Okeyka, Apong
NO agruar dagiti ipes (sipet) manipud kadagiti pagnanaedanda ken agsapulda iti nangatngato a pagyanan, kayatna a sawen nga umadani ti yaay ti napigsa a tudo, no saan man a bagyo.
Agtignay ti biolohikal a pagorasan dagitoy a pinarsua kadagiti saan a makita a senial wenno pagilasinan, nga isu ti basbassit a presion iti atmospera, nasalsalimuot ti angin. Dagitoy a panagbalbaliw iti aglawlaw, marikna ti sensitibo nga antena ken dutdot a nangakkub iti bagida.
Isu a makitatayo pay dagiti agbakuit a kuton, agsasarunoda a nagawit kadagiti itlog ken makanda.
Idinto a dagiti ipes, agbalinda nga aktibo, tayabda a tayab, bayat ti panagsapulda iti baro a lugar.
Agpada a ti kaipapanan dagitoy, kayatda met ti mapan iti nataltalged a disso. Kababalin daytoy a paset ti heneda a natawidda kadagiti puonda.
* * *
Sakbay ti yaay ti tudo, naung-unget dagiti lamok.
Kas iti uray ania nga organismo nga agsagsagana para iti reproduksion wenno panagpaadu, masapul a makaala dagiti babbai a lamok iti dara tapno nabalbaludbod ti itlogda. No saanda a makakunnot iti dara, lupes no kua ti itlog. Maysa daytoy a banag a masapul a maigunamgunam iti panangkontrol iti daytoy nga insekto a nangkeltayen iti minilion a biag nga ad-adu pay ngem kadagiti biag a naibuis kadagiti amin a gubat.
Maipalagip a dagiti laeng babbai ti agkunnot iti dara. Dagiti lallaki a lamok, agpannurayda kadagiti tubbog ti mula.
* * *
No maimdenganyo ti samiweng dagiti andidit, kayatna a sawen a simmangbayen ti tudo. Manipud iti dayta nga isasangbayna, agtultuloy daytoy iti unos ti tiempo ti abagat sa agalumanay iti Oktubre.
Iti tiempo ti kinaubing wenno kinanimpa ti andidit, agtalinaed daytoy iti daga, mangan kadagiti ramut dagiti mula. Adda dagiti klase ti andidit a makompleto ti siklo ti biagda iti makatawen (nga isu ti kadawyan). Adda met dagiti agpaut iti dua tawen, idinto a dagiti agpaut iti sangapulo ket pito a tawen, isuda ti maawagan iti seventeen-year-old locust.
Ania man ti klaseda dagitoy, ti kinatagari wenno “panagkankanta” dagiti andidit (kuriat ken riari), isu ti rugi ti panagtutudo, kadawyan nga iti Abril wenno Mayo iti kaaduan a paset ti pagilian.
Paluknengen ti tudo ti daga ken pagilasinan a ti nimpa, rummuaren iti balayna (cell). Umuli daytoy iti kaasitgan a kayo iti sumagmamano a distansia manipud iti daga, sa agbalin a nataengan.
Ti lalaki nga andidit ti “agkanta” a parnuayen ti agparis a dram a nakakabit iti tianna.
Iti sabali a bangir, ti babai nga andidit saan nga aguni. Umasideg ketdi iti makursonadaanna a lalaki nga andidit.—O