Biag ni Ilokano

SAKBAY ti dekada sisenta iti napalabas a siglo, saan a mapalpalubosan dagiti babbalasang a rummuar wenno mapan kadagiti publiko a lugar no awan kaduada a nataengan a babai. Aw-awagan dagiti nataengan nga Ilokano daytoy a mangkadkadua iti maysa a balasang iti tsaperon, kadkadua, wenno guardia.

Saan a mapalubosan ti balasang a mapan makitienda no awan ti pakikuyoganna a baket wenno babai a natataeng ngem isuna a kabagian wenno kaarrubada.

Kasta met laeng no mapan makisala ti balasang. Kadawyan a ti pay ket amana ti mangkuyog iti papananna a pakisalaan.

No makisinnarak ti balasang iti kaayan-ayatna, adda latta umas-assibay a sabali a tao a natataeng ngem isuna.

Kadawyan a natataeng a babai a naasawaan wenno saan ti kadkadua. Saan a maipalubos a kataeb wenno kasingedna ti kaduana ta maipato a mabalin nga agkomplotda.

Nasken pay nga estrikto ti kadkadua ket daytoy ti masurot kadagiti bambanag a nasken nga aramiden ti balasang. Iti panagbuya iti sine, agtugaw pay daytoy iti nagbaetan ti balasang ken ti kaayanayatna.

Saan ngarud a maikkan dagiti agayan-ayat iti gundaway nga aginnagek, aginnabrasa wenno aginniggem la koma iti ima.

No awan a pulos ti mangkadua iti balasang a rummuar ket kasapulan la unay, mabalin met a dagiti naububing a kakabsatna ngem manmano la a maaramid daytoy.

Mabilin a naimbag no ania ti aramiden ti naub-ubing a kadkadua.

Kadagidi a panawen, napateg unay ti dayaw kadagiti babbalasang ken uray pay kadagiti babbaro.

Saan a maipalubos nga agaramid dagiti babbaro ken babbalasang iti pribado nga ar-aramiden laeng dagiti agassawa.

Maysa a pannakaibabain iti maysa a pamilia, kakabagian ken uray kadagiti gagayyem ti maysa a babai a saan a mangikankano iti kinapateg ti dayaw. Kadagiti nagkakauna nga Ilokano, naisangrat laeng ti seksual nga aramid no nakapagkasaren ti lalaki ken babai.

No saanda pay a napakapagkasar, nasken nga awan maaramid dagiti agayan-ayat a panagkanaig iti ikamen. No kastoy, maitandudo ti nadalus a panagpampanunot, balikas ken tigtignay ti balasang kadagiti nainlubongan a bambanag.

Nailunglungalong ngarud kadagidi a panawen ti pannakasalaknib dagiti babbalasang kadagiti seksual a pagteng.

Nagbalin pay daytoy a tagipatgen a mangipalagip kadagiti babbalasang a raemenda ti bukodda a bagi.

No raemenda ti bukodda a bagi, kayatna a sawen a raemenda met ti Namarsua a nangipaulog kadagiti pammilin iti kinadalus ti bagi ken kararua.—O

“Tampuhan” (1895). Inladawan ni Juan Luna. Maipakita ditoy a no pasiaren ti baro ti balasang, nasken a nakalukat ti tawa tapno makita ida dagiti adda iti ruar; iti kasta, maipaneknekda nga awan sabali nga ar-aramidenda. Mabalin a saanen a naipakita iti ladawan ti sabali pay a mangsisiim kadakuada—ti nabaketan nga ikit ti balasang a mangguguardia iti daytoy. (https:// en.wikipedia.org)