Biag ni Ilokano
SAAN a naisurat a pagalagadan kadagiti Ilokano a nasken nga umuna a mangasawa wenno makiasawa ti inaunaan kadagiti amin nga agkakabsat. “Mangasawa” ti awag dagiti Ilokano no lalaki ti mangikallaysa. “Makiasawa” met no babai ti makikallaysa.
Iti panagkita dagiti kakaarruba, gagayyem wenno dagiti makaam-ammo iti kakastoy a damag, saan a nasayaat a ti buridek wenno ti akintengnga kadagiti agkakabsat, unaanna a mangikallaysa wenno makikallaysa ti in-inauna ngem isuda.
Mairabrabak a maganatan unay ti in-inaudi a kabsat a mangasawa wenno makiasawa no unaanna ti in-inauna a kabsatna.
Ibilbilang ngamin dagiti Ilokano a maysa panangraem iti in-inauna a kabsat no saan a maunaan a mangasawa wenno makiasawa.
Malaksid iti daytoy, dakdakamaten pay dagiti nataengan nga agsagabanto iti adu a pannubok iti unos ti panagbiag ti ininaudi a manguna iti inauna a kabsatna a mangasawa wenno makiasawa.
Ngem adda dagiti saan a maliklikan a pasamak nga inkapilitan a mangasawa wenno makiasawa ti in-inaudi a kabsat. No kastoy ti mapasamak, adda dagiti ritual a maisayangkat.
No natinongen ti kallaysa, mangted ti in-inaudi nga umuna a mangasawa iti pisos a nabungon iti panio iti in-inauna a saan pay a mangasawa a kabsatna.
No lalaki ti maunaan a mangasawa, maibitin ti maysa a baro a pantalon ken kalsonsilio iti ngatuen ti ridaw ti balay a pagtarusan dagiti kakaskasar.
Ti agkasar ti gumatang iti baro a pantalon ken kalsonsilio. Kadawyan ngamin nga agtarus dagiti kakaskasar iti uneg ti balay tapno maidaton ti maysa a kararag sakbay a mairugi ti puni.
Iti iseserrek dagiti kakaskasar iti balay a nakaibitinan ti pantalon ken kalsonsilio, nasken nga awan ti inauna a saan pay a kasado iti uneg ti balay.
Dakdakamaten dagiti nataengan a no maaramid daytoy, maiparangarang ti panangraem ti inaudi iti inauna a saan pay a naasawaan a kabsatna. Isimbolo pay daytoy nga iti laksid ti pananguna dagiti kakaskasar a nagkallaysa, addada pay laeng iti babaen ken pannarabay ti in-inauna a kabsatda.
No met babai ti naunaan a nangasawa, palda met ken sapin ti maibitin.
Kastoy manen ti maaramid no damo dagiti agassawa ti sumrek iti umakaranda a bukodda a pagtaengan no saan pay a nangasawa ti inauna ngem isuda.
Malaksid iti panangibitin iti pantalon wenno palda kadagiti naunaan a nagkallaysa, maited lattan a sagut dagitoy.
Mabungon dagitoy sa mayanunsio iti tallaong no madaman ti pannakarambak ti kallaysa.
Maited pay iti naudi nga inauna a nangasawa ti kordon a naaramat iti seremonia ti kasar wenno sabali a nalabaga a kordon.
Maited pay ti umuna a bitor wenno umuna a maurnong a kuarta nga ited dagiti sangaili kadagiti apagkallaysa iti naunaan a nangasawa wenno nakiasawa.
Iti kannawidan dagiti Ilokano, saan a salisal dagiti agkakabsat ti panagpasurong iti altar. Saan pay a nasayaat a kitaen ti saan pay a naestaduan nga in-inauna a mangsaksi kadagiti ritual ti kasar ti inaudi a kabsatna.
Mairabrabak a napili wenno adda sabali a saan a nasayaat a rason ti in-inauna no apay a saan pay nga agsimpa.
Mairabrabak met nga adelantado unay ti inaudi a nangasawa nga unaanna pay ketdin ti in-inauna ngem isuna a maaddaan iti anak.
Saan pay a maipalubos nga agkasar dagiti agkabsat iti las-ud ti maysa a tawen.
Iti agdama a panawen, saanen a nainget a masursurot dagitoy a tradision. Ngem uray no kasta, nasayaat met no mabiag manen dagitoy tapno marikna ti kinailokano ni Ilokano.—O