Adda Met Kalinteganda iti Gimong
Ta adda dagiti PWD a mamati iti kabaelanda ken ammoda a dakkel met ti maitulongda iti gobierno babaen ti bukodda a wagas…
GAGANGAYEN iti inaldaw a makitkita ken makapulpulapoltayo dagiti tattao nga adda diperensia ti bagida wenno dagiti Persons with Disabilities (PWDs). Gapu iti kasasaadda, a dida met nagayayatan, pudno unay a kasapulanda ti tulong ti gobierno, kangrunaanna, ti maiparbeng a pannakatratoda a kas tao.
Maibilang a PWD dagiti bulsek, addaan iti diperensia ti panagdengngeg (hearing impairment), pukol iti ima man wenno saka wenno agpada, nakurang ti panagpampanunotna, addaan iti nakaro a sakit, dagiti nayanak nga umel wenno atel (saan a makasao ken marigatan nga agsao), lugpi, pangkis, pilay, kubbo, addaan iti Down syndrome, ken dadduma pay nga an-annayen.
Segun iti United Nations (UN) Convention of Rights of Persons with Disabilities, dagiti dis-abilidad, rangkap, banay, wenno an-annayen iti pisikal, mental, intelektual, ken rikna ti maysa a tao ti manglapped iti panagbalinna nga aktibo ken epektibo a kameng ti gimong.
Iti surbey nga insayangkat ti Census of Population and Housing (CPH), naduktalan nga agarup 16 a porsiento ti populasion ti Filipinas ti PWDs wenno umabot iti nasurok 1.5 a milion. Iti daytoy a bilang, naduktalan nga adadu ti lallaki a PWDs nga agtawen iti 5 agingga’t 19 ngem dagiti babbai.
Maibatay iti Republic Act No. 7277, adda kalintegan dagiti PWD a maawawagan iti Magna Carta for Persons with Disabilities. Daytoy ti linteg a mangipalubos iti panagsayaat, panagdur-as, ken pannakabael dagiti PWDs a makipaggamulo iti pagsayaatan ti gimong. Sagudayen ti linteg a mataripatoda a kas gagangay a makipagili ken maaddaanda iti naisangsangayan a pribilehio tapno magun-odda dagiti kasapulanda.
Sakup pay ti linteg a maikkanda iti trabaho, edukasion, maaywanan ti salun-atda, maikkanda iti nayon a serbisio ti broadcast media, ken politikal ken sibil a kalintegan. Lapdan daytoy a linteg ti diskriminasion kadakuada iti benneg ti trabaho, transportasion, ken panagusar kadagiti para publiko a serbisio ken pagyanan.
Tapno naan-anay a mapasayaat ti kasasaad ken pannakatrato dagiti PWD, nainayon a linteg dagiti maawatda a pribilehio ken insentibo, ken maiparit ti pananguyaw ken panangibabain kadakuada.
Nainayon pay ditoy ti 20 a porsiento a diskuentoda para kadagiti sumaganad: amin a pasdeknegosio kas iti hotel ken sabali pay a pagdagusan, panganan, pagayayaman ken paglinglingayan, ken kadagiti paggatangan iti agas; bayad no sumrek kadagiti pagsinean, museo, parke, ken dadduma pay a pasdek nga agbayad dagiti amin a sumrek.
Mairaman pay ditoy ti serbisio medikal ken dental kadagiti ospital, pribado man wenno gobierno; plete iti eroplano, barko/bapor, para publiko a lugan, agraman kadagiti groseria ken paglakuan kadagiti inaldaw a kasapulanda; insentibo iti panagbayad iti buis (tax incentives) kadagiti tattao a mangay-aywan kadakuada, ken adda mailatang nga espesial a pila para kadakuada.
Malaksid iti Republic Act No. 7277, paspasingkedan met ti Republic Act No. 10070 ti pannakapasayaat ti Magna Carta for PWDs tapno maiplastar ti institusional a mekanismo tapno masigurado ti pannakaipatungpal dagiti programa ken serbisio para kadakuada iti tunggal probinsia, siudad ken ili a yanda. Iti kasta, adda dagiti madutokan a mangidaulo ken mangitultuloy kadagiti addang, programa, ken serbisio a nairanta a para kadagiti PWD.
Tapno naan-anay a mapabileg dagitoy a linteg, napirmaan pay ti sabali a linteg -- ti Republic Act No. 7160 a nanglukat iti bileg dagiti Local Government Units (LGUs) tapno idauluan ken akmenda dagiti responsibilidadda a mangted iti
pagbiagan dagiti umili, mangusar kadagiti patneng a kinabaknang ti lugar, ken umno a panangituray kadagiti umili.
Iti sabali a bangir, inruar met ti National Council on Disability Affairs (NCDA) ti annuroten ken pagalagadan iti pannakaited ti Identification Card a para kadagiti PWD tapno maikkanda iti 20 a porsiento a diskuento kadagiti nadumaduma a pasdek ken serbisio.
Immandar met ti Batas Pambansa Blg. 344 ti pannakaaramid dagiti pasilidad ken ramit a nairanta a para kadagiti PWD kadagiti amin a para publiko a lugar, institusion, ken pasdek ken immandarna pay dagiti rekisito ti disenio dagiti pasdek tapno kabaelan dagiti PWD ti aggunay a kas normal nga umili. Ipalubos daytoy a linteg ti pannakaaramid dagiti pagnaan (ramp) dagiti PWD, espesial a banio ken kasilia, ken dadduma pay a nayon a pasilidad.
Proclamation No. 688, s. 2013
Naipaulog daytoy a proklamasion iti 2013 a kas maysa nga addang ti gobierno tapno suportaranna ti 3rd Asian and Pacific Decade of Persons with Disabilities. Suportaranna pay ti proklamasion ti Incheon Strategy ti United Nations a nangited iti umuna a set ti napagnunumuan a disabilityinclusive development goals iti rehion ti Asia-Pasipiko, ken iti sapasap a lubong.
Babaen daytoy a proklamasion, namandar ti National Council on Disability Affairs (NCDA) tapno idauluanna dagiti amin nga addang ti gobierno tapno agbalin a kongkreto nga addang dagiti probision a nailanad kadagiti dadduma pay a linteg a para kadagiti PWD. Ti NCDA ti nangaramid ken nangiwaras iti komprehensibo a National Plan of Action for the Decade a mayannurot kadagiti maiparbeng a linteg ken ti pannakatun-oy dagiti gagem ken gannuat para kadagiti PWD.
Community-Based Rehabilitation (CBR)
Iti nagtitipon a gakat ken plano dagiti ahensia ti gobierno ken dadduma pay nga organisasion, maysa ti Community-Based Rehabilitation (CBR) kadagiti nailanad a wagas tapno maipatungpal dagiti gagem ti gobierno para kadagiti PWD iti pagilian.
Maysa ti CBR nga istratehia iti panagusar amin a kameng ti komunidad tapno matulongan dagiti PWD. Ket gapu ta naduktalan nga ad-adu ti PWD kadagiti aw-away, nainaw ti CBR kas maysa nga estratehia a panangidanon kadagiti kangrunaan a serbisio a para kadagiti PWD babaen dagiti umili a mayat a tumulong. Iti kasta, saanen a masapul a mapanda kadagiti dadakkel nga ospital wenno rehabilitation centers kadagiti ili ken siudad tapno maliklikan ti dakkel a gastosda, ken tapno mataginayon dagitoy a serbisio kadakuada.
Ania dagiti kongkreto nga akem ti CBR?
Umuna, iramanna amin a kameng ti komunidad, PWD man wenno saan, kadagiti amin nga aktibidad ken sapasap a makasagrapda kadagiti maidanon a serbisio, proyekto, ken programa.
Maikadua, allukoyenna amin a kameng ti komunidad kadagiti aramidenda nga awan ti mailanglangi a PWD no la ketdi kayatda ken kabaelanda ti tumulong ken makipaset iti ania man a gannuat.
Maikatlo, pabilgenna dagiti tattao tapno tumulongda a mangakem kadagiti responsibilidadda a kas gagangay nga umili. Iti kasta, mabigbig ti kabaelan dagiti PWD nga agaramid iti nasimbeng a desision. Ngarud, maited kadakuada ti ania man a suporta iti ania man a panagsanay a kayatda a tunoyen.
Maikapat, mangyusuat ti CBR iti programa tapno agnanayon a matunoyan dagiti gannuatna isu a nasken nga agbiag dagiti programa ket maipalagip kadagiti amin nga umili ti aktibo nga akemda tapno masaluadan ti nasayaat a langenlangen ken banag daytoy a programa.
Kamaudiananna, ilungalongna ti indibidual a pannakiraman (selfadvocacy) dagiti umili iti ania man nga aktibidad ti komunidad. Ngamin, bigbigen ti CBR ti dakkel nga akem dagiti PWD a kas aktibo nga ahente para iti napintas a relasion dagiti umili.
Ngamin, adda pateg ken nabileg nga akem dagiti PWD iti pagilian. Ta ania man ti adda a diperensia ti bagida, mamati ti gobierno a kabaelanda met ti aggunay, agplano ken agyimplementar iti proyekto ken programa, ken mangimaton iti maysa nga organisasion.
Ta adda dagiti PWD a mamati iti kabaelanda ken ammoda a dakkel met ti maitulongda iti gobierno babaen ti bukodda a wagas ken kabaelan bayat ti pannakipaggamulo ken pannakipulapolda kadagiti padada a tattao.—O