54 Napabaro a Wagas ti Panagmula iti Diket a Mais
Dakkel ti maitulong ti panangpadas kadagiti haybrid a barayti tapno umadu ti apit ken ganansia.
NO gagangay nga umab-abot laeng iti nasurok a tallo agingga’t uppat a tonelada a bukel ti diket a mais ti maapapitmo manipud iti sangaektaria a talon no panawen ti tudtudo ken kalgaw, kas panagsaganadda, panawenen tapno baliwam ti barayti nga imulam.
Dakkel ti maitulong ti panangpadas kadagiti haybrid a barayti tapno umadu ti apit ken ganansia.
Nupay kaaduan kadagiti pagtatalonan iti patad ti nabaknang kadagiti nadumaduma a sustansia ken elemento a kasapulan dagiti mula manipud iti maipakpakat nga organiko a wagas ti panagtalon, kaskasdi a saan latta a mapaadu ti apit no saan nga ibbatan ti tradisional ken kadaanan a barayti a sigud nga imulmula.
Daytoy ti maysa a rason a di kabaelan dagiti mannalon iti patad a tun-oyan ti kasapulan a suplay ti diket a mais iti sapasap a Kailokuan nangruna dagiti negosiante nga agararamid iti marbik (kornik).
Kuna dagiti agsuksukisok iti Mariano Marcos State University (MMSU) iti Siudad ti Batac a kakuykuyog ti panangbaliw iti nakaisigudan a barayti ti panangipakat met kadagiti kabaruanan a wagas ti panagmula iti diket a mais nga irekrekomendarda kadagiti mannalon iti patad, kangrunaanna kadagiti mannalon iti Kailokuan ken Cagayan Valley.
Dua kadagitoy a barayti ti diket a mais ti MMSU – ti MMSU Glut 1 ken MMSU Glut 2-- nga addaan iti naidumduma a saguday nga umayo iti kondision ken klima iti pagtatalonan iti sapasap a pagilian.
Open-pollinated dagitoy a barayti ken makaapit iti 5.61 a tonelada iti kada ektaria. No para lingta, apiten ti salapina iti 60 agingga’t 70 nga aldaw kalpasan ti panagmula (AKP), ken no para bukel wenno grain corn, maapit met dagitoy manipud 90 agingga’t 100 AKP. No panawen ti tudtudo, imula dagitoy iti bulan ti Mayo agingga iti Hunio. No met iti kalgaw, kasayaatan nga imula dagitoy manipud iti Oktubre agingga iti Enero.
Panagpili iti Lugar a Pagmulaan
Agmula iti naparapay a daga nga addaan iti kaalsem (pH) a 5.3 agingga’t 6.5. Agmula iti kaaddayo a 200 a metro (isolation by distance) kadagiti dadduma a barayti ti
mais tapno maliklikan ti “pannakayasawana” iti sabali a puli ti mais; iti kasta, saan a bumaba ti kalidad dagiti tumpuar a bukelna. Tapno di mapasamak daytoy, isapa wenno iladladaw ti agmula iti tallo a lawas a maidilig iti kadawyan a panawen ti panagmula iti mais. Iti Ingles, maawagan daytoy iti “isolation time of planting.”
Panangisagana iti Pagmulaan
Araduen ken muriskien ti daga tapno napintas ti panagtubo ken panagdakkel dagiti mula. No nuang ti aramaten, araduen ti daga iti kauneg a 6 agingga’t 8 a sentimetro (cm). No traktora, araduen iti kauneg a 14 agingga’t 16 cm. Kalpasanna, aggurit iti kaaddayo a 75 cm. Masapul a nadam-eg ti daga iti kaaldawan ti panagmula tapno napintas ti panagtubo dagiti bin-i. Umdasen ti 75 cm a kaaddayo ti tunggal gurit ken 20 cm ti tunggal pinuon. No maysa a bukel ti imula iti kada disso, umabot iti agarup 20 a kilo a bin-i ti kasapulan iti kada ektaria.
Panagabono
Agaramat iti seed inoculant tapno bumassit ti magastos iti ganagan. Suportaran ti seed inoculant ti agarup 50 a porsiento a nitroheno a kasapulan ti mais. Babaen ti seed inoculant, umadu ti ramut dagiti mula nga agkunnot iti dadduma a sustansia ken elemento iti daga. Babasaen nga umuna dagiti bukel ti mais sa ilaok ti seed inoculant. Kiwaren agingga a makalupkopan dagiti bukel. Siguraduen a saan a mainitan dagiti bukel ti mais sakbay a maimulada tapno saan a matay dagiti naimbag nga organismo iti seed
inoculant.
Supusopan ti seed inoculant iti 4 a sako a 14-14-14. Iganagan daytoy sakbay ti panagmula tapno mamantener ti kinataba ti daga. Agaplikar pay ti 5 agingga’t 10 a sako nga organiko nga abono. Yaplikar met daytoy sakbay ti panagmula. Mabalin met nga igampor iti talon dagiti takki ti ayup ken dadduma pay nga organiko a a bambanag. Yabono ti 2 a sako nga urea sakbay ti panaglimbang.
No awan seed inoculant, mabalin nga agaplikar iti 8.5 a sako a 1414-14 sakbay ti panagmula. Agabono met iti 2.6 sako nga urea sakbay ti panaglimbang. Nayonan met daytoy ti 5 agingga’t 10 a sako nga organiko nga abono
Panaglimbang ken Panagpadanum
Aglimbang manipud 21 agingga’t 25 AKP tapno malapdan ti alisto a panagtubo dagiti ruot a makiinnagaw iti dam-eg ti daga, ken dadduma pay a taraon a kasapulan dagiti mula agraman lawag ti init. Iti panagpadanum, suroten dagiti sumaganad nga iskediul agbatay iti tukad wenno panagdakkel dagiti mula: 1) inton palakayda pay laeng, manipud 5 agingga’t 7 nga aldaw; 2) inton panawen nga agbaludbodda, manipud 15 agingga’t 39 nga aldaw; 3) inton panawen ti panagsabong, manipud 40 agingga’t 65 nga aldaw; ken 4) inton panawen ti panagtangken, manipud 66 agingga’t 85 nga aldaw.
Panangsaluad Kadagiti Mula
Agibitin iti Trichogramma wenno agibulos iti sipitsipit tapno masaluadan dagiti mula kontra iti kumutukot nga igges a managan iti Asian Corn Borer (ACB). Pababaen ti corn borer iti manipud 20 agingga’t 80 a porsiento ti apit a mais.
Saanen nga agar-aramat iti insektisidio no nagibitin iti trichocards wenno nagibulos iti sipitsipit tapno saan a matay dagiti gagayyem nga insekto. Sapaen ti agmula tapno maliklikan ti yaatakar dagiti peste a kas iti corn borer.
Ti ACB ti kadawelan a peste ti mais. Mangrugi nga umatake daytoy nga igges manipud 20 agingga’t 25 AKP. Iti daytoy a panawen, agitlog ti ACB iti sirok dagiti bulong ti mais. No dadduma, mayaplag dagiti itlogda iti ngatuen ti bulong iti asideg iti iitna ken agpessa dagitoy kalpasan ti manipud iti 3 agingga’t 5 nga aldaw. Dua nga oras kalpasan ti panagpessada, rugiandan a kanen dagiti bulong ti mais. Bayat a dumakdakkelda, itultuloyda ti agkaan kadagiti bulong ti mais agingga a kanenda pati dagiti sabong ken bunga ti mula a makaigapu iti ibababa ti apit.
Aglimbang met manipud 21 agingga’t 25 AKP tapno malapdan ti panagtubo dagiti ruot. Gaikan ti nagbabaetan dagiti limbang manipud 14 agingga’t 20 nga aldaw kalpasan ti panagmula tapno saan a makiinnagaw dagiti ruot iti sustansia a para kadagiti mula ken tapno maikkat ti pagbalayan dagiti insekto nga agdadael kadagiti mula.
No adda dagiti saan a nagtubo, agsugot a dagus tapno saan a maksayan ti kaadu ti mula.
Panagapit
No para lingta, apiten dagiti bunga manipud 60 agingga’t 70 AKP. Saan nga uk-ukisan dagitoy tapno agtalinaed ti kinapresko ken kinasam-itda.
Agburas iti nasapa a malem wenno iti bigat tapno mapagtalinaed ti napintas a kalidad ti apit. No para sapasap ti pakausaran ti apit (grain corn), agapit manipud 90 agingga’t 110 AKP wenno inton nagangon ti ukisda ken ngumisiten ti nakapusian ti bukel ti mais. Ibilag dagiti apit manipud 2 agingga’t 3 nga aldaw.
Saan nga uk-ukisan dagiti mais nga ibilag no awan ti umdas a pasilidad a pagbilagan tapno malapdan ti yaatake dagiti buot.
No nabilagen a nasayaat dagiti mais, mabalindan nga ukisan. Kalpasanna, ibilagda manen iti manipud 1 agingga’t 2 nga aldaw tapno saan nga umatake ti makadadael nga elemento a managan iti aflatoxin, ken dadduma pay a peste. Makasabidong ti aflatoxin a parnuayen ti maysa a klase ti buot.
Umadu ti aflatoxin iti unos ti 24 nga oras no saan a nasayaat ti pannakabilag dagiti apit a mais. Makadangran iti tao ken kadagiti ayup ti pannangan iti bukel ti mais nga apektado iti aflatoxin. Tapno maliklikan daytoy, nasken a sayaaten nga idulin dagiti apit iti sako kalpasan ti pannakabilagda.—O