Gameng ti Ina

Immuna a naipablaak iti Bannawag iti Mayo 30, 1949 a bilang.

PARBANGON pay laeng ngem nakariingen ni Nana Marta. Maysa a silaw a bassit ti nakitana iti suli ti siled. Agsursurat ni Romeo nga anakna iti sibay ti lamisaan. Kalpasan ti panangmingmingna iti anakna, inwarasna ti panagkitana iti uneg ti bassit a balayda. Iti met maysa a suli, nakitana ni Julian, kasingin ni Romeo, a nakaparintumeng, siaakub ken sisasango iti silulukat a tawa.

Pinalpaliiw ni Nana Marta dagiti singin nga annakna. Immapay kenkuana ti nagkadua a rikna— maysa, ni ragsak; maikadua, ni liday. Naragsak, piman, ta idi laeng kalman ti pannakaawat da Romeo ken Julian kadagiti diplomada a kas tanda ti panagturposda iti high school.

“Ay, wen, Diosko!” kinunkuna ni Nana Marta iti panunotna. “Maragsakanak a mangbuybuya kadagitoy bunga nga imparaburmo kaniak! Sibibiag koma pay laeng ni Tirso nga asawak tapno maay-ayo met kadakuada!”

Ngem apagkanito laeng ti ragsak ni Nana Marta. Kas naglabas nga ulep nga abalbalayen ti napartak nga angin. Nupay nagturposen dagiti annakna iti high school maringgoran manen a mangpampanunot iti panagadalda iti unibersidad. Masansan idi a kuna ni Romeo ken ni Nana Marta: “Nana, no agbalinak la koma a nalaing a mannurat!” Ket ni Julian masansan met a kunkunana: “Aniat’ makunam, nanang, no kas pagarigan ta agbalinak nga agrikultor?”

“Naimbag, annakko,” ti sungbat ni Nana Marta, “ngem agdawdawattayo iti tulong ni Apo Dios ta Isu ngarud ti mangeddeng iti amin a banag. Agawaanyo ti agadal tapno magun-odyo dagiti naimbag a kalkalikagumyo!”

Ngem naliday laeng ni Nana Marta. “Anianto ngata, Diosko, ti banag dagiti annakko?” pampanunotenna. Awanen ti pirakna a busbosen da Romeo ken Julian iti unibersidad. Agkapuyen ti bagina, nangruna dagiti takiagna. Uppat a tawen, bayat ti kaadda da Romeo ken Julian iti high school, a saan a nagsarday a naglablaba ken nagbayo tapno makategged iti busbosen dagiti annakna ken igatangna iti taraonda. Ket iti daytoy a parbangon, piman, nariknana ti bantot ti bagina, ut-ot dagiti susuopna ken kasla panagkessen dagiti laslasagna.

“Kastoy, piman, ti napanglaw,” kinunkunana. Nalagipna ni Tirso nga asawana, a natay idi tallo ti tawen da Romeo ken Julian. Awan ti sanikua nga imbati daytoy no saan laeng a dagiti annakda. Nalagipna met daydi Apo Cadio nga amana. Isut’ nagtawidanna iti tallo kadisso a daga a babassit. Dagitoy ti naggapuan ti taraonda. Ngem ti dua a kadisso

nalakonan agsipud iti panagadal dagiti annakna, ket itan, maymaysa laengen a disso ti nabati. Isu ti tinakderan ti abongda. No ilakona daytoy a daga tapno adda pangalaanna iti kuarta a busbosen dagiti annakna? Nagsainnek ‘toy napanglaw nga ina. Saan a mabalin! Sangadakulapan a daga ngem napateg unay ken ni Nana Marta. Daytoy ti kakaisuna a pakalaglagipanna iti amana.

Nasinga ti panagar-arapaap ni Nana Marta gapu iti nagdadanggay a panagtaraok ti tallo a kawitan a nagbatay iti sanga ti mangga iti sibay ti tawa. Isu met a nakitana ni Julian a timmakder kalpasan ti napartak a panagugisna. Immisem ni Nana Marta: “Naglualo gayam ‘toy ubing!” (Ipagarupna nga ubbing pay laeng dagiti annakna!) Sinipsiputanna ni Julian a nangpidut iti kalugongna ken nangibarikes iti bunengna sa rimmuar iti ridaw. Nangngegna met ti ranitrit ti agdan idi umulog ti anakna.

Idi awanen ni Julian, inyallatiw ni Nana Marta dagiti matana iti lamisaan a yan ni Romeo. Agkurkuridemdemen ti silaw, gapu ngata, piman, iti kaawanen ti kanenna a lana. Nakadumog ni Romeo iti lamisaan. Saanen nga agsursurat.

Bimmangon ni Nana Marta. Nagin-inayad nga immasideg iti sibay ti anakna. Matmaturog gayam! Babaen ti nalidem a silaw, namatmatanna ti sin-aw ti rupa ‘toy ubing a nagpungan iti adu a pappapel. Kasla nagtagtagainep. Makaay-ayo! Nakita met ni Nana Marta a saan a nagargaraw ti sigud a pagiddaan ni Romeo.

“Nakaay-ay-ay nga ubing!” insennaay ni Nana Marta. “Nagpatnag ngata, piman, a nagsursurat!”

Pinalpaliiw ni Nana Marta dagiti annakna iti uneg ti maysa a lawas. Kasla namalbaliw ti ugalida. Agnanayon a parbangon nga umulog ni Julian idiay balayda. Sa la sumangpeten no mapan mangan. No dadduma, adda isangpetna a bungbunga ti saba, mangga, kabatiti, tangkoy, tarong ken karabasa. No dadduma, adda dalag, paltat ken dadduma pay a lames. Napaliiw met ni Nana Marta a bumaneg ti bagi ni Julian.

“Agbalinto nga agpayso a naimbag a mannalon daytoy nga ubing,” kinunkunana iti nakemna.

Ngem ni Romeo ti nadlawna a kasla agrebba ti bagina. Agnanayon nga agsursurat. Sa laeng makaadayo no mapan mangan. No dadduma, matmaturog a sidudumog kadagiti naruay a pappapel iti rabaw ti lamisaan. Saan pay ketdin a maun-uni. No maminsan, agsarsarita a maymaysa a kasla agmauyong. Nalusiaw ti kudilna, nauneg dagiti matana. Ket nakarikna iti danag ni Nana Marta.

“Apay, Romeo,” sinaludsod ni Nana Marta iti naminsan, “a saanka laengen a sumardeng nga agsursurat?”

“Diak ammo, nanang. Gagangayko ngata,” insungbat ni Romeo.

“Kasta ni Romeo, nanang,” imballaet met ni Julian. “Uray pay idi addakami iti eskuela. Isu a diak malipatan ti mangisangpet kadagiti bungbungat’ kayo a mabalinna a kanen. Kayatko a mangan iti adu. Daytay manokko a burik, itlog nga itlog ngem awan ti matda gapu ta sultop met a sultop ni Romeo!”

No kasta ti benneg ti pagsasaritaan dagiti agiina, no kastoy a naigamer da ayat, lailo ken dungngo, umadadayo ni Nana Marta ta dina kayat a makita dagiti annakna ti panagarubos dagiti luana.

Iti bulan ti Hunio a panawen ti panaglukat dagiti eskuela, mapulkokan manen ti panunot ni Nana Marta. Saan a makaturog. Saan a makaidna. No maminsan, agsangsangit uray no tengnga ti rabii.

“Diosko, isurom ti aramidek tapno mabalinko a pagadalen dagiti annakko iti unibersidad!” insasainnekna.

Iti naminsan a rabii, naranaan da Romeo ken Julian ti panagsangsangitna. Nadlawna a bimmaringkuas dagiti annakna iti nagiddaanda. Saan a nabayag, nariknana ti panangarakupda kenkuana.

“Nanang!”kinuna dagiti ubbing. “Apay nga agsangsangitkayo? Aniat’ basolmi kadakayo? Aniat’ saanmi a natungpal a kalikagumyo? Nanang!”

Ni Romeo ti nangpunas kadagiti lua ti baket. “Annakko,” kinuna ni Nana Marta, “nalabit nga agtagtagainepak.”

“Aniat’ tagtagainepmo, nanang?” sinaludsod ni Romeo. “Wen, nanang, ibagam tapno maammuanmi met. Nangruna unay ken ni Romeo, nanang. Ay, kasla agmauyong nga agan-anup kadagiti naimbag a pampanunot a pangsangalna kadagiti sarsarita nga isursuratna!”

“Agang-angawka manen!” imballaet met ni Romeo. Nagsennaay ni Nana Marta. Minatmatanna nga agpadpada dagiti annakna. Nagdalupisak ni Romeo iti makanawanna ket ni Julian, iti makanigid a sibayna. Insaad ni Nana Marta dagiti imana iti saklot dagiti annakna.

“Annakko,” inrugina, “maysa a tagtagainep ti adda kaniak. Kitkitaek kano pay idi ti panagballigiyo a dua. Romeo, kalikagumam ti agbalin a mannurat. Julian, kalikagumam ti agbalin nga agrikultor. Wen, anamongak dagiti kalikagumyo. Ket buybuyaek kano pay idi ti panagballigiyo. Maragsakanak— wen…”

Nagsardeng ni Nana Marta a nagsarita idi nagdumog dagiti annakna iti barukongna. Nabayag bassit ti panagulimekna. Kalpasanna, inngato dagiti singin ti uloda. Nagkatawa nga agpadpada da Romeo ken Julian.

“Nanang, dayta laeng gayam ti puon ti pagsangsangitanyo? Bassit unay a banag!”

“Wen, a, ngem ammoyo ti kaipapananna?” napasnek a saludsod ni Nana Marta. “Maysa nga allilaw, annakko!”

“Isunan, nanang,” kinuna ni Julian. “Maawatanmi ti kayatyo a sawen.”

“Wen, nanang,” imballaet met ni Romeo. “Agliwliwaka ta no adda pay biag adda met namnama! Ita, adda gandat ni Julian, ket nalablabit nasayaat a gandat.”

“Ania dayta gandatmo, Julian?” sinaludsod ni Nana

“Nanang!”kinuna dagiti ubbing. “Apay nga agsangsangitkayo? Aniat’ basolmi kadakayo? Aniat’ saanmi a natungpal a kalikagumyo? Nanang!”

Marta a siiisem.

“Mapanunotko, nanang, a no umanamongka, ilakotay laengen daytoy balaytayo ken daytoy daga a tinakderanna,” kinuna ni Julian.

Apaman a nangngeg ni Nana Marta dayta nga insawang ni Julian, kasla nagburek ti darana. Nupay naslepda iti lua, dagiti matana kasda la apuy a gimmilayab. Nakitana dagiti naisem a mata dagiti annakna a kas naulpit a maskara ti sairo!

Ania, ilako ni `Julian ti daga a tawidna? Kakaisuna a kukua ken gamengna ditoy lubong? Napait, naulpit a gandat dagiti annakna!