Taga-Bacarra a Bugbugkaw
“APAY ngay, agaapakayo?” inamad ti maysa a kaadalak iti kolehio a taga-Cagayan idi umasideg iti yanmi nga agpapagayam a taga-Bacarra iti sirok ti dakkel nga akasia iti sango ti Administration Building ti MMSU-College of Teacher Education (Siudad ti Laoag). Addakami idi iti umuna a tukad.
Nagkikinnitakami nga aggagayyem ket bimtak ti paggaakmi. “Arasaasmi la dayta,” inyangawko.
Adu dagiti mangipapan nga agaapakami a tagaBacarra, Ilocos Norte no agsasaritakami gapu iti kinapigsa ti timekmi ken kinabangeg ti bengngatmi. Daytoy ti makaigapu a no kuan, kantiawandakami iti “taga-Bacarra a bugbugkaw.” Daytoy pay ketdin ti maysa kadagiti nagbalin a pakabigbiganmi.
Saan met ketdi nga amin a taga-Bacarra ket bugbugkaw no agsao. Adda met latta dagiti naalumanay ti panagsaoda a kas kadagiti taga-Brgy. Pasiocan a masarakan iti nagbedngan ti Siudad ti Laoag ken ti ilimi a Bacarra. Naimpluensiaan ida ti bengngat dagiti tagaLaoag. Masarakan dagiti kunada a pudno nga i-Bacarra kadagitoy a barangay: Ganagan, Cabaruan, Natba, Pipias, ken Casilian. Agpapada dagitoy a masarakan iti igid ti Karayan Bislak ken iti asideg ti baybay. Nabangbangeg nga amang ti timek ken bengngatda no idasig kadagiti agindeg kadagiti sabali a barangay ti ilimi. Yangaw ngarud no kua dagitoy gagayyemmi manipud kadagitoy a lugar nga isuda kano ti pudno a taga-Bacarra.
Adu met ti schwa sound /ə/ no agsaokami. Agbalin nga schwa dagiti /e/ nga uni kadagiti balikas. Kas pagarigan, ti met, agbalin a mət; ti wen agbalin a wən, ti ket agbalin akət, ti ken agbalin a kən. Schwa sound, kunatayo, iti uni ti paaweng (vowel) no maibalikas bayat a dagiti bibig, dila ken panga ket nakarelaks. Kasla apagdillaw laeng a maibalikas, kasla mayay-ayam laeng a baliksen dagiti balikas nga addaan iti /e/.
Malaksid iti bengngatmi ken schwa sound no agsaokami, adda dagiti termino nga us-usarenmi a maisupadi kadagiti ar-aramaten dagiti dadduma nga ili nga Ilokano ti kangrunaan a pagsasaoda.
Iti naminsan a panagbakasion dagiti kakabagianmi a taga-Roxas, Isabela, lugar a nakayanakan ti inak, nasdaawda idi binilinnak ti amak: “Baddekem man ‘ta manok!” impukkawna idi makitana a karkaraykayen dayta a nabiag dagiti masetas iti paraanganmi. Nangalaak iti bato ket binakalko ti manok. “Ne, tinirom metten, insan?” dinamag ti kasinsinko.
Naammuak kalpasanna a ti “baddek” kadakuada ket “payat” ti kayatna a sawen. Ti met “baddek” kadakami ket “tiro” wenno “bakal.”
Idi addaak met iti kolehio, idi madama ti panagreport ti maysa a kaadalak ken panaglektiur ti propesormi iti maysa a major subject-mi iti linguistics, adu pay dagiti naduktalak a balikas a sabali ti panangaramatmi.
Simmusimmot ti awagmi iti dragonfly ngem kadagiti dadduma a kaadalak a naggapu kadagiti sabali nga ili ti Ilocos Norte, daytay nagpayak nga anay a rummuar no malpas ti umuna a tudo kalpasan ti kalgaw ti simmusimmot (wenno simutsimot) kadakuada (labbulabbog ti awagmi met iti dayta).
Sinuman wenno suman ti awagmi iti maysa a makan a diket a nabungon iti apin nga addaan iti trianggulo a sukog. Patupat ti awagda met iti daytoy a makan. Ngem ti patupat kadakami ket ‘tay impinas. Suman met ti awagda iti impinas. Nagbaliktad laeng dagiti dua a termino.
Iti met naminsan nga ipapanko panang-review kadagiti ag-test ti Licensure Examination for Teachers (LET) sadiay Vigan City (Ilocos Sur) inasitgannak ti staff ti review center a nangimbitar kaniak idi malpas ti session-mi. “Sir, kayatnakayo kano a kapatang ti maysa reviewee. Adda kano damagenna, sir,” kinunana. Diak naawatan a dagus ti sinaona. Naawatak laeng idi immaynak kinasarita ti reviewee. Gayam ti patang kadakuada ket makisarita wenno makitungtong. Pugto ngamin ti patang kadakami.
Idi nagbalinak met a seminarista sadiay Opifices Christi, Burgos, Pangasinan, ibagbaga dagiti co-workersmi (co-worker ti awagmi kadagiti staff ti community-mi) a nalaawak kano. Masdaawak no ibagada ta diak met unay ang-angawen ida. Ngem iti naminsan pay nga imbagada a nalaawak, dinamagko ken ni ‘Nay Marlyn, ti maysa a co-worker-mi, no apay nga ibagbagada a nalaawak. Imbagana a napigsa kano ti timekko no agsaoak. Naringgor wenno natagari gayam ti kayat a sawen ti nalaaw kadakuada. Naangaw ngamin ti nalaaw kadakami.
Nalabit, sumagmamano laeng dagitoy a mangted maris iti panagsaomi ditoy Bacarra. Aggigidiattayo man iti bengngat ken panagibalikas, agsasabali man dagiti dadduma nga ar-aramaten a termino, saantayo man nga agkikinnaawatan no dadduma, wenno ikankantiawda man a bugbugkawkami, daytoy ti kinapudno – Ilokanotayo amin, nangayed a puli nga addaan iti nabaknang a pagsasao.—O
(Mangisursuro ni AMA iti Bacarra National Comprehensive High School, Bacarra, Ilocos Norte. Naipasngay idi Hulio 31, 1992, buridek iti uppat nga annak da Ruben Asis ken dati a Jesusa Maluyo ti Brgy. 4, San Simon, Bacarra, Ilocos Norte. Nagturpos iti Bachelor in Secondary Education a kas Cum Laude iti MMSU idi 2012 ken Master of Arts in Education [Wika at Panitikan] idi 2018 iti isu met laeng nga unibersidad.—Editor)