Okeyka, Apong

MALAKSID nga adda rikna dagiti ayup, ammoda pay ti agragsak, maldaang, ken makipagrikna. Kasta met a napudnoda. Supusopan dagiti taraken nga ayup (pets) ti kinakurang ti rikna ken pannakipagrikna iti agdama a panagbiag. Agasanda dagiti sugat dagiti nagsat a relasion ken tumulongda a mangpunno iti kinakawaw ti kinaawan. Tignayenda ti aglaladut na espiritu, awatendatayo iti tiempo ti pannakailaksid, ken mangipaayda iti “rikna ti tao” iti haytek a lubong ti espesialisado a medisina. Kasla makumikom ti amin kadagiti bukodda a pakaseknan. Kalpasan ti pannakaigubet iti trabaho iti agmalem, adda aso nga agkalkalawikiw nga agur-uray kadatayo iti ruangan, agpakpakaasi a maaprosan, saan a mabain a mangibunannag no kasano ti kinakaro ti iliwna kadatayo. Sangkabassit nga arakup wenno tapik ti maipaaytayo, umanayen a mangpennek iti tarakentayo. Gapu ta manen, nariknana ti kaaddatayo iti sidongna.

Adtoy dagiti ayup a mangipeksa kadagiti riknada a madlaw dagiti tao ken maaawatanda. Adda dagiti panagadal nga addaan met iti rikna dagiti ayup a nalablabes pay ngem iti lebel ti instinct. Mainaig dagitoy a rikna iti ayat, rag-o, leddaang, pannakipagrikna, ken kapadada a rikna, a masansan a yaleng-alengtayo laeng.

1. Wak. Mabalin a nangisit a simbolo ti mitolohia ti tao, dakes a karakter iti Daong ni Noe, ken maysa a bimmisita nga espiritu ti natay iti The Raven ni Edgar Allan Poe, ngem agparparang nga addaan iti puso ti wak. Napalalo ti pannakaapektarna no adda matay a kapulianna, agingga

Madam Cresing.

“Wen, ma’am! Kayatko met, a, a makita ti aydolko a Madam Bernardez!” Immisem ni Euraclido. Nagbalinen a Bernardez ti Anastacio ta nagasawan.

Nagkatawa ni Madam Cresing. “Am-ammokan, Euraclido,” kinunana. “Adda nasken nga immayam?”

“Kua ngamin, ma’am,” nagkudkod ni Euraclido, “imbaonnak ni superintendente…” Adda inyawat daytoy a sobre.

Nagtibbayo ni Madam Cresing. Nalagipna manen ti ipapanna iti District Office. Kaanakan ti agdama a superintendente ni Euraclido ket naamirisna a daytoy ti sumukat kenkuana ditoy ta nakaruar idi ni Euraclido iti board ket isu ti ipalladawda idiay Tanggal Amerikano.

Inay-ay ni Madam Cresing ti bagina. Nagdumog. Kayatna ti agpukaw koman a kasla asuk iti sango ti sigud nga adalanna— ti adalanna nga impagarupna idi nga awan masakbayanna. a makipagtaripnong pay kadagiti kakaduana tapno agmansayagda. Ti leddaang a makitkita laeng kadagiti tao, makita met kadagiti wak, ken dadduma pay nga ayup, kas iti elepante.

2. Elepante. Mabalin a bambantayan dagiti elepante ti natay a kagrupuanda, kasta met nga amirisenda a nalaing ti bangkay wenno nabatbati a paset ti bagi ti natay nga elepante a masalawda iti dalan. Adda dagiti kamposanto dagiti elepante nga ibilangda a sagrado a lugar—disso a pagtalinaedan dagiti elepante kadagiti maudi nga aldawda iti lubong. Ti maysa a maladaga nga elepante, mabalin nga agtalinaed iti sidong ti natay nga ina daytoy, agledleddaang aggingga iti posible a pannakatayna iti bisin. Manmano a tumipon daytoy iti maysa a grupo ken makabirok iti mangampon kenkuana nga ibilangna a pamilia.

3. Bonobo ken Baboon. Agpada dagitoy a kita ti sunggo. Ti ina a bonobo, mabalin nga ub-ubbaenna ti natay nga anakna a mangnamnama a mapagbiagna. Makiranget met dagiti nataengan a bonobo tapno masalakniban ti bangkay ti kaduada.

Kas iti bonobo, aw-awiten met ti ina a baboon ti bangkay ti natay nga anakna iti sumagmamano nga aldaw. Ngumato ti lebel ti stress dagitoy no adda kapulianda a natay.

4. Aso. Daytoy ti ayup a kasingedan iti tao. Adda maysa nga Akita (klase ti aso) iti Japan nga iti uneg ti maysa a dekada, kas nakairuamanna idi sibibiag pay ti amona, inaldaw a mapanna itulnog ken sukonen ti amona iti estasion ti tren. Sabali pay ti aso a nangbambantay iti tanem ti natay nga amona.

5. Koneho ken Pusa. Iti maysa a naireport a kaso, ti maysa a nakalasat a koneho, makalawas a sinapsapulna ti gayyemna a dina ammo a natayen iti maysa a trahedia. Iti biang ti pusa, mapanna bisbisitaen ti lugar a pakakitkitaanna idi iti amo wenno pagayamna. Mabalin nga agsangitda iti panagleddaangda.

6. Kabalio. Malagipyo ti Black Beauty a nobela ni Anna Sewell? Nasurat idi 1877, idi tiempo a napnapno dagiti kalsada kadagiti kalesa ken kariton, maipapan ti istoria ti panagdakkel ti maysa a kabalio. Pagayaat ti kaaduan daytoy nga istoria gapu iti relasion ti tao ken kabalio a nakipagaddang iti panagdur-as, no kasano a nalasatna ti panagbalbaliw, ken kangrunaan ti amin, no kasano a pinasikenna ti kababalin.—O

“Ala, ma’am, diak ikarkararag a matnagkayo manen, a,” naglaok ti danag ken bain iti timek ni Euraclido.

Timmangwa ni Madam Cresing. Nagsabat ti panagkitada ken Euraclidio. Pinilit ni Madam Cresing ti immisem.

“NE, apay a kasla immingpiska met!” inkidday ni Madam Tere ken ni Madam Cresing iti dayta a bigat ti Lunes. Kasla ngamin nagkautan ti dakumo ti kauneg dagiti matana. Limnek pay dagiti pingpingna.

“Naurnonganak ngamin ‘ti trabahok isu nga impuyatak.” Nagtilmon ni Madam Cresing ta madlaw a saan a nakappapati ti rasonna. Lepleppasda ngamin a nagisubmitir iti grado dagiti ubbing ken no ania ditan a report. Inton umay a bulan manen ti umatipukpok

a trabahoda. Ita, ti la mangisuro ti pakasikoranda.

“O, kasta!” Immisem ni Madam Tere sa kimmita ken ni Madam Cora nga adda iti malikudan ni Madam Cresing. Nagkatawada a dua.

Nagdumog lattan ni Madam Cresing. Ammona nga ammoda a madanagan la unay a mangpaspasungad iti resulta ti PBET.

Kinapudnona, saanen a makaidna manipud sinarungkaran ni Euraclido itay napan a Biernes. Kanayonen nga alimbasagen. Mabuteng payen a maturog ta kanayon nga agtagtagainep. Iti naminsan, pinabalonan kampay idi ni Maestro Cera iti sangagabsuon a labaan. Ibabaon ti prinsipal a mapan aglaba idiay Tanggal Amerikano. Adda met dagiti kamaestraanna. Sinursuruanda kampay idi nga agbasa iti Abakada. Ken ti kaalasan iti tagtagainepna, inyawatan dagiti adalanna iti nakapuspuskol a diksionario.

Iti kinakurang ti turogna ken panagsangsangitna, bimmukno dagiti kalub dagiti matana ken ngimmisit iti babaen dagitoy. Awan met eye shadow ken ammona a di kaabaelan nga ilemmeng ti concealer daytoy. Malasin latta nga impennekna ti nagsangit. Aglangan koma ngem ammona nga adunto latta dagiti kamaestraanna nga agimbibisita kenkuana. Isu pay a paggastuanna ta nakababain met no dina ida pagmeriendaen ta saranayenda la ngarud.

Ngem nakakaasi met ngamin iti agdama a kasasaadna.

Ag-abroad-ka laengen! inriing manen ni lakayna ti nabayagen nga isingsingasingna. Isu a kalpasan ti adu a panagpampanunotna, ngetngetngeten ti panunotna no agpakadan iti prinsipal ta mapan laengen agpatagabo idiay ballasiw-taaw.

Isu a binagbagaanna ti bagina sakbay a bimmaddek iti arubayan ti eskuela. Agtalnaka lattan, dika agsangsangit, kunkunana iti bagina. Uray ta adda met latta mangisakit kenka, inyay-ayona iti bagina. Ngem kasta man metten ti impasungad da Madam Tere ken Madam Cora.

Immanges iti nauneg. Nagdumog tapno dina makita dagiti tattao iti aglawlawna. Nakigtot la ket ngarud idi agpukkaw ni Madam Eyang.

“Yapuram!” inyagyag ni Madam Eyang a kasla maur-uraman. Kasta unay a panagpayapayna. Nagtakder ni Maestro Cera iti likudna. Addada iti agdan ti Home Economics Building.

Nagkuretret ti mugingna. Adda met ni Euraclido iti abay ni Maestro Cera.

Nagsidduker latta nupay saan koman ta ammona metten ti gapu iti kaadda daytoy. A ditoy a mangisuro ni Euraclido ket awan papananna no di mapan idiay Tanggal Amerikano. Wenno nalablabit— gapu iti dinan

masbaalan a babainna iti kurangna la panangiparparupan dagiti dadduma a padana a mamaestra nga awanto ti pulos karbenganna nga agbalin a mannursuro— agpakadan ket mapanen idiay abroad bareng sadiay ti yan ti gasatna.

Timmangad ket dimmawat ti pammatibker iti Namarsua.

Aglulupoy a nagturong iti yan dagiti mangpaypayapay kenkuana. Nakaserra ti ridaw ti Home Economics Building ngem nariparna nga adda tattao iti uneg. Dina laeng unay malasin no ania ti ar-aramidenda ta agkurkurarap ken agkuskusapo ti maripar dagiti matana gapu iti ibubuknoda. Agasem met ta arigna rinabii nga agpatpatnag nga agsangsangit?

Siguro, adda ti superintendente, nakuna ni Madam Cresing iti nakemna. Saan sa pay ketdin a napnek iti surat a nangibagaanna iti panagisuron ni Euraclido ditoy ta immay payen tapno maabug a mapan idiay Tanggal Amerikano.

Ala, wen, naragsakkayton no awanak, insaning-i ti riknana.

Tinimbengna ti bagina. Saan a nagdardaras. Kayatna a nanamen ti sumagmamano laengen nga aldaw a panangisurona.

“Sus, yapuram, kunak ket!” indagdag ni Madam Eyang.

Nakair-irteng met latta ti rupa ni Maestro Cera.

“Naimbag a bigatyo, sir,” insaludar ni Madam Cresing ken ni Maestro Cera apaman a nakaasideg. Nagtamed kada Madam Eyang ken Euraclido. Immisem ti dati nga adalanna. Sinallabay met ni Madam Eyang. Pinekkelan pay daytoy ti abagana.

Dika madanagan, Eyang, nakasaganaakon, kinuna ti panunotna. Dina insawang.

“Sumrekka,” kinuna ni Maestro Cera. Inwagis ti prinsipal ti ridaw.

Arinkedkeden, induron ni Madam Cresing ti bulong ti ridaw. Nagkidem pay ta kasla ti nasinggit a timek ti superbisor ti panagdengngegna iti anit-it ti rikep.

“Good morning, Madam Bernadez!”

Timpuyog ti nangkablaaw kenkuana? Immanges iti nakaununeg sa nagmulagat. Ket anian a pannakakellaatna. Intugawna pay ti nangsarapa iti barukongna ta dina masbaalan ti riknana. Nagsangit. Naganug-og. Ngem saan a nasaem no

di ket gapu iti ragsak. Ta nupay babbalasang ken babbaro ken naasawaan sa pay ketdin dagiti dadduma, ken mararaemda iti langa ken panagar-aruat, amammona ken dinanto malipatan dagita a rupa a natalantan iti sangona. Nagbalinda nga adalanna. Aminda, dakkel ti pasetda iti biagna a kas ken ni Euraclido.

Timmangad idi adda mangpatakder kenkuana. Ni Euraclido.

“Ipagarupko no adda ni superintendente,” kinuna ni Madam Cresing.

“Awan, ma’am,” insungbat ni Euraclido. “Nagtitiponkami, ma’am, ta kayatdaka met a makita.”

“Kasta nga agpayso, ma’am!” arig naggigiddan manen a kinuna dagiti dati nga adalanna ket maysamaysa nangalamano ken nangagek kenkuana. Ket agtigtigerger dagiti bibigna a nangtiped iti umel a sangitna.

“Isuda dagiti sibibiag a pammaneknek nga iti laksid a dika pay nakapagpermanente, mannursuroka nga awan kurangna, madam.” Umis-isem ni Maestro Cera a nangtapik iti abaga ni Madam Cresing.

Saan lattan a nakasao ni Madam Cresing ta sinunson ti dina mailawlawag a salemlem ti barukongna ket agsangit manen ken nagubbog dagiti matana.

“Immayda dagita ta amangan kano no maumakan a mangisuro…” kinuna manen ti prinsipal.

Kellaat a rimmayok ti timek ni Madam Cresing. “Asino ti nagkuna iti dayta, sika, Euraclido?” Minuregreganna ti dati nga adalanna.

Kasla naungtan nga ubing, umisisem ni Euraclido a nangkudkod iti teltelna. Nagkakatawa dagiti kakaduana.

Immisem metten ni Madam Cresing ta nabasana nga ang-angawen ni Maestro Cera.

“Umaynakto man ketdi itulnog idiay Tanggal Amerikano, barok,” kinunana ken ni Euraclido.

Wen, dina isuko ti kinamaestrana. Uray pay sadino ti pangipalladawanda kenkuana, awatenna. Ken bareng maigasatannan ti napalabas nga eksamen. Ket no awanto manen gasatna, di awan latta. Basta mangisuro ket isurona dagiti ammona a nasayaat kadagiti adalanna. Ita pay ta nakitanan ti nagbalinan ni Euraclido?—O