Dear Doc
TULOY ti sungbat iti surat ni Auntie Soledad ti Badoc, Ilocos Norte a madandanagan gapu iti panagraira ti coronavirus disease (COVID-19) ket amangan no maakaran met. Damdamagenna no ania daytoy a bayrus ken no ania dagiti aramidenna ken ti komunidadna tapno maliklikan daytoy a bayrus.
Iti napalabas a bilang, inlawlawagtayo no ania aramiden no naakaranka wenno ti kameng ti pamiliam iti COVID-19 ken no nayasideg iti pasiente ti COVID-19.
Kasano nga agwaras ti bayrus? Ti bayrus a pakaigapuan ti COVID-19, kangrunaan a maiwaras manipud iti tao a mapan iti sabali a tao, babaen dagiti droplets (likido a parsiak wenno sapri) no ti naimpektaran a tao ket aguyek, agbaeng, wenno agsao. Dagitoy a
droplets, mabalin nga agdisso iti ngiwat wenno agong ti tao nga adda iti asideg ti naimpektaran ken posible a malang-ab a mapan kadagiti bara. Naparpartak ti panagwaras ti bayrus no agaassideg dagiti tattao iti tunggal maysa, isu a maibalbalakad ti panagaaddayo iti baet a di nakurkurang ngem innem a kadapan.
Iti agdama, awan ti ebidensia a mangipaneknek iti pannnakaiwaras ti bayrus babaen ti makan. Ngem sakbay ketdi a mangisagana iti makan wenno sakbay a mangan, bugguan dagiti ima iti sabon ken danum iti di nabibiit ngem 20 a segundo para iti sapasap a kinatalged ti taraon. Agusar iti tisyu no aguyek wenno agbaeng, ken bugguan dagiti ima kalpasan a nagpangres, wenno mapan ken naggapu iti kasilia.
Liklikan nga iggaman dagiti mata, agong ken ngiwat babaen ti saan a nabugguan nga ima.
Kasano a maliklikan ti panagwaras ti bayrus? Iti pannakasursurat daytoy, maar-aramid pay laeng dagiti bakuna a panglapped iti sakit a COVID-19. Ti kasayaatan a wagas a panglapped iti sakit ket ti panangliklik a mayasideg iti bayrus. Laglagipen, mapapati a maiwaras ti bayrus manipud iti tao a mapan iti sabali a tao. Agusar iti face mask no adda iti para publiko a lugar wenno uray iti uneg ti pagtaengan, no adda masakit a kabbalay.
Adda dagiti panagadal a mabalin nga iwaras ti tao nga asintomatiko wenno naimpektaran ngem awanan kadagiti sintoma ti bayrus.
Narisrisgo ti kasasaad dagiti nataengan nga addaan kadagiti sabali a sakit kas iti sakit iti puso ken bara wenno diabetes ta posible a maaddaanda iti nadagsen a komplikasion gapu iti COVID-19.
No met adda iti uneg ti pagtaengan, liklikan ti umasideg iti masakit a tao. No mabalin, pagtalinaeden ti innem a kadapan a kaadayo.
Dagiti nausar a malabaan a face mask, saan a yas-asideg iti kabbalay a naub-ubing ngem 2 tawen wenno asino man a marigatan nga umanges. Nasaysayaat pay no labaan a dagus kalpasan a nausar. Ibelleng met a nasayaat dagiti sangausaran wenno disposable a face mask.
No awan danum ken sabon a pangbuggo kadagiti ima nangruna no addaka iti ruar, agusar iti hand sanitizer nga addaan iti di nababbaba ngem 60% nga alkohol. (Adda tuloyna)