Idi Un-unana a Panawen
IDI un-unana a panawen, adda maysa a nabaknang a lakay. Nagparikna kenkuana a dandanin matay isu nga inayabanna dagiti uppat nga annakna a lallaki ket biningaynan dagiti sanikuana ket intednan kadakuada.
Ngem saan met a natay ti lakay. Dagiti annakna, a nakaalan iti tawidda, saandan nga inkankanon isuna. Saan a kas idi dina pay inted dagiti tawidda a nakasaysayaatda kenkuana. Itan nga awanen ti kinabaknangna, a nakakurkurapayen ti panagbiagna, dida metten taliawen isuna.
Agingga a ‘toy nakakaasi a lakay, nagsabat ti dalanda iti maysa a padana a lakay nga idi pay ubbingda nga agam-ammoda ngem iti dayta laeng manen a gundaway a nagkitada. Impeksa ‘toy nakakaasi a lakay ti kasasaadna iti padana a lakay. Kinuna met ‘toy padana a lakay a panunotenna no kasano a marisut ti parikutna.
Iti maysa nga aldaw, pagammuan ta nasangaili ‘toy nakakaasi a lakay ti gayyemna a lakay. Adda bitbit daytoy nga uppat a kadus—‘tay supot a naaramid iti lupot. Ti nagyan dagitoy: bisil wenno babassit a bato.
“Gayyem,” kinuna ti sangaili, “maammuanto dagiti annakmo ti isasarungkarko ket agsaludsoddanto kenka. Ibagamto nga immayko binayadan ti nabayagen nga utangko kenka. Idulinmo dagitoy ket kunamto kadakuada nga alaendanto dagitoy inton awankan ditoy daga. Agbaliwto ti panangtratoda kenka.”
Ket idi naammuan dagiti uppat nga annak ti lakay ti kaadda manen ti ad-adu pay a kinabaknang ti amada, arigna agiinnunada payen a mangasikaso iti amada. Nagtultuloy daytoy agingga a pimmusay ti amada.
Ket idi inukarkarda ti siglot dagiti kadus, a napalalo ti gagarda ta impagarupda a balitok dagitoy, anian a pannakaupayda iti nakitada a linaon dagitoy.—O
“Agmauyongka, Julian! Saanmo a mabalin nga ilako!” inkeddeng ni Nana Marta. Kinagatna dagiti bibigna. Nagtigerger ti timekna. “No ilakotayo ti balay ken daga, sadinot’ pagyanantayo? Sadinot’ papanantayo? Agpalpalimostayo, huh! Saan a mabalin!”
“Wen, nanang, umanamongka,” indupag ni Romeo. “No kastoy laeng ti panagbiagtayo, sangasaangan, sangasapulan, awanto ti naimbag a banagtayo! Awanto ti magun-odtayo a ragsak ken gin-awa!”
“Hoy, Romeo, pangngaasim ta terredem ti panagsarsaritam! Saan a kasta ti isungsungbatmo kaniak!” inlapped ni Nana Marta. “Kayatmo a sawen a gapu ta addaankan iti adal, uy-uyawemon ti biag ti napanglaw a naggapuam?”
“Diak uyawen, nanang,” insungbat ni Romeo, “ngem masapul ti panagimbag, panagrang-ay. Saan a gapu ta naitaoka a napanglaw, mapnekkan iti kasasaad ti maysa a napanglaw!”
“Nanang,” insilpo manen ni Julian, sa inagkanna ti pingping ti baket. “Nasaok nga ilakotayo ti balaytayo ken ti daga tapno makagatangtayo iti nasaysayaat a daga. Addan nakitak a daga a mabalin a magatang. Naimbag, nadam-eg ken nalawa. Isut’ naggapuan dagiti bungbunga nga insangsangpetko. Naimbag a pagtrabahuan ken pagnaedan. Mangaramidakto iti balaytayo idiay!”
Nagulimek ni Nana Marta, iti apagkanito. Nagbaaw ti pungtotna.
“Aniat’ kinunam?” inyarasaasna ken ni Julian. “Adda nabirokam a daga a gatangem?”
“Wen, nanang. Nasayaat a daga. Napintas a pagtakderan ti balay. Asideg iti kalsada. Adda waig iti tengngana ket nalasbang dagiti mulmula! Nasam-it pay ti angin—lumukmegkayto idiay, nangruna unay ken ni Romeo a di agsarday nga agsursurat!”
Nagkatawa ni Romeo iti dakkel, ket naguyugoy met ni Nana Marta nga immisem.
“Mano kanot’ bayadna?” sinaludsod ni Nana Marta. “Nalaka, nanang. Sangaribu ket lima gasut a pisos laeng!” insungbat ni Julian.
“Jesusko!” Kasla nakigtot ni Nana Marta. “Agmauyongkan sa ketdin! Sadinot’ pangalaam iti kasta a dagup ti pirak?” Uray pay dagiti dua paset a daga nga inlakok, tallo gasut laeng ti bayadda. No ilakok ‘toy balaytayo agraman ti daga a nagtakderanna, saan pay nga umanay nga apagkalima ti sangaribu ti pategna! Kayatmo ti mairarem iti utang? Annakko, napanglawtayo ngem ibagak kadakayo: awan pay ti immay nagsingsingir kaniak ditoy balay! Diak pay napadasan ti immutang! Diosko, sangaribu ket lima gasut...”
Saan a natuloy ni Nana Marta ti nagsarita. Naallingagna a natugtog ti siririkep a ridaw ti balayda. Nagkintayeg ti pusona. Kasla nakarsan ti tianna. Kinitana ni Romeo a timmakder met a dagus. Bimmaringkuas met ni Nana Marta. Timmakder ni Julian ket inasutna ti bunengna.
Napalaus ti tigerger ti baket. Binantayan dagiti agiina ti ridaw. Ni Romeo ti manglukat; iti likudna adda ni Julian a sitatayag iti buneng, ket nagyan met ni Nana Marta iti likadan ni Julian.
“Romeo Garcia!” nangngegda nga awag iti babaen ti
agdan.
“Wen, apo,” insungbat ni Romeo, sa inin-inayadna a linuktan ti ridaw. Simrek a dagus ti nalamuyot ken narayray a silaw ti bulan. Singaw ti katawana. “Ni Ama Blas gayam a mensahero ti telegraph office!” kinuna ni Romeo.
Immanges ni Nana Marta iti dakkel. Nagtaray a napan iti agdan!
“Ay, Diosko,” kinunana. “Impagarupmi la ketdin no mangraut kadakami ti adda iti ridaw! Ammom metten, kompadre, nga adu ti kua… Nakaam-amak! Apay a rinabrabiiyo laengen ti immay? Aniat’ damag, kompadre? Umulika.”
“Komadre, kastoy ti biag ti maysa nga empleado. Uray aniat’ oras, uray sadino man, masapul nga agtungpal a situtudio iti pagannonganna. Adda rush a telegrama nga umay ken ni Romeo.” Inyawatna ti telegrama sa nagtalaw.
Apaman a nakapanaw ni Ama Blas, linawlaw dagiti agiina ti silaw a bassit iti lamisaan ni Romeo. Linuktan ni Romeo ti telegrama sa binasana. Dagitoy ti linaonna:
IPAKAAMMOMI KENKA A SIKA TI NANGABAK ITI SALISAL ITI PANAGSURAT ITI SARITA. UMAY KENKA TI PREMIO A DUA RIBU A PISOS.--BANNAWAG!
“Dua ribu a pisos!” kinuna ni Nana Marta. Inarakupna dagiti annakna. “Nagdakkelen a gatad!”
“Dayta ti bunga dagiti puypuyat ni Romeo, nanang,” kinuna ni Julian.
“Addan umanay nga igatangtayo iti daga,” kinuna ni Romeo. “Ti matda, busbosentayo a pagpatakder iti balay!”
“Ket, Romeo,” inyallawat ni Julian, “manginanamaka. Ituloymo ti adalmo idiay unibersidad ta mabatiak a mangtarawidwid iti dagatayo!”
“Wen, annakko,” inyanamong met ni Nana Marta a siraragsak. “Daytoy balaytayo ken ti sangadakulapan a dagatayo ti adda a sanikuak. Ilakoyo, no kasapulan, tangay adda napatpateg a sanikuak…”
“Ania dayta a sanikua, nanang?” sinaludsod dagiti singin.
“Dakayo, annakko!” insungbat ti baket a nangipatay kadagiti imana iti abaga da Romeo ken Julian. Kalpasanna, nagparintumengda a sangapada sa nagkararagda.—O