SANGAARUY-OY A Batek

“See you tomorrow again.” Pinidilna ti timid ti balasang, inagkanna dagiti bibig daytoy. Di napakadaan ni Mao ti inaramidna isu a di nailisi ti balasang ti rupana. Nagsabat dagiti matada.

Sakbay a nakagaraw ti balasang, timmarayen ni Oliver a nagsubli iti agur-uray a taksi. Nag-flying kiss sakbay a simrek iti lugan.

Umis-isem ni Mao a nagpayapay. Inurayna a nakaadayo ti taksi sa simrek iti balay.

“Oliver…” nayesngawna. Inapirasna dagiti bibigna. Napan innala ni Oliver ni Mao iti eskuela iti kabigatanna. Nakitiendada nga immuna iti talipapa. Tinungpal ni Oliver ti saona. Isu ti nagluto iti steak a pangrabiida. Isu pay ti naginnaw kabayatan a busy ni Mao kadagiti leksionna. Doble dagiti inaramid ni Mao nga assignment gapu ta awan ti naaramidna iti napalabas a rabii.

Nupay saan a dagus a nakaturog itay parbangon, saan a dagiti leksionna ti napanunotna no di ketdi ni Oliver. Awan pay tallo nga oras a turogna, nagunin ti alarm clock iti abay ti katre. Inamirisna ti pudpudno a riknana. Awan panagduaduana. Agayat metten ken ni Oliver. Ngem kadarato met a malagipna ni Marlon.

“Pakisimpa dagitoy iti folder, please. Adda puncher ken fastener dita alud ti lamisaan. At least, makatulongka uray kaskasano.” Inyawat ni Mao dagiti naiprinta a report ken ni Oliver. “Two copies each. Ipasak ‘ta maysa, kukuak ti maysa.”

Alisto met ni Oliver a nagtungpal. “No problem. Ibagam latta no ania ti maitulongko.”

Dandanin alas dose iti tengnga ti rabii idi malpas amin dagiti ar-aramiden ni Mao. Impinipinna dagitoy iti backpack agraman ti laptop. Ti la panangbagkatnan no bigat.

“Midnight meal tapno adda nagyan ‘ta tianmo a maturog. Masapaka manen nga agriing no bigat. Diosko, Mao! You’re killing yourself!” Inawid ni Oliver iti sopa a pagtugtugawanna. “Agpaklebka ta ilutek ‘ta bukotmo.”

“Apayen, aya, a kasta laengen ti ar-aramidem kaniak? Kasanonton no makapanawka?” kinuna ni Mao idi mangmanganda iti noodles ken sandwich nga insagana ni Oliver. Sabagay, nakagin-awa a namasahe ti bukot kada takiagna. Makakettang a talaga ti aramid ti agbasa. Rinabii a kasta agingga a malpas ti klase.

“Tapno dinak malipatan. Pampanunotennakto met a kankanayon agingga a sumangpetak manen. Birbirokemto dagitoy ar-aramidek.”

Inawid ni Oliver ni Mao ket insadagna iti barukongna. Timmangad ni Mao ket nagsabat dagiti matada. Inarakupna iti nairut. Inrakus met ni Mao dagiti takiagna iti sibet ni Oliver.

“Don’t be sad. Saan pay nga ita ti panangsangota iti problema.” Iniggaman ni Oliver ti timid ti balasang. In-inut a nagpababa ti ulona agingga a naidennet kadagiti bibig ti balasang dagiti bibigna. “I love you,” inyarasaasna.

Napakidem ti balasang.

“I have to go. Saanak a makaumay no rabii no bigat. Dagasenka ‘ton Sabado. Okay?”

Nagtung-ed laeng ni Mao. Kayatna ti tumakder ngem nakapsut dagiti tumengna. Inyangadna ti rupana.

“Dinak kitaen ti kasta, amangan no malipatak ti karik ket umianakon ditoy balaymo. Dapat, stay-in ni Nena.” Nagsubli ni Oliver a nagtugaw iti abay ti balasang.

“Sige, inka ngaruden. Pakirikep ‘ta ruangan ken pakiiddep ‘ta silaw. Uray ta agpatnag ‘ta silaw dita baba.” Nagkatawa ni Mao a nagsanggir iti sopa.

“Itulodnak dita ruangan.” Pinatakder ni Oliver ti balasang.

Nagkibinda a nagturong iti ruangan. Inarakup ni Oliver. Naginnagekda iti napaut. Agpadada a narasuk. Ni Oliver ti immuna nga immibbet. Dina kayat a gundawayan ti balasang. Madlawna nga agdadamo daytoy a makirelasion. Awan ti kontrolna iti emosionna.

NANGISIT a kotse ti naglugananda a napan diay Laguna. Namigatda iti maysa a restaurant a tumannawag iti Taal Lake idiay Tagaytay. Nakakapet ni Oliver ken ni Mao. No saan a ti dakulap ti balasang ti iggemna, nakarakus ti imana iti siket daytoy.

Nauman ni Mao a mangiwalwalin kadagiti ima ni Oliver ket binay-annan daytoy. Awan pay tallo a lawas a nagam-ammoda ken Oliver ngem natnagen ti riknana iti baro. Kailiwnan ti kanayon a panagkuyogda. No tinungpalna ti panunotna, saan a simmurot iti Laguna. Ngem kas kuna ni Oliver, agawiden idiay Hawaii ket mabayag sa makasubli iti Filipinas. Maudi daytoy nga aldaw a pangkuyogda ket gundawayanda. Mabayag manen sa agkitada. Wenno saanda pay ketdi ngata agkitan ta agawid ni Marlon tapno atendaran daytoy ti panagturposna. Ngem dina kayat a panunoten dayta a panawen.

No apay ketdi a malagipna latta met ni Marlon no agkuyogda ken Oliver. Masuron no dadduma iti bagina.

Kuna ni Freddie a makonsiensia ta ammona a saanen a mabalin a makirelasion ta ur-urayenda laengen ti panagkasarna ngem dina met maigawid ti bagina nga agayat ken ni Oliver.

Nagturongda iti Pansol, Laguna. Bisitaenda dagiti agassawa a gayyem ti pamilia da Oliver idiay Hawaii. Panggapuanna metten nga agpakada. Ken, no adda pawitda, alaenna ta agkakaarrubada. Dayta ti palusotna ken ni Mao.

Naragsak dagiti agassawa a Dave ken Minda Burnett a nangpasangbay kadakuada. Napintas ti dua a kadsaaran a balay dagitoy. Inturongda ida iti likud a yan ti heated pool. Nalawa ti likud a nakaaramidan ti swimming pool. Tallo dagiti kubo nga adda built-in a lamisaan iti tengnga. Ti kadakkelan ti adda iti masungad a yan ti lamisaan a panganan. Nagmarantiddog ti kubo a nagbubong iti labig a nakaisimpaan ti tallo a nagaabay a lounger chair.

Naipakni dagiti dua a babassit a kubo iti ballasiw ti swimming pool nga aglawa iti 8 por 12 a metro. Pito kadapan ti kaunggan, a yan ti diving board; uppat met a kadapan ti masungad, a yan ti agdan. Napintas ti pannaka-landscape ti garden. Dadakkel dagiti palmera a naipattopattok iti aglawlaw ti pool. Adda fountain iti likudan ti diving board a yan dagiti sumagmamano a dekolor nga ikan.

Filipina ti babai ken Pranses ti lalaki. Nagawiddan

Napukaw a namimpinsan iti panunot ni Mao ti maipanggep ken ni Marlon, ti tani, dagiti dadakkelna, ken dagiti taga-Manabo.

1

“Kasla sangsangailiak idi nagawidak idiay ilimi. Awanen ti malasinko.”

–-Maysa a gayyem

nakaaawid iti naminsan ‘diay nakaipasngayanna nga ili ngem anian, atanud, ta daytay liday ta alimatek nga addaan tadem.

kalsada ken derraas nga inna linablabsan idi isut’ ubing awan dakkel a nagbaliwanda, kasla ‘ti sangona adda sarming.

ay! ngem anian, atanud, ta awan unayen daytay am-ammona ‘diay lugar ‘tay kadkadua nakaikalian, adda kumuddukuddot a liday.

riknana daytay sangsangaili dinakkelan nga ili—naipakni.

2

‘diay agpangato a pagpagnaan mapan ‘diay presidensia ta isu pay la met kas iti nalablabsan a panawen, pudno, atanudko.

‘diay agpadaya a kalsada ‘diay mapan gabur nagbabakalan ‘di tiempot’ hapon—adu idit’ natay— isu latta a kas pay met idi.

ay! ngem iti inna pampannagna, panagsagsagawisiw ta awan man la ‘komusta’ nagkuna, pammatina isun nayaw-awan.

anian panangdungdung-awna’t bagi, saanen a paset daytay puli.

--HONOR BLANCO CABIE iti Filipinas idi napan a tawen ta naasawaaen dagiti uppat nga annakda idiay Hawaii, ken nagretirodan. Naipundarda daytoy a balay kabayatan ti kaaddada idiay Hawaii. Pagbakbakasionanda laeng a dati. Tinawen nga agbakasion dagiti annakda. Iranada a kanayon iti Thanksgiving Day tapno agtitiponda iti dayta nga aldaw.

Nagpapas da Oliver ken Mao a naglangoylangoy iti napudot ti danumna a swimming pool. Nailibay ni Mao iti lounger idi agangay. Ammo ni Oliver a nabannog ni Mao ken agsingiren ti panagpuypuyat daytoy. Pasaray pay mailibay kabayatan ti biaheda. Inarpawanna iti beach robe, tapno saan a malamiisan, sakbay a nagturong iti bangir a kubo a yan dagiti mangbuybuya kadakuada nga agassawa.

“Is she your intended?” Inamad ni Dave Burnett idi makaasideg ni Oliver iti pagtugtugawan dagiti agassawa.

“Wen, uncle. Intarayannak sakbay a nagkitakami idiay Abra,” impadamag ni Oliver. “Ngem napalab-ogan met laeng.”

“Ubbingkayo pay unay,” kinuna met ni Minda Burnett. “Mano ti tawenna, sixteen? Nagsapakayo nga agasawa.”

“Saan a nagparang idi agsasaritakami idiay balayda. Kunana kano lattan nga agkasarkami inton twenty-na. Twenty one-konto metten. Pilitenna ti agturpos inton umay nga school year tapno addan trabahona sakbay ti kasar.”

“Ket ania met ti kunam?” Insenias ni Dave ti kape idi makatempla. “Awan ti problema kaniak. Agturposak iti college, two years from now. Idi damo, masuronak ta dinakon kayat idinto a dikam’ pay nagkita.” Impakitana ti video ni Mao nga innala ni Louise.

“Ket kayatmo isuna itan?” kinuna ni Minda.

Nagkatawa ni Minda idi agtung-ed ti baro.

“Kasano a nasapulam ti yanna?” inamad ni Mr. Burnett. Iti panagkitana, kasla singin da Oliver ken Mao. Narapisda a dua. Adda panagkaaspingda aglalo iti muging.

“Kinasaritak dagiti barkadana. Imbagada a tennis ti ay-ayamna ket diay tennis court ti sigurado a pakasarakak kenkuana. Napanak met laeng iti kaserana tapno makitak iti personal.”

“Dinaka nadlaw?”

“Saan, anti. Dina met ammo ti rupak. Tallo nga aldaw a pinalpaliiwko sadiay.”

Manipud iti wallet-na, inruarna ti dekolor a ladawanda ken Mao idi mapasamak ti umuna a tongtongan dagiti nagannak kadakuada—idi ubbingda pay. Kopia ti ladawan a naipakuyog iti sangaruy-oy a batek ken kasuratan ti tani.

Lima ti tawen ni Mao, innemna met. Sugabba ti kulot a buok ni Mao. Derosas a bestida ti suot daytoy. Inkuentasna ti naubon a batek ket agkatkatawa a naala ti kamera. Naka-polo shirt iti nalabaga ken nakapantalon iti nangisit. Nasilap ti lalat a sapatosna. Nagkibinda a nagparetrato.

Awan pay makatawen daydi a saritaan, pimmusay dagiti dadakkelda ken Apinan wenno Ginia. Inampon ida ti kabsat ti amada a nayasawa iti puraw ket nagnaeddan idiay Hawaii. Saandan a nakasubli. Ita laeng. Adingen ni Dave Burnett ti amada, ni Matt, asawa ni Paula. Ngem dina pay imbaga ken ni Mao. Ti ammo ti balasang, gayyem laeng ti pamiliada dagiti agassawa.

Nakaala ti scholarship ni Marlon idiay Canada. Agbasbasa ita iti Mining Engineering iti Concordia University, Main Campus, idiay Montreal, kabayatan nga agtrabaho. Nagsubli ni Ginia iti Filipinas ta nalaklaka ti gastuen ti agbasa ditoy ngem idiay Hawaii.

“Agbagaykayo met, a. Problema no dikay agkinnaawatan,” kinuna ni Dave. “Desididoka ngarud nga agarem kenkuana? Agkabagiankayon sa met? Agkaaspingkayo.”

“Wen, uncle. Ay-ayatek.“

“Kasanon ti tani no kua?”

“Adu met kano dagiti saan nga agkaayatan. Bale awan met laeng kano itan a panawen. Ngem kaniak, naikarik iti daydi amak a tungpalek ti tulag tapno saan a maibabain ti pamiliatayo. Pagsayaatanna, kayatnak met.” Nagkatawa. “Maymaysa a puon ti nagtaudanmi. Pagpupulangan, kuna dagiti lallakay ‘diay yanmi, isu a napasamak ti tani. Kaugalian dayta

kadakami.”

Naginnisem dagiti agassawa. Di mailibak nga agayayat unay ni Oliver iti kaduana. Napaliiwda met itay sumangpetda a kasta met ni Mao ken ni Oliver. Awan ti makitada a problema.

Timmakder ni Oliver idi makitana a naggaraw ni Mao. Innalana ti tray a nakaikargaan ti thermos, kape, krema, ken asukar. Indissona iti lamiseta iti asideg ti nagiddaan ni Mao. Buybuyaen dagiti agassawa a Burnett ida. Marayawda unay kadakuada.

In-inut a nagmulagat ti balasang. Agpipikel ti maysa a gurongna a napandaganna.

“Hi! Natagtagainepnak met laeng?” inyangaw ni Oliver a nakatakder iti sakaanan ni Mao.

“Wen ngarud. Ik-ikkannak kampay idi ti kape,” umisisem a kinuna ni Mao. Bimmangon. Nagmusiig. Inawatna ti ididiaya ni Oliver a tasa a naglaon iti kape.

“Nakainanaka met laeng?” Nagtugaw ni Oliver iti abay ti balasang. Inwaragwagna ti buok ni Mao a namagaanen. Inagkanna ti muging daytoy. “Chicken sandwich. Courtesy of Anti Minda.”

“Sumublatka met a maturog ta bantayanka.” Inilut ni Mao ti agpipikel a gurongna. Kasla matudtudok iti nakaad-adu a siit. Dinilpatanna ti ramayna sa impunasna a nagsinankrus iti gurongna.

“Let me,” kinuna ni Oliver ket inilutna ti gurong ni Mao. Impatayna iti luppona.

Nagilad ni Mao. Inyabbongna ti tualia iti rupana. Dina maipalawag ti mariknana nga agtaud manipud iti mukod a masmasahien ni Oliver, agpangato. Pimmigsa ti angesna.

“Shy, sweetheart?” Napaisem ti baro.

Saan a simmungbat ni Mao. Kinagatna ti akimbaba a bibigna. Simmiplot manen iti panunotna ni Marlon.

Ita laeng a makarikna ti kastoy iti maysa a lalaki. Linukaisan ni Oliver ti rupa ti balasang ket nakitana ti langa daytoy sakbay a nailinged ti balasang. Binangon ni Oliver ket inapungolna. Insuksok ni Mao ti rupana iti tengnged ti baro.

“I love you!” inyarasaas ni Oliver. Nagbabasa dagiti mata ni Mao. Nalagipna ti sao ti amana. “Awanton ti kalintegam a makirelasion iti sabali no malpas ti danon. Kababain kadagiti pakaikamangam.” Nagsennaay manen ti balasang.

Inin-inayad ni Oliver nga impaidda ni Mao iti lounger. Pinunasna dagiti timrem a lua ti balasang. Inagkanna ti muging daytoy, nagpababa ti pingpingna agingga kadagiti bibig.

“I love you, too,” inyarasaasna. “Ngem…”

“Leave it. Dimo panunoten dayta.” Insagaysay ni Oliver dagiti ramayna iti buok ni Mao. Dina maisina dagiti matana kadagiti bibig ti balasang. Inapirasna dagitoy sakbay nga inagkanna manen.

“Diak ammo no kasano nga ipalawagko kenka. I’m betrothed to another man.” Nagarimayang dagiti lua ti balasang. “Naitulagak iti sabali a lalaki. Wrong timing ti sangpetmo iti biagko.”

“Ssshhh, honey, ssshhh!” impakuros ni Oliver ti tammudona kadagiti bibig ni Mao. “Dimo koma laukan iti ladingit ti ragsakko ita nga aldaw. No mabalin isanudkon ti agawid, tapno ammom!”

Agragrag-o ti puso ni Oliver. Inyebkas ni Mao ti panagayat daytoy kenkuana. Inako pay daytoy a naitanin.

“Kayatko nga ipukkaw iti lubong ti ragsakko ita nga aldaw,” kinuna ni Oliver. Uray la nga intag-ayna dagiti dua nga imana.

Ginuyod ni Mao ni Oliver ket inapputna ti ngiwat ti baro. Nataldiapanna ni Mrs. Burnett a nagturong iti kosina. “Nagpigsa ‘ta ngiwatmo. Mangngeg ni Mrs. Burnett. Kababain!”

“I love you! I love you.” Di nakaibtur ni Oliver ket inagkanna manen ni Mao. Ngem inkarigatanna met laeng a tipden ti riknana. “No ituloyta daytoy, saanakon nga agawid pay.”

Ikarkarigatan met ni Mao a tipden ti riknana. Kasla bumtak ti barukongna iti pigsa ti pitik ti pusona. Mariknana a kasta met ti banugbog ti puso ni Oliver. Nairut ti panangarakup daytoy kenkuana. Rumuk-at koma ta kasla malmes ngem di palusposan ti baro.

Nagtalinaedda iti kasta a kasasaad agingga a nagkalma dagiti riknada. Intuloyda nga inigup dagiti kapeda ken kinnan dagiti sandwich-da. Kalpasanna, timmakder ni Mao. Nagpagnapagna iti aglikmut ti swimming pool. Agililad met ni Oliver iti lounger. Buybuyaenna ti balasang. Nasiputanna ti panangpunas ni Mao kadagiti matana.

Timmapuak ni Mao iti kaunegan a paset ti swimming pool. Namin-adu a rinikusna ti pool. No bumatok, dinan kayat ti lumung-aw no mabalin. Dina maawatan ti marikriknana. Nakigtot laengen idi sabaten ni Oliver iti uneg ti danum. Kellaat nga inarakup ken inagkan daytoy, agingga a masapuldan ti angin.

“Aginanakayo pay, Oliver, anakko,” kinuna ni Mrs. Burnett idi malpasda a mangaldaw. “Agawidkayto no malpas ti pangrabii. Ditoykayo pay laeng no awanen ti papananyo. Dimi pay naisagana dagiti ipaw-itmi. Mapanmi pay laeng alaen idiay San Pablo ti paw-it da manang. You can use the spare room dita baba no kayatyo ti aginana.”

“Wen, anti. Thank you,” insungbat ni Oliver. Kinita ni Oliver ti kasangsangona a kasla ibagana a ni Mao ti agdesision. Nagsabat dagiti matada. Apagapaman a nagtung-ed ni Mao. Nagdumog idi kitaen ni Mrs. Burnett. Rikriknaenna ti ilalabbasit ti rupana.

“Thank you.” Immisem ti baro a nangpidil ti timid ni Mao. Magustuanna a kitaen no lumabbasit ti balasang. Saan laeng a rupa no di ket agraman ti pangatiddogen a tengngedna.

Inserrekda dagiti makotoda iti kuarto iti baba.

“No mabalin la koma, yawidkan ‘diay Hawaii.” “Agluganak iti sagad nga iit.” Nagkatawada.

Immuna a nagdigos ni Mao. Nakasukaten iti namaga a lupotna idi rummuar ni Oliver iti banio. Nakadata iti kama ti balasang a nakaun-uneg ti pampanunotenna. Pinandagan ti maysa a sakana ti bangir a sakana. Impatayna ti kanigid a takiagna iti mugingna. Dina pay nadlaw ni Oliver a mangpalpaliiw kenkuana.

Nakatakder ni Oliver iti ridaw ti banio a mangbuybuya

“Diak ammo no kasano nga ipalawagko kenka.

Nagarimayang dagiti lua ti balasang. “Naitulagak iti sabali a lalaki.

ti sangpetmo iti biagko.”