54 Panangaywan Kadagiti Raep No Adda La Niña
Adu a pinagayan ti madadael gapu iti La Niña ngem maliklikan no ammo a pagtalinaeden ti umno a kaadu ti danum iti pinagayan.
ITA a panawen a nalabon ti tudo a gubuayen ti La Niña, nasken a maited iti raep ti umdas laeng a kaadu ti kasapulanna a danum ken salaknib kontra iti peste tapno magun-od ti nakananama nga apit.
Ania man a klase ti daga iti pagtatalonan, rumbeng a maipakat ti umno a wagas ti panagpadanum kadagiti raep manipud iti umuna agingga iti maikatlo nga aldaw kalpasan ti panagraep.
Iti gagangay a wagas ti panagraep a kadawyan a sursuroten dagiti mannalon nga addaan iti mapaspasayakan a talon, manmantenerenda 2 a sentimetro a kaadalem ti danum iti pinagayan, idinto a 1 cm met ti kaadalemna no nagaramat kadagiti palakay a napatanor iti dapog a wagas ti panagbunubon.
Ngem kuna dagiti eksperto iti Philippine Rice Research Institute (PhilRice) iti Siudad ti Batac a masapul a mailayon ti 3 agingga’t 5 a sentimetro ti kaadalem ti danum iti pinagayan iti rugrugi ti panawen a panagbaludbod dagiti mula. Iti Ingles, maawagan daytoy a panawen iti early vegetative stage.
Kalpasanna, yadalem ti danum iti 5 a sentimetro inton kapigsa dagiti mula nga aggipi agingga iti panawen a mangrugi dagitoyen nga agsabong. Ngem laglagipen a paes-esan ti talon inton maysa agingga’t dua a lawas sakbay ti panagapit.
Apay nga iwayat daytoy a teknik ti panagpadanum? Ngamin, nasken nga umno ti kaadu ti danum iti talon iti umuna a 10 nga aldaw kalpasan ti panagraep ta kadagitoy a panawen a mangrugi metten nga agtubo dagiti bukel dagiti ruot a naigamer iti daga bayat nga isagsagana ti talon.
Daytoy ti rason a nasken a manteneren ti umno a kaadu ti danum iti pinagayan tapno makontrol ti panagtubo dagiti ruot.
Iti met panawen ti panagsabong dagiti pagay, nasken nga estrikto a mamantener ti nadakamat a kaadalem ti talon no kayat a namsek ti binukel dagiti tumanor a dawa. No maimutan dagiti pagay iti danum kadagitoy a panawen, adu dagiti ageppes a dawa wenno, no adda man nagyanda, kadawyan a nakuttong ti bagasda.
Sa laeng mabalinton a paes-esan ti talon inton mangrugin nga agamarilio ti kolor dagiti dawa. Ngem nasken nga in-inuten a paes-esan ti talon tapno malapdan ti pannakaparnuay dagiti saan a matangkenan a dawa nga addaan kadagiti narasi a binukel. Nupay kasta, adda met latta pagdaksan ti maibayag a panagpaes-es iti talon ta pabayagenna ti panagluom ken panagtangken dagiti dawa.
No agpannuray iti tudo ti talonyo, nasaysayaat no mangkalikayo iti bassit a kali iti maysa a paset ti talon a pagurnongan iti danum no panawen ti tudtudo. Iti Ingles, maawagan daytoy iti small farm reservoir (SFR). Umdasen ti 1,500 a metro kuadrado a kali a makalaon iti umdas ti kaaduna a danum a mangsuplay ti kasapulan ti maysa nga ektaria a pinagayan iti panawen ti kalgaw.
Iti kastoy a kalawa ti SFR, mabalin a makaapit iti saan a nakurkurang ngem 50 a kilo a lames no mausar daytoy a pagpupokan iti tilapia, karpa, paltat, wenno dalag.
Panangtaming Kadagiti Peste ken Ruot
Ti rugrugi ti panagbaludbod dagiti mula ti panawen a mangrugi nga umatake dagiti peste nga insekto ken dagiti makadadael a ruot. Nasken ngarud ti umno a wagas ti pannakataming dagitoy tapno dida apektaran ti manamnama a kaadu ti apit.
Pagarigan, gagangay a parikut dagiti mannalon ti nasapa a panagraira dagiti ruot iti pinagayan. Daytoy ti rason a nasken nga agpasuyot iti pakpakauna nga erbisidio inton 3 agingga’t 4 nga aldaw kalpasan ti panagraep (AKP). Iti Ingles, maawagan dagitoy nga
erbisidio iti pre-emergence herbicides.
Ngem adda dagitay klase ti ruot a naadur iti erbisidio isu a nasken a maparut laengen dagitoy sakbay nga umaduda.
Mabalin a makontrol dagiti ruot babaen ti umno a wagas ti panagpadanum. Isu nga iti rugrugi pay laeng ti panawen a panagbaludbod dagiti pagay, nasken a yadalem ti danum iti pinagayan iti 3 agingga’t 5 a sentimetro. Ti kritikal a panawen a panangkontrol iti panagtubo dagiti ruot ket inton 25 agingga’t 35 AKP.
Tapno met maikabassit ti didigra nga itden dagiti peste, nasken nga aggigiddan dagiti mannalon nga agraep iti unos laeng ti makalawas tapno makontrol ti panagaduda. Iti Ingles, maawagan daytoy a sistema iti synchronized planting. Ngarud, nasken nga agtutulag dagiti mannalon iti maysa a lugar tapno maiwayat ti panaggigiddanda nga agmula.
Kadagiti lugar a saan a maipakpakat daytoy a sistema, saan a maibusan dagiti peste iti taraonda iti makatawen ta umakarda manipud kadagiti nagapas a pinagayan kadagiti talon a mangrugrugi pay laeng nga agbaludbod dagiti raep.
Iti nasapa a panawen a panagbaludbod dagiti pagay (manipud 30 agingga’t 40 AKP), saan a nasken nga agisprey iti ania man pestisidio ta awan unay ti serioso nga epekto dagiti peste kadagiti mula. Kabaelan ngamin ti mula a suktan dagiti nadadael a bulongna kalpasan laeng ti makalawas.
No ngilaw ti pagay ti immatake, uray dikay pay laeng agis-isprey. No met makita nga adda pakpakauna a dadael nga insangbay ti aglukot nga insekto (leaffolder), dikay pay laeng agpaspasuyot iti pestisidio iti umuna a 40 AKP.
No met adda makita a berde a legleg (green leafhopper), dikay agis-isprey no awan pay laeng ti makita a pagay a naapektaran iti sakit a tungro, wenno no naresistensia la ketdi iti tungro ti naaramat a barayti.
No adda sumagmamano a pugot a legleg (brown planthopper) ken dadduma pay a peste, kaskasdi a dikay pay laeng agpaspasuyot iti umuna a 30 agingga’t 40 AKP. Umdasen dagiti lawwalawwa, sipitsipit, billubillo, alumpipinig, ken billit a palal (panal) a mangpaksiat kadagitoy, argaman ti kumutukot nga igges (stemborer) ken dagiti itlogda.
Panagganagan
Inton agganagan, ikabassit ti danum iti pinagayan – daytay umdas laeng a mangrunaw iti ipuruak a ganagan. Ngem dikay unay sobsobraan ti panangpaes-esyo iti talon amangan no mamagaan met daytoy.
Panagtutudo man wenno kalgaw, agipuruak (sidedress) iti 2 a sako nga Urea inton 5 agingga’t 7 nga aldaw sakbay a tumpuar dagiti dawa.
Kadagiti barayti ti pagay a biit a maapit ken intunek ti pannakaimulada, agipuruak iti Urea inton 45 agingga’t 50 nga aldaw kalpasan ti panagmula, idinto a 55 agingga’t 60 nga aldaw met ti panagipuruak iti Urea para kadagiti barayti a nabaybayag bassit ti aldaw a panagtangkenda.
Dikay agipurpuruak iti ganagan iti ngatuen ti bulong no nabasa dagitoy wenno no adda manamnama a tudo a sumangbay tapno saan a dumket ti abono kadagitoy a pakaigapuan ti kasla pannakauramda. Paruten met dagiti ruot sakbay nga agganagan.—O