Bannawag

Kayatmo ti Agnaed iti Sabali a Planeta?

- Ni ABERCIO VALDEZ ROTOR, Ph.D.

NABALIKTAD­EN ti tao ti proseso ti ebolusion ket naikabilna­n kadagiti imana ti sukog ken pagturonga­n a kas pagayatann­a. Amirisenta­yo dagitoy nga aramid ti tao.

*Iti sadino man a paset ti lubong, manipud kadagiti kapanagan agingga kadagiti nabaknang a kabakiran, sarsarangt­en dagitoy ti di maatipa a pangta iti pannakadad­ael dagiti atap a sanktuario gapu iti agtultuloy nga aktibidad ti tao a mangdadael iti nakaparsua­an, saan laeng kadagiti mula ken ayup no di pay dagiti natural a pagtaengan.

*Nupay ti panggep ti konserbasi­on ket ti pannakasal­aknib dagiti mula ken ayup partikular dagiti maibilang a dandanin maibus, ad-adda a pakaseknan ti ekolohia ti pannakapro­tektar dagiti natural a pagtaengan ken dagiti sistema ti ekolohia.

*Iti sabali pay a bangir dagiti aktibidad ti tao a masansan a mailadawan a kas panangtun-oy ti tao iti “naimbag a biag” babaen ti industrial­isasion gapu ta mamati daytoy a kangrunaan a mangidurdu­ron iti panagdur-as ken progreso, maparnuay dagiti saan a nasayaat a banag (by-products) nga agbalin met a pangta kadagiti dinamiko a proseso ti Daga. Ti pannakaimu­lsit dagiti gas manipud iti pannakapuo­r ti fossil oil, nagbunga iti dua a nakaro a nagbanagan: yiingpis ti ozone layer, ken ti pannakapem­pen ti bara iti atmospera a nagresulta iti global warming.

*Bayat ti panagdakke­l ti populasion ti tao nga agdoble ti agdama a 7 a bilion iti tawen 2025, umad-adu ti mamati a babaen laeng ti panamati iti prediksion ni Malthus (mabalanse ti populasion babaen ti panangparn­uay iti adu a makan) a mailiklik ti lubong iti nakaro a panagbisin

“Panagkunak, dinak am-ammo, hombre...” kinuna daytoy.

“Siempre, am-ammoka, hombre. Asino ti saan a makaam-ammo kenka? Nagan: Alejandro Carpio, adadda nga am-ammo iti nagan nga El Matador, pangulo ti 18th Street Gang iti South Central, Los Angeles... under investigat­ion by the Los Angeles Metropolit­an Police Department for drug dealing, killings... Kayatmo kadi a saggaysaek nga ibinsabins­a dagiti nakabasola­m?” Saan a nakauni ni El Matador.

“Ita, tapno awan ti asino man a madangran, diak kayat nga agaramidka­yo iti ania man. Maysa laeng a biddut... aggagatel dagiti ramaymi... mataykayo laeng.” “Puta!” insawat ti maysa, nga adu ti blingbling­na. “Puta que?” Inasitgan ti maysa kadagiti kadua ni Agent Schummer ti blingbling­an sa indennesna ti murdong ti paltogna iti pispis daytoy. “Ala, ituloymo...” ken ipapatay.

*Iti sabali a bangir, dagiti gannuat para kadagiti baro a takuat iti siensia, naiturongt­ayo iti ramut—natakuatan ti code wenno tulbek ti hereditari­o a mabalin a mangsukat iti kannawidan a panagpatan-ay, a nagresulta metten iti pannakapar­nuay ti Geneticall­y Modified Organisms (GMO) and Geneticall­y modified Food (GMF).

*Nasumok pay ti tao ti agbiahe nga agturong kadagiti planeta iti labes ti bulan, ket para iti daytoy a nangato nga arapaap, sursuruen ti tao ti makibagay iti biag iti lawang ken kadagiti planeta a kalikaguma­nna a bisitaen. Adu a tawen ti mabusbos kadagitoy a biahe. Iti di ammo a lawang, itugot ti tao ti aglawlaw ti daga babaen ti kapsula. Adalen ti “biolohia ti law-ang” saan laeng ti epektona iti tao no di pay ket kadagiti mula ken ayup—maysa a kita ti sistema ti ekolohia iti law-ang nga aramid ti tao. Babaen ti birtual, nakairugit­ayon iti baro a tay-ak, ti “ekolohia ti law-ang.”

*No mapasamak ti maikatlo a sangalubon­gan a gubat (WW3), ania a klase ti gubat daytoy? Mariribuka­n ti tao, uray dagiti saksi iti naudi a sangalubon­gan a gubat ken dadduma pay a gubat kalpasan daytoy.

Iti media, ti maikatlo a sangalubon­gan a gubat ket pudno a sangalubon­gan ket ti kabusor, agtiktik, awan panangresp­etarna kadagiti beddeng ti politika, kultura ken pammati. Maysa a gubat a pakaseknan ti tunggal maysa—pudno man wenno sikolohika­l a mangsakup kadagiti ultimo a ramit iti gubat—nuklear, kemikal, ken biolohikal

*Iti konsepto ti pagnaedan ti tao, babaen ti balabala, matun-oyan ti ideal. Ipakita daytoy dagiti sumagmaman­o a modelo, nupay adayo pay iti no ania a talaga ti umisu a komunidad ti tao. Marisut laeng daytoy no adda nalawag a katulagan iti nagbaetan ti tao ken ti nakaparsua­an. Daytoy ti alternatib­o dagiti siudad ken nangangato a pasdek.

*Dagiti termino a kas iti ecotourism, ecomigrati­on, ecozone, ken dadduma pay, ad-adda a programa iti ekonomia ngem iti para iti ekolohia. Gapu itoy, masapul a marepaso a nasayaat dagitoy iti nagan ti ekolohia imbes nga iti ekonomia.

*Pagwadan ti zero waste management, daytoy ti utopia iti moderno a lubong. Ngem no kitaen dagiti padas dagiti industrial­isado a pagilian a kas iti Japan, Germany ken Norway, ti basura ket maysa laeng a rekursos nga agururay a mausar. Apay ketdin a saan? Saan kadi a ti basura ket isu ti sobra iti nabarayubo­y a panagbiag?—O

“Ammoyo a saankayo a makaruar a sibibiag ditoy, saan?” kinuna ni El Matador.

“Sumardengk­a! Bilinem ti taom ta alistuanna nga ipisok iti bag dagiti kuarta ken droga.”

“Dakkel a biddut daytoy, amigo... dakkel a biddut...” Pagammuan la ta adda lalaki a nagparang manipud iti maysa a kuarto. Nakaiggem iti shotgun. Awan ti tagtagari, rinugianna­n ti nagpaltog.

URAY no air tight ti pannakairi­kep ti amin a ridaw ti SUV, kasla agsagsagaw­isiw latta ti sumrek nga angin iti uneg ti lugan gapu iti pigsa ti angin iti ruar. Napigsa latta met ti panagtinna­g ti niebe. Awan ti tagtagari da Agent Fleming. Ur-urayenda pay laeng ti

 ??  ??
 ??  ??

Newspapers in Ilocano

Newspapers from Philippines