Naisangsangayan a Mangngalap ni Dodong
Trabahador idi iti maysa a fish hatchery. Ngem inadalna a nalaing ti umno a proseso iti panagpapessa kadagiti itlog ti lames.
IDI Oktubre 22 itay napan a tawen, napadayawan dagiti naisangsangayan a mannalon (dagiti agmulmula, mangngalap ken agtartaraken iti lames/ ikan ken dingo) babaen ti “Gawad Saka” para iti tawen 2018 a naangay iti Philippine International Convention Center. Tinawen nga angayen ti Departamento ti Agrikultura daytoy a panangyawat iti pammadayaw kadagiti naballigi a mannalon. Mapili dagiti mannalon saan laeng a gapu iti panagballigida iti napilida a tay-ak no di ket gapu ta mabalin a pagwadan ida dagiti padada a mannalon tapno rumang-ayda met. Maysa kadagiti napadayawan ni Vicente Lugagay wenno Dodong ti Rizal, Santiago City iti probinsia ti Isabela. Inyalat ni Dodong ti Fisherfolk-Aquaculture Category (panagtaraken iti lames iti danum-tamnay). Isu ti napili a kampeon manipud kadagiti padana a Regional Winners ditoy pagilian iti nasao a kategoria.
Dana ti Panagballigi ni Dodong
Nayanak ni Dodong idiay Calatrava, Negros Occidental idi 1964. Nagtaud iti nakurapay a pamilia. Gapu ti rigat ti panagbiag, nakapagturpos laeng iti sekundaria. Iti ayatna a makatulong kadagiti nagannak kenkuana a mangisakad iti panagbiagda, nagsapul iti mabalinna a panggedan. Naigasatanna ti nagbalin a maysa kadagiti trabahador (laborer) ti maysa a dakkel ken nalatak a food conglomerate. Na-assign iti Fish Hatchery Division (panagpapessa kadagiti itlog ti lames). Bayat ti panagtrabahona, inadalna a nalaing ti umno a proseso iti panagpapessa kadagiti itlog ti lames.
Kalpasan ti 14 a tawen a panagpaayna iti dayta a kompania, naglusulos ni Dodong tapno padasenna ti agnegosio. Inusarna ti urnongna ken ti separation pay-na a puonan. Nangabang iti aglawa iti dua nga ektaria a fishpond idiay Laguna ken tallo nga ektaria idiay Pampanga. Fish hatchery ti inrusatna a negosio. Nagbalin a kangrunaan a paggatangan iti fingerlings (anannak ti lames) dagiti agtaraken iti lames (fishpond operators). Nagpaut iti pito a tawen ti negosiona idiay Laguna. Inibbatanna ta bassit ti ganarenna gapu iti tinawen a layus a sumangbay iti dayta a lugar. Impamaysana lattan ti fish hatchery-na iti
Pampanga.
Iti reggetna a mapadakkel pay ti negosiona, saan nga agsarday a nagsapul iti sabali pay a lugar a mabalin a pangipatakderanna iti proyektona a fish hatchery. Babaen ti awis ti maysa a naam-ammona a nagbalin a nasinged a gayyemna, simmangbay iti Santiago City ket ditoy a nakitana a napintas a pangipatakderan ti sabali pay a sanga ti negosiona. Nakagatang iti tallo nga ektaria a saanen a maus-usar a fishpond nga addaan iti 41 nga abut (fishpond compartment). Aglawa ti maysa nga abut iti 200 a metro kuadrado. Naglatak ti negosiona ditoy Isabela isu nga inibbatannan ti negosiona idiay Pampanga; impamaysanan ti panawenna iti Isabela. Maysa pay, marigatanen nga agallatiw iti Isabela ken Pampanga gapu iti kaadayo ti nagbaetan dagiti dua a probinsia. Nagbalin ni Dodong a kangrunaan a paggapuan iti fingerlings ditoy Isabela ken kabangibang a probinsia.
Kasano a Gumanar ti Fish Hatchery
Segun ken ni Dodong, makalakoda iti 200,000 agingga iti 600,000 a tilapia ken African hito (paltat) fingerlings iti kalgaw. Kadagiti met bulan a matutudo ken nalamiis, makalakoda iti 800,000 agingga iti 1,000,000 a fingerlings. Aggatad ti maysa atilapia fingerling iti 50 a sentabo. Pito a pisos met ti maysa nga African hito fingerling nga agatiddog iti 7 a pulgada.
Iti agdama, adda pay 10 fish cages-na idiay Magat Dam. Ditoy a mataraken ken mapadakkel dagiti fingerlings a saanna a malako. Dakkel met laeng ti maganarna iti daytoy a pamastrekanna.
Bunga ti Sakripisiona
Dua ti nagbalin a bungada iti kaingungotna a ni Evelyn Solitario iti met laeng Calatrava, Negros Occidental. Ti inauna, ni Arianne, inleppasna ti kurso a Cosmetic Science iti Centro Escolar University iti Manila. Isu ita ti kangrunaan a manarawidwid iti African Hito Hatchery a negosioda. Ti inaudi, ni Julie Anne, inleppasna met ti kurso a Doctor of Veterinary Medicine ken Food Nutrition iti University of the Philippines idiay Los Baños, Laguna. Nakaasawa daytoy iti maysa a Norwegian ken agnaeden idiay Norway.
Nakapundar metten ni Dodong iti lugan a para iti pamiliana ken para iti anakna nga adda iti dennana, maysa a dua-kadsaaran a kinabite a balay, kabaruanan a ramit iti Fish Hatchery ken appliances. Adda pay kuartana a nakadeposito iti bangko. Ngem idi saludsoden ti autor no mano ti kuartana nga adda iti bangko, isem laeng ti insungbatna. Nakunana laeng nga uray saan nga agtrabaho iti las-ud iti lima a tawen, agbiag latta ti pamiliana.
Sekreto ti Panagballigi ni Dodong
Pagaayat dagiti fishpond operators ti gumatang iti fingerlings iti farm ni Dodong. Saan laeng ngamin a basta aglako iti fingerlings ti aramidenna. Isurona kadagiti kustomerna no kasano ti umno ken sekreto ti panagtaraken iti tilapia wenno paltat banag a saan naaramid wenno ar-aramiden dagiti kabalubalna iti daytoy a negosio.
Iti agdama, adda innem a trabahadorna. Agganar dagitoy iti lima ribu iti kada bulan ken bonus a dua a porsiento iti mapaglakuan iti kada 100,000 a fingerlings.
Dinamag ti autor no apay nga awan ti agpapay a para bantay kadagiti piskariana. Immisem a nagkuna: “Saanko a kasapulan ti agbantay ta dagiti kakaarrubak ti agbambantay.” Innayonna a tunggal agapit iti tilapia ken paltat, adda latta bingay dagiti kakaarrubana malaksid iti maipapetpetna no dumteng ti Paskua ken kadagiti kangrunaan a pasken dagiti kakaarrubana. Sisasagana latta met a tumulong kadagiti kakaarrubana iti tiempo nga agkasapulan unay dagitoy. Ngem kangrunaan kano unay a sekretona ti saan nga agsarday a panagkararag tapno dumawat ti bendision ken pangipeksaanna met iti panagyamanna iti Apo a Namarsua kadagiti parabur a dimteng iti pamiliana.
Nakunana pay a ditoy Isabela ti kapintasan a probinsia a para iti negosiona ket nupay maysa a Bisaya, kuna a ditoyen nga urayenna ti panagtabon ti initna.—O