Panangimaton iti Pagtaengan
PANAWEN manen ti tudtudo!
No dumteng ti panawen ti tudtudo, adu dagiti sakit a mabalin a pakaseknan dagiti ubbing. Kas koma kadagiti mainaig iti impeksion ken parasitiko. Umadu pay dagiti lamok.
Tapno maikabassit ti risgo dagiti sakit a parnuayen dagiti lamok, nasken a dalusan ti aglawlaw ken ikkaten dagiti maur-urnong a danum a pagbalayan ken pagitlogan dagiti lamok.
Sapsapuan dagiti ubbing iti krema nga balakad ti doktor tapno maliklikan ti kagat ti lamok.
Ibilin kadagiti ubbing nga agaramatda kadagiti kawes a kas iti pantalon ken dagiti atiddog ti manggasna.
Mangibitin pay iti moskitero no maturogda uray adda tapar (screen) dagiti ridaw ken tawa.
Kaaduanna pay kadagiti sakit nga agraira no panawen ti tudtudo dagiti impeksion a mainaig iti danum. Isu a nasken a nadalus ti inumen dagiti ubbing aglalo no addada iti ruar ti pagtaengan.
Saan met a baybay-an dagiti taraon nga awan ti kalubda tapno saan a serken ken pagbalayan ti mikrobio.
Idasaran dagiti ubbing iti kalluto wenno nabiit pay a naisagana a taraon.
No panawen ti tudtudo, dagiti napudot ken makapasalun-at a taraon ti idasar a kanen dagiti ubbing.
Nasayaat pay no napudot met laeng ti idasar nga inumenda. Mairaman kadagitoy ti napudot a gatas wenno tsokolate. Idasaran pay dagiti ubbing iti napudot a sopas manipud iti natnateng tapno maliklikan ti parikut a mainaig iti panagsakit ti karabukob.
Nalaka laeng a kapten ti sakit dagiti ubbing iti panawen ti tudtudo isu a siguraduen nga addada a tapno agsarsaritada. Ta nagkayamkam daydi ayat a tinartaraken ni Juanito iti uneg ti barukongna ket inikkan ni Leoning ti baro iti naan-anay ken naisangsangayan a ragsak. Nabayag metten a kinalikaguman ni Juanito nga ipeksa ti pempempenenna iti lansad ti barukongna, ngem tineppelanna ti bagina amangan no maklaat ti balasang ket isunto ti panggapuan daytoy a gumura.
Nagur-uray ni Leoning iti oras a panagpasiar ni Juanito. Ta rimmusingen ti bukel ni ayat a nabayagen a kitkitomanna iti lansad ti barukongna ngem agsipud ta maysa ngarud a babai, inurayna ti panangyesngaw ti baro kadagiti nasam-it a balikas nga ammona a makaparagsakto kenkuana.
“Naisangsangayan ti kinaraniag ti bulan ita, Leoning,” kinuna ni Juanito iti balasang iti naminsan a sardam. kanayon iti uneg ti pagtaengan.
Mangisingasing kadagiti aramid iti uneg ti pagtaengan a para kadagiti ubbing ken dagiti gagayyemda tapno malinglingayda ken tapno saanda nga agragut a rummuar.
Upayen dagiti ubbing a mangan kadagiti tsitseria ken dagiti namanteka a taraon a mailaklako kadagiti kalsada.
Nakapsut ti naturalesa dagiti ubbing isu a nasken a mapabileg daytoy.
Mabalin a makaawis ti langa dagiti taraon a mailaklako kadagiti kalsada ngem saanda a maipaay dagiti sustansia a kasapulan ti bagi a mangsaranget kadagiti sakit.
Ibilin kadagiti ubbing nga agaramatda iti antiseptiko a sabon no agdigosda.
No aggapuda iti ruar, ibalakad a bugguanda dagiti sakada iti apaganem-em ti pudotna a danum.
No mabalin, saan koma nga agaramat dagiti ubbing iti plastik wenno lalat a sapatos no mabasbasa ti pagnaanda. Malungnguop dagiti saka dagiti ubbing kadagitoy a klase ti sapatos. Nasaysayaat no agaramatda iti kadawyan a sandalia wenno tsinelas.
No kasapulan nga agaramatda iti kakastoy a tapar ti saka, sapsapuan dagiti sakada iti polbos nga antifungus tapno maliklikan ti impeksion.—O
“Napalalo met ti salimuotna ditoy uneg ti balay. Intan agpalamiis idiay sirok ti dakkel a mangga. Nalabit nga adu ti tao idiay ita. Adda ngata pay sadiay da Iliong ken ni gayyemmo a Pacing.”
“Wen nga agpayso, manong,” insungbat met ni Leoning. “Agurayka ta agpakadaak ken ni nanang, adda metten ni tatang idiay ta adda kano pagsasaritaanda a lallakay.”
Nagpakada ni Leoning iti inana.
“Aluadam ‘ta adim, a, barok,” impakamakam ni Baket Ustang.
Idi umul-ulogdan, naigalis ni Leoning iti akimbaba unay a pangal ti agdan gapu iti saanna a pannakaisina
kadagiti matana iti ngayed ken pintas ti bulan a kasla maysa a napintas a lugan nga aglaylayag iti tangatang. Sinarapa met a dagus ni Juanito nga addan iti arsadanan. Ket idi addan ti balasang iti saklulo dagiti napigsa ken nabibisked a takiagna, ket nariknana ti makabartek a pudot ken lamuyot ti maysa a babai a maidenna iti lasla agbaybayo a barukongna, napukawna aminen nga alikaka. Linemmesen ti aglaplapusanan a napudno ken nadalus a panagayatna, ket saannan a nagawidan ti bagina a nangagek iti balasang.
‘Biagko, biagko!” kinunana. “Ay-ayatenka, wen, ay-ayatenka iti napudno ken nadalus nga ayat. Nadarisay, nasin-aw. Denggennak, biagko!”
Nagsangit ti balasang, ngem saan met a naggulagol wenno naglusulos kadagiti takiag ni Juanito. Inlemmengna ketdi ti rupana iti nabayog a barukong ti baro.
“Apay, biagko? Nakabasolak kadi iti panangipudnok kenka iti ayatko? Nakabasolak kadi iti panangagekko kenka?”
“Saan,” insainnek ti balasang. “Ngem kunak la a diakon mauray dagita nasamit unay a balikas.” Ket nagsangit manen ti balasang iti napalaus a ragsakna. “Leoning, biagko,” kinuna manen ti baro. Nagsardeng ti balasang a nagsangit ket inturongna dagiti silulua a matana ken ni Juanito. Inagkan manen ti baro.
Kastoy ti kasasaad dagiti dua idi nadanon da Iliong ken Pacing a mapan koma mangayab kadakuada tapno agpasiarda.
“Aha!” kinuna ni Iliong a kanayon la a naangaw ken narabak. “Ammokon!” Ngem dagus a nasinga ta kinuddot ni Pacing.
Ita, nalpasen a nagtutulag da Lakay Tacio ken Baket Ustang a nagannak ti balasang, ken da Lakay Milo ken Baket Sela a nagannak ti baro. Naammuan metten dagiti kapurokanda ti panagkallaysa da Juanito ken Leoning apaman a mairingpas ti panagirik. Pinadpadaanan ngarud ti bumario daytoy a pasamak. Dakkel ngamin a banag ti pannakarambak ti kallaysa iti maysa nga away nangruna no maseknan ti kas kada Lakay Milo ken Lakay Tacio a mabigbig a kas karang-ayan iti purok ti nagannak dagiti agkallaysa. Naisagana ngarud amin a masapsapul.
Ngem iti maysa a malem, nagawid ni Leoning nga agsangsangit. Nakitana ngamin nga adda kinakuyog ni Juanito a sabali a babai iti bigat ken silalailo pay ti panagsarsarita dagitoy dua. Saan met a nakita ni Juanito ta saan a nagpadlaw ti balasang.
Nagsabat da Juanito ken Leoning idi sumarungkar koma ti baro ta adda ipadamagna iti balasang. Mapan met koma ni Leoning iti balay da Pacing ta imbaon ni Baket Ustang a mapan bumulod iti labba.
“Leoning, adda nasken nga ibagak kenka. Naimbag a damag,” impasabat ni Juanito.
“Pse, saannak a kasasao! Awanan iti bain!” kinuna ti balasang a sigugubsang.
“Ne, apay, biagko?” ti napnuan siddaaw a saludsod ti baro. “Ania kadi ti inaramidko?”
“Ne, agindidiammo,” napnuan gura a sungbat ti balasang. “Mangliliput!”
Kas natarumamis nga igam a nangduyok iti barukong ti baro dagitoy a balikas. Apay ngata? kinunana iti nakemna. Awan met ti ammona a nakaigapuan ti kasta nga inaramid ti kaayan-ayatna.
“Manipud ita, saannakon a kasasao. Ibilangmon a naukasen amin dagiti karinkarita.”
Nagdanag ni Juanito ngem awanen ti maaramidna.
“Sawem koma, biagko, no ania dayta tapno makapagpalawagak no dumngegka pay,” impakaasi ni Juanito.
“Saan a masapul ti palawag ta awan ti palawagen. Maawatak aminen.” Ket pinanawan ti balasang ti baro a napalalo ti duaduana. Nagdumogen, piman, nga immadayo.
“Diak kayaten ti makiasawa iti daydiay a lalaki,” kinuna ni Leoning idi simmangpet idiay balayda.
“Apay, anakko?” sinaludsod ni Baket Ustang.
“Eh, ket nagsubangda manen, a,” insampitaw ni Lakay Tacio.
“Diak kayaten, a. Diak kayat lattan!” ket naganug-ogen ti balasang.
“Ala, ket no dimo kayaten, mapanko ngarud ibabawi ti nagsasaritaanmi kada Pari Milo,” kinuna manen ti lakay ket pinidutna ti kallugongna a tabungaw. Kiniremanna ti asawana sa immulog.
Nagdanag ni Leoning. Nagsardeng nga agan-anug-og ket nagtaray iti yan ti inana a madama nga aglutluto.
“Nanang, pagsardengenyo ni tatang, pagsublienyo,” insangitna.
“Apay, anakko? Imbagam itay a saanmon a kayat ni Juanito,” insungbat met ti baket. Saan a nakatagari ni Leoning. Kasla naltotan pay. “No saanmo a kayaten, di naimbag no mawaswasen ti nagtutulaganmi a babbaket ken lallakay ‘tangay saan met gayam a kumanunong dagiti maseknan? Maysa pay a pagimbaganna no mawaswas, makasapul met ni Juanito iti sabali a pakikallaysaanna ket
makasapulka met iti sabali a kaayan-ayatmo.”
“Saan, nanang, saan. Kayatko ni Juanito. Kunkunak la daytay, a, ta nagapakam ngamin.”
“O… oooooo… lakay, agsublika!” impukkaw ti baket.
“Diak pay met la napan, baket. Pakpakanek pay la ni Buric ta ipallotmi ken Pari Milo inton Domingo,” kinuna met ti lakay nga adda pay la iti paraangan a nangibaudanna iti manokna a kawitan.
SAAN pay ngata unay a nakaadayo ni Iliong idi insardeng ni Juanito ti nagpagnapagna. Apay nga addaak ditoy? Apay a diak mapan idiay balay da Leoning tapno palutpotek no ania ti nangguraanna kaniak? Awan met ti ammok a dakes nga inaramidko. Wenno adda sayangguseng a parnuay dagiti managdakdakes a tattao? Wen, agturongak idiay balayda, kinunana iti bagina.
Namles sa immulog.
Alimbasagen met ni Leoning iti dayta a kanito. Apay ngata? kunkunana met. Apay a simmiplot kaniak ti napalaus unay nga imon? Apay a diak inimtuod a naimbag no asino ti kinakuyogna a babai? Bimmangon sa immulog.
“’Adino ti papanam, anakko?” sinaludsod ni Baket Ustang.
“Napudot unay dita uneg ti siledko, nanang. Salimuotennak unay,” insungbat ti balasang. “Agpalamiisak laeng ditoy paraangan.”
Nagtugaw ni Leoning iti rabaw ti alsong nga adda iti paraangan iti asideg ti agdan. Napasnek unay ti panagpampanunotna ket saanna a napadaanan ti isasangpet ni Juanito.
Nagtakder ti baro iti likudan ti balasang ket nabayag a binuybuyana ti ingungotenna ngem saanna nga impadlaw ti kaaddana.
“Juanito,” insennaay ni Leoning.
“Wen, biagko? Ania kadi?” insungbat ni Juanito. Nakigtot ti balasang ket timmakder. Inarakup a dagus ni Juanito ket inagkanna.
“Biagko,” inyarasaas ti baro.
“Juanito,” kinuna ni Leoning.
“Biagko, apay a kinaguranak la unay itay malem? Umayko koma ipadamag kenka a simmangpet ti kasinsinko a balasang tapno umay met makipagragsak iti panaglantip dagiti pusota.”
Nawaknitan a namimpinsan ti dagensen a nangbuttuon iti barukong ti balasang. Nagsangit iti nalaus a ragsakna ket inlingednan ti rupana iti nabayog a barukong ti kaayan-ayatna.
“Lipatentan,” insainnek ni Leoning. “Simmiplot la kaniak ti nalaus nga ilem itay nakitaka a nakikuyog iti sabali a balasang. Basolko.”
“Saanmo a basol, biagko,” kinuna ni Juanito kabayatan ti panangag-agekna ken ni Leoning.
Kastoy manen ti kasasaadda idi nakaasideg da Iliong ken Pacing a mapan koma sumarungkar ken ni Leoning tapno damagenda no ania ti gapu ti nagsubanganda ken Juanito.
“Aha!” kinuna manen ni nasutil ken naangaw unay nga Iliong. “Ammokon!”—O