Daytoy Dilatayo

ADDA dagiti mangibagbaga a dakami a tagaBatac (maysa kadagiti dua a siudad iti Ilocos Norte; umuna ti Laoag), ibalikasmi ti “wen” a kas “wa.” Daytoy ti gapuna nga ibagbagada pay a dakami a taga-Batac, pagsasaomi kano ti, “Uray dikam’ agsida’t karnet’ baka no agsidakam’ iti ariwawa.” Ti “ariwawa” a kunada, isu ti tukak ta naariwawa la ngarud nangruna no damonat’ tudo.

Ti kinapudnona, gagangay a saan a “wa” ti panangibalikasmi iti “wen.” Saan met a “wun” wenno “wuh” (kas gagangay a panangibalikas dagiti taga-Pinili, I.N., ili a kabineddeng ti Batac iti abagatan) wenno “wen” (Laoag). Gagangay nga ibalikasmi daytoy a “wn.”

Kasano dayta? kunayo ngata. Aramidenmi a kas iti pannakaibalikas ti “hm.”

Ikkatenmi ti paaweng (vowel) nga “e” ti “wen” ket baliksenmi a kas “wn.”

Sumurot metten dagiti dadduma a balikas a kas iti “ket” (kt), “met” (mt), “napalet” (napa-lt), “nailet” (nailt), “naderder” (nadrdr), “nakerker” (nakrkr), “naseksek” (nasksk), “napempen” (napmpn). Diak inranta nga inadal ngem nadlawko a kapadami nga agbalikas dagiti Pangasinense.

“Patayem” man dayta silaw, kunami imbes nga “iddepem” man dayta silaw nupay maawatanmi met ti “iddepem.”

“Inggana ditoy inggana idiay,” kunami imbes a “manipud ditoy aginggana idiay” no karkuluenmi ti kaatiddog wenno kaadayo ti maysa a banag.

“Natayab daytoy allawak,” kunami, imbes a “Natayok daytoy ullawko.”

“Bingkual,” kunami met iti “bingkol.” “Kaong” kunami met iti “kamote.”

No adda dagiti lugar nga inimpluensianen ti sabali a pagsasao ti Ilokanoda, maysa ditan ti Batac. Nalabit a gapu iti kaadda dagiti tagasabali a lugar nga umay agtrabaho ken agadal ditoy (ditoy ti yan ti main campus ti Mariano Marcos State University). Mabalin met a gapu iti kinamanagbaniaga dagiti daduma a taga-Batac. “Kayam dayta,” kunkunamin imbes a “Kabaelam dayta.”“Tistisem man dayta kayo,” kunami met a karpintero imbes a “Riritem man dayta kayo.” Iti la ngarud iti basketbolen, “pumasok,” kunami no nai-shoot imbes a “simrek.”

Adu nga agpayso ti naisalsalumina a balikasmi ditoy Batac ngem saanmi a madmadlaw ta isu met ngamin ti nakairuamanmi. Ala, inton awanen ti pandemia ket maisar-ongkanto manen ditoy Batac, paliiwemto man ti panagsasaomi no di pudno ti kunak.—O

“Possibly, and we are not a part of the team hunting him down...”

“We are CIA... he is also a CIA...”

“But a fugitive...”

Madamdama pay, nakangngegda iti nakapigpigsa a daranudor iti tangatang. Timmangad da John ken Agent Schummer. Agkaykayaben ti helikopter a naka-flood light iti ngatuenda. Saan nga agsarday ti panagpaltogna kadagiti dagiti mangpalpaltog kadakuada. Naibaba ti tali nga agdan. “Grab that rope, Sierra,” imbilin ni Venus.

“I’m not... unless John is coming with me...” impapilit ni

Agent Schummer.

Naparasaw ni Melanie.

“For once in your life, please listen to me, Venus... John is not the bad guy here... He is coming with me... whether you like it or not...”

Awan ti simmungbat.

“Hold on to the rope, John...” kinuna ni Agent Schummer. Adda panagduadua ni John. Ngem ammona a saan a makaruar ditoy no saan nga agtungpal. Awan ti sabali a papananna. Timmangad sa liningayna dagiti mangpalpaltog kadakuada. Iti kaadu dagiti kabusorda, uray no pumarakapak ti helikopter, arigna bunaren no mabati. Saanna pay a kayat ti matay. Nasken a dalusanna ti naganna.

“John, come on!” kinuna manen ni Agent Schummer. “Sika ti umuna,” kinuna ni John. Sumanengseng dagiti bala a lumabas kadakuada. Ginammatan ni Agent Schummer ti tali. Kimmalay-at. Simmaruno ni John a kimmapet iti tali. Ginutta ni Agent Schummer ti tali a kas senias kadagiti adda iti helikopter. Napardas a nagpangato ti helikopter.

“Alpha and Romeo, abort the mission .... abandon your area ASAP,” inradio ni John kabayatan ti panagpangatoda.

PINAGANDAR ni Rudy ti luganna apaman a naawatna ti bilin ni John iti radio. Ngem saanna latta a maisina ti panagkitana iti side mirror a pangkitkitaanna iti umas-asideg a lugan. No asinoda man, saanna a kayat ti agtalinaed ditoy.

Nagsardeng ti SUV iti likudan ti luganna. Dua katao ti dimsaag. Nakaiggem dagitoy iti paltog. Sabalin ti agparparikna ken ni Rudy. Gunay ti death squad ti gunay dagitoy. Saanen a nagtaktak. Binanurborna ti lugan, nagkambio, sa binaddekanna ti siliniador. Uray la a naganitit dagiti goma ti luganna iti kellaat nga irurukuas daytoy. Napardas a nakaadayo.

Nakangngeg iti nagsasaruno a kanalbuong. Napuntaan ti lugan. Nabuong ti sarming iti likud. Pinagiwesna ti lugan tapno a maliklikanna dagiti bala.

Nagsardeng dagiti uni ti paltog. Impapanna a nakalikliken, ngem idi lingayenna ti side mirror, napurar iti naka-high beam a silaw ti lugan a sumarsaruno kenkuana. Napaspas ti taray daytoy.

“Romeo to Alpha, can you hear me, over,” inradio ni Rudy “Loud and clear, Romeo...” insungbat ni Sgt. Ramirez. “I’m pursued by armed men in an SUV... I need assistance... What’s your location?”

“A block away from the gate...”

“Okay... I’m coming out...do you co—” Saannan a natuloy ti i-transmit-na a mensahe ta kellaaat a nadungpar ti likud ti luganna. Napatung-ed sa nagiwes ti luganna. Inawidna ti manibela tapno saan a matinnag iti kalsada.

“Romeo... are you okay?”

“Wen. Ngem adda iti likudak ti SUV... Death squad sa. Dungdungparenda ti luganko.” Pagammuan la ta

nanalbaag manen ti kutit ti lugan ni Rudy. Inagawaanna nga inawid ti manibela. Dandanin naitinnag iti kalsada. Pinapardasna ti taray ti lugan.

“Kasano ti kaadayom iti gate?” “Approaching...” Nagsan-ek ni Rudy. “Ania ti napasamak? Are you okay?” Addan naigamer a danag iti timek ni Sgt. Ramirez.

“Nakaserra ti gate. Awan ti mabalin a pagruarak. Agsubliak .... ”

“Saan. Agderetsoka. Padungparamon ti gate!”

“Agmauyongka? Addada guardia iti gate...” “Dika madanagan. Makaammon ti riplek kadakuada. Kabaelak ida a tumbaen...”

“Ket ti gate?”

“Isu ngarud a kunak a padungparamon! Dayta ti kakaisuna a pamuspusan...”

Nagtanabutob ni Rudy. “Ania daytoy, kasla pelikula?”

“Pudno a biag daytoy, gayyem. Matayka no agsardeng wenno agsublika. Ti laeng panangpadungparmo iti gate ti kakaisuna a pakaisalakanam.”

“Ngem landok...”

“Padasem latta. Siakon ti makaammo kadagiti guardia. Kasano pay ti kaadayom?”

“Agarup duapulo a yarda. Patpaturongandakon dagiti guardia.” Nagsan-ek manen ta nadungpar manen ti kutit ti luganna. Ken palpaltogandan.

“Paspasam!” kinuna ni Sgt. Ramirez. Inwelwel ni Rudy ti siliniador. Simmiwet ti lugan. Nakitana ti pannakabaliktad ti maysa a guardia. Ngem ti maysa, nakasaganan a mangpaltog kenkuana. Agrukob koma ngem isu met a mabaliktad ti guardia. Nakapaspaspasen ti luganna. Addaytan ti gate. Nanalbaag ket napilit a nailukat.

Ngem saan a nagsardeng ti sumarsaruno kenkuana nga SUV.

“Romeo... Romeo, are you okay...?” ni Sgt.

Ramirez.

“I’m okay...”

“Makitkitakan. Umip-ipus pay laeng ti SUV.” “Diak maitarayan ti animal...” “Urayem ti signal-ko... kellaatem ti umakar iti kanawanmo a lane sa agtalinaedka iti dita a lane .... do you copy?”

“That’s affirmative...”

“Then change... now!”

Kellaat nga imbaw-ing ni Rudy ti luganna iti kanawan. Madamdama pay, nakitana ti SUV a nagiwes, nagpaigid sa nagbaliktad. Akinngaton ti ligayna ngem nagtultuloy a naguyas iti kalsada.

“I got it, Romeo... ” kinuna ni Sgt. Ramirez. “We’ll see you at the meeting place...”

Intuloy ni Rudy ti nagpataray. Ngem kellaat a naginayad, sa nagsardeng. Napurar iti silaw ti masungadna. Nakaad-adu a lugan dagiti pannakabagi ti linteg ti nangbangen iti kalsada. Nakaplastar dagiti polis iti linged kadagiti luganda. Nakapaturong dagiti paltogda.

Naparasaw ni Rudy. Minasona iti gemgemna ti manibela.

“What’s going on?” sinaludsod ni Sgt. Ramirez. Sa idi kuan, naparasaw ta nakitana dagiti naibangen a lugan ti polis.

“Ania, sarakusokek kadi ida?”

Anges a nauneg ti nangngeg ni Rudy.

“Saan. Awan a pulos ti gundawaymo a makalasat. Nakaad-aduda. Matayka laeng. Sumukokan...”

NARIKNA ni John ti kumutukot a lamiis. Agbibitin pay laeng iti tali nga agdan nga aguy-uyaoy manipud iti helikopter. Imbaga ni Agent Schummer nga umuli ngem nagkitakit. Awan ti rantana nga agbayag iti pagbitbitinanna. Pampanunotenna no ania ti napasamak kadagiti dua a kakaduana.

“Alpha, Romeo... can you hear me,” inradiona nupay ammona a narigat a mangngeg da Rudy ken Sgt. Ramirez gapu iti pigsa ti daranudor ti helikopter ken sanengseng ti angin.

“Poor reception, Eagle... 10-9, please.”

Dandani met di maawatan ni John ti sungbat ni Sgt. Ramirez. Repeat message ti kayat a sawen ti 10-9.

“Relay your status, Alpha, Romeo...” impigpigsana ti timekna.

“I’m okay, Eagle... but Romeo has been arrested by the cops...”

Naparasaw ni John. “Agpeggad ti biagna!” nairiawna. “Ammok... Isu a masapul nga iruarta iti pagbaludan sakbay nga alaen ti CIA wenno ania man a federal agency... ta papatayenda la ketdi! Yanmo? Addaka pay laeng iti helikopter? Pagturonganyo?”

“Awan papanak. Lukatak ti GPS-ko... tumapuakak iti sumaruno a bantay.” Naabungotan iti niebe ti bantay. “Umaynak alaen. Nasken a maunaanta dagiti CIA a mangala ken ni Rudy.”

Kimmita ni John iti baba. Umasidegdan iti kapuskolan ti niebe. Rinugianna ti nagpababa iti aguy-uyaoy nga agdan. Nagkiriring ti selponna ngem awan ti panawenna a mangsungbat. Pinardasanna ketdi ti bimmaba. Apaman a nabatoganna ti kapuskolan iti niebe, timmapuaken.

Di ammo ni John, buybuyaenda iti base ops ti CIA iti Los Angeles ti aglaylayag a helikopter, ket napaikkis ni Melanie a nakakita iti pannakatinnag ni John.

NAKALANSA dagiti mata ni Director Bosworth iti TV iti salas. Buybuyaenna ti breaking news iti local TV maipanggep iti pannakaserrek ti pagtaengan ti Sekretario ti Department of Defense. Ti pannakailadawan ti pagtaengan ti Sekratario, ti aweng dagiti uni dagiti paltog, sa ti maysa a helikopter nga adda nakauyaoy a tali a nagbitinan ti dua a tao.

Madamdama pay, nagparang iti screen ti sango ti pagtaengan ti Sekretario. Napalawlawan daytoy iti lugan dagiti pannakabagi ti linteg ken nabarikadaan ti aglawlaw iti yellow tape a nasuratan iti CRIME SCENE DO NOT CROSS. Naguardiaan ti ridaw iti adu a polis ken security guard tapno saan a makastrek dagiti kameng ti prensa iti inaladan. Lugan laeng dagiti first responder ti adda iti uneg a pakakitaan iti maidurduron a sumagmamano nga stretcher a nagkaipaiddaan dagiti nasugatan ken dagiti naka-zipper a nangisit a plastic bag.

Agpugpugto dagiti newscaster no ania ti motibo dagiti nangserrek iti pagtaengan. Ken agsalsaludsodda no adda pannakainaig daytoy iti terorismo.

Napaanges iti nauneg ti Director. Nanggaw-at iti tabakona iti rabaw ti lamisaan. Sinindianna sa sinusopna iti nakaatatiddog.

Nagtanabutob.

“Asino ti akin-aramid iti daytoy? Ania ti rantada iti Sekretario?”

Nalagipna ni John Villa. Nagngariet. Adda ngata pannakainaig ni John iti daytoy?

Naparasaw. Imbes a makissayan ti parikutna, ad-adda laeng nga agsakit ti ulona iti daytoy.

Nagkiriring ti satellite phone-na. Untraceable a telepono.

Para kadagiti classified a banag iti trabahona.

“This is going too far, Director...” nakatangtangken ti timek a kasla nangkulukol iti lapayagna.

“S-Secretary?” kasla naltotan a nakangngeg iti timek ti Sekretario.

“Ammom no asino ti nangraut iti pagtaengak? Iti sagrado a bukodko a pagtaengan?”

“No idea, sir...” kinuna ti Direktor uray addan pamalpalatpatanna.

“John .... John Villa .... ”

Immanges iti nauneg Director. Ngem saan a nakatimek. “This son of a bitch is going too far... he thinks he can beat anyone... Ipapanna a saan a maan-ano gapu kadagiti taom nga awan serserbina... Awan laengen ti makabael a mangipakni kenkuana...”

“Sir... excuse me... ngem adda kadi ebidensia nga isu ti akin-aramid iti daytoy?” intured ti Director a sinaludsod.

“Gapu ta inaresto dagiti polis ti kaduana. Naggapu a mismo iti uneg ti subdibision... Ni Rudy Agnes... Is that name familiar to you?”

Nangemkem ti Director.

“Now, I want you to send your men... Go to Langley Police Headquarters. Iruarmo daydiay a Rudy Agnes ket idatagmo kaniak. Nalawag kadi, Director?”

(Maituloyto)