy iti panagtalon? Masiguradotayo ngata nga adda latta traktoratayo iti agnanayon? Maikabassitna kadi ti magastos iti panagtalon wenno panagbangkag?
Saan a narigat a madlaw a babaen ti kaadda ti traktora nga araramatentayo ita, naawanen wenno manmanon ti agar-arado wenno adda nuangna a pagarado. Ditoy barangaymi, maymaysa laengen ti adda nuangna a para arado. Sigud, aduda nga agbabataris. Ngem itan ta dimteng ti traktora, in-inut a napukaw dagiti nuang a para arado. ‘Diay nabatbati nga adda nuangna nga ammona ti agarado, us-usarenna laengen (no adda agkasapulan iti serbisiona) a para arrabis wenno agarado kadagiti igid ti kinelleng a di magaw-at nga araduen ti traktora. Wenno aggulis nga agaramid iti aripit iti igid ti kinelleng, no kasapulan.
Nagnam-ayen ti agtalon gapu iti isasangpet ti traktora iti lubong dagiti agtaltalon. Mabalinmo payen a daras a raepan ti talonmo no di napakpakadaan ti idadakkel ti bunubonmo. Wenno, no adu ti sobra a bunubonmo ket kayatmo pay a raepan ti nabatbati a talonmo a saan pay a naisagana, mabalin latta.
Wen, adu ti pagsayaatan nga awit ti kaadda ti traktora. Ngem ania met ti mapasamak no kellaat a ngumina wenno maputed ti suplay ti krudo gapu ta adda gerra iti nasion a paggatgatangantayo iti daytoy? Kas pagaammotayo, ang-angkatentayo amin a kasapulantayo a krudo, gasolina ken langis iti sabali a pagilian. Numona ta medio nagalis ti kappia kadagitoy a nasion a paggapgapuan dagitoy a produkto.
Saantay pay a napadasan daytoy ngem no mapasamak, kas pagarigan nga awan pulos magatang a krudo wenno nalaus met la unay ti nginanan gapu ta bassit ti suplay, saan a kas karina a makasublitayo iti panagarado babaen ti nuang wenno baka. No adda pay nabatbati a nuang wenno baka a mabalin a pagarado, ti rigatna, mansuem pay dagitoy sakbay a maipakom ida. Ken saan a nalaka ti agmanso. Kasapulan ti medio atiddog a panawen tapno masanayda nga agtrabaho.
Akuek a negatibo daytoy a panagpampanunot ngem awan kas iti agsakbay. Saan met siguro a pakakabasolan no ibinglayko daytoy a kapanunotan amangan no pumayso daytoy a senario. No kas pagarigan lumtuad ti kasta a situasion, ania ti aramidentayo tapno makatalon wenno makapagbangkagtayo?
Mano ti Singirenmi?
Mapantayo iti sabali nga isyu maipanggep met laeng iti traktora.
Ita ta naaddaanen dagiti sumagmamano a gunglo iti traktora, masapul a mataginayon daytoy. Nagdakkel a kawa no maawan dagitoy ta nairuamen dagiti mannalon.
Idi inted ti gobierno dagiti traktora kadagiti napili nga asosiasion ken kooperatiba, awan imbaga dagiti taga-DA a sukatandanto daytoy no kas pagarigan saandan nga agbalin. Kasta met a naulimekda no kasano a mataginayon daytoy. Impaganetgetda laeng a maaywanan koma a nalaing daytoy a makinaria ken agsingirkami iti pannakausarna tapno adda kauten a gastuen no kasapulan nga ipatarimaan wenno adda sukatan a partesna.
Adda Memorandum of Agreement a pinirmaan ti asino man a pangulo ti gunglo a nakaawat ngem awan ti nakasurat iti daytoy a katulagan a mataginayon koma daytoy a makinaria babaen ti panagsingir iti kastoy a kantidad tapno kalpasan ti kastoy a tawen addanto maurnong nga igatang iti baro a kasukatna.
Gapu ta saan a naipalawag daytoy idi naawatmi ti traktora a para ti kooperatibami, nagdamdamagkami laengen kadagiti immuna a naaddaan no mano ti singirenda iti kada ektaria a matraktora ken no kasano a kuentaen ti para iti operator, ti para iti maintenance, kdp. Nagistayan agpapapada amin ti singiren ken panagkuenta agraman dagiti sumagmamano a lumugar ditoy barangaymi nga adda bukodda a traktora nga ipapaabang. Gapu iti daytoy, impadami metten ti singirenmi ken panagkuentami.
Ngem no kuan, salsaludsodek iti bagik no talaga kadi a husto daytoy a kantidad a singsingirenmi ken ti panagkuentami a mangipanamnama nga addanto umanay a maurnongmi a kantidad a pangsukat iti traktorami no saanton a mabalin pay nga usaren.
Damdamagek kadagiti addaan iti traktora ken kadagiti lokal a taga-DA ditoy ilimi no ania dagiti nangibasaranda iti daytoy a kantidad. Dida kano met ammo.
Ngarud, no kas pagarigan awan pay naaramid a panagadal ti DA maipanggep iti daytoy, kayatko nga irekomendar a mangaramidda koma iti maysa a panagamiris a kas tarabay iti umno a panangiggem ti birok daytoy a makinaria (financial analysis). Iti kasta, dakami a naaddaan iti traktora, natalgedkami a a mangibaga a husto met laeng ‘diay singsingirenmi. Ken natalged ti riknami nga addanto igatangmi iti isukatmi iti traktorami inton madandanonan.
Daytoy a singasing, saan laeng a maipanggep iti traktora no di ket para kadagiti amin a makinaria nga iwarwaras ti DA agraman dagiti babassit a ramit a kas iti sprayer. Malaksid no ti DA ket maipanamnamana a sukatannanto ti ania man a makinaria nga imbunongda no saanton a mabalin nga usaren dagitoy ta nadadaeldan.
Maikabassitna ti Magastos?
Ita, usisaentayo man no maipababa dagitoy a makinaria ti magastos iti panagtalon wenno maipangatona ti matgedan dagiti agtaltalon.
Maibatay iti limitado a padasmi gapu ta nabiit met pay a naparaburan ti kooperatibami kadagitoy a makinaria (kuliglig, 4-wheel drive tractor, power sprayer, kdp.), awan ti mapagtalkan a maibinglayko no nakatulong dagitoy a makinaria iti pannakaikabassit ti magastos iti panagtalon.
Ngem no usigen ti nakunak iti napalabas nga impadami laeng ti singsingirenmi no adda agusar dagiti makinaria nga adda iti podermi kadagiti nabayagen nga addaan kadagitoy a makinaria iti lugarmi, saan a makuna a ngimmato wenno bimmaba ti magastos ti maysa a mannalon gapu kadagitoy a makinaria nga inted ti DA. Ngamin, no awan koma ti inted ti DA kadakami a traktora, adda met sabali a pangalaanda iti usarenda.
Ngarud, no adda man bilang tulong a naited dagitoy a makinaria aglalo ti traktora kadagiti miembro ti kooperatibami, isu ti saandan a panaguray iti mabayag iti panagusar iti traktora. Gapu ta addan bukod a traktora ti
kooperatiba, isuda ti prioridad nga agusar/ agabang a saandan a makilinnetlet a mangusar kadagiti maab-abangan a traktora ditoy lugarmi aglalo no kasta a katibok ti panagtalon.
Kasta met a no ti pannakaingato ti matgedan wenno pannakaipababa ti magastos nga agtalon ti pagtutungtongan, saan laeng a maipanggep iti makinaria ti kitaen. Kinaagpaysuanna, sensitibo ti panagusar iti makinaria maipanggep iti panagngato ti magastos iti panagtalon gapu ta nakasanggir daytoy ti maysa a banag nga awan pulos kontroltayo a kas nailanad itayen (ti ingingina ti krudo).
Ngarud, no ti gandat ket ti panangipababa iti magastos nga agtalon, ibaw-ingtayo ti imatangtayo kadagiti dadduma a kapada a kasapulan a kas iti mausar a bin-i, abono ken pestisidio. Dagitoy ti maysa a nagdakkel a paggastuan dagiti mannalon.
Mainaig iti daytoy, masmasdaaw ‘toy numo no apay a ti DA, agiwarwaras kadagiti mannalon iti hybrid a bin-i a produkto dagiti multinasional a kompania nupay adda met agdama a programana iti panagusar iti in-breed a bin-i a dagiti agpatpatanor, awan sabali no dagiti mannalon met laeng. Apay a kasla pagbulbulangen ti DA dagitoy dua a klase ti bin-i?
No mabalbalin, ipamaysa koma ti DA a tulongan dagiti agpatpatanor ken agiwarwaras iti in-breed a bin-i ta isu pay a nayon a pagsapulan dagiti mannalon a seed growers. Diak matarusan no apay nga aggatang pay laeng ti DA iti hybrid a bin-i kadagiti multinasional a kompania nga iwarasna ket adda met dagiti sisasagana nga in-breed a patpatanoren dagiti mannalontayo.
Maysa pay a narigat a matarusak ti saan a pannakaisaknap dagiti teknolohia a napartuat dagiti sientista a Filipino maipanggep iti pannakapadur-as ti agrikultura.
Adda metten sumagmamano a napartuat dagiti lokal a sientistatayo a kas iti Bio-N ken Mycovam a nalaklaka ken nabilbileg nga amang ngem dagiti magatang a popular a ganagan. Ngem apay nga awan pulos magatang kadagitoy iti merkado? Mapanka pay laeng idiay puonna (U.P. Los Banos) tapno makaalaka. Awan kad’ programa ti
DA a mangyasideg kadagiti kakastoy a partuat dagiti lokal a sientista kadagiti mannalontayo? Masaysayanganak iti daytoy nagdakkel a gundaway.
Kasta met a di kad’ adda linteg a mangiwaywayat iti panagaramat kadagiti organiko a ganagan ken pestisidio iti agrikultura (R.A. 10068, Organic Act of 2010)? Apay a kasla saan nga agresibo ti
pannakaiwayat daytoy a linteg? Sapay nagdakkel ti potensialna a mangipababa iti magastos ken mangtaginayon iti kinabaknang ti daga malaksid iti pannakasalaknib ti salun-at dagiti mannalon ken dagiti aggatgatang iti produktoda. Agsublitayo iti Makinaria
Adu pay ti masaludsodko ngem agsublitayo iti makinaria nga iwarwaras ti DA.
Kitaentayo ita no ania met ti epekto dagiti makinaria a pagraep (rice transplanter) ken pagani iti pagay ken mais (combined harvester for rice and corn).
Nakaay-ayo a buyaen dagitoy a makinaria iti panagtrabahoda. Bibiitenda a leppasen ti trabaho ken nagbassit pay a bilang ti tao a kasapulanda. No inrugidan ti agtrabaho, kasla mabisinanda nga ania aglalo ‘diay combined rice harvester nga awan sipsiparna a mangalimon iti ginapasna sa iruarna nga irik a nakasakon. Isu a ‘bukatot’ ti ipampanaganda ditoy lugarmi iti daytoy gapu ti kapardasna a mangngalngal iti ginapasna.
Ngem ti tunggal maysa kadagitoy a makinaria, mano met ngata a tattao ti inagawanda iti trabaho?
Ditoy ilimi, adu ti agngayngayemngem idi naaddaan dagiti sumagmamano nga asosiasion ken kooperatiba kadagitoy a makinaria aglalo daytoy kunkunada a “bukatot” agraman ti pagburas iti mais. Ngem awan maaramidan dagiti gumagapas ken bumuburas iti mais ta dagitoy metten ti kasla kaykayat nga abangan a pagani dagiti adda mais ken pagayna.
Nagdakkel ti asik kadagitoy a kalugarak a naawanan iti pagbirokan. Numona ta dagitoy a tattao, isuda pay ti awanan. No saanda a makitaltalon, makitangtangdan laeng ti pagbirokanda.
Siempre, tapno adda pagbiagda, agbirokda iti pagsapulan.
Sumagmamano kadagitoy ti immadayo nga agsapul ti trabaho. Dagiti saan nga immadayo, mapanda iti bantay nga aguging wenno agpukan iti kayo nga ilakoda. Dagiti dadduma, aganup wenno agsiloda iti aniaman nga atap nga ayup nga ilakoda.
Kadagiti dadduma nga ili a kastoy met ti sasaadenda, amangan no nakarkaro pay a problema ti sangsanguenda, kas pagarigan, agmulmuladan iti marihuana, agkalkalapdan iti saan a nainkalintegan a wagas, wenno simminada pay ketdin iti turay.
Iti ababa a pannao, adda met saan a ninamnama a problema nga imbunga dagitoy nga addang a panangpamoderno iti agrikultura. Ket tapno masakbayan dagitoy a problema—no itultuloy daytoy a programa—masapul ti nauneg a panagadal ken panangammo no asino dagiti maapektaran.
Saan pay a naladaw nga aturen no adda man bilang pagkurkurangan daytoy a programa iti panagiwaras kadagiti nadumaduma a makinaria. Adu dagiti nasayaat a pamuspusan no kayat.
Nasayaat koma no bilang adda grasia nga aggapu iti ngato, maarbisan koma ti amin. Awan koma ti sektor a mabatbati iti panagprogreso ti pagilian.—O