Panagmaya ti Aso
NAGDUDUMA ti siklo ti panagmaya dagiti aso. Kadawyan nga agbatay daytoy iti puli ti ayup.
Nasapa nga agmaya dagiti babassit a puli a kas kadagiti toy breeds nga agpamanada payen uray no uppat a bulanda laeng.
Mabayag met a mangrugi nga agmaya dagiti dadakkel nga aso a sa laeng madlaw no agtawendan iti dua.
Kaaduanna ketdi a mangrugi nga agmaya dagiti aso iti nagbaetan ti 6 agingga iti 15 a bulan nga edadda.
Nasken ngarud nga ammuen dagiti adda tarakenna a babai nga aso ti siklo ti panagmaya ti ayup tapno maisaganaanda dagiti panagbalbaliw ti pisikal ken dadduma pay a galad ti tarakenda.
Madlaw nga agmaya ti aso no lumteg wenno dumakkel ti mabagbagina ken no adda rummuar marabuteg wenno adda darana a likido. Dilpadilpatan ti mabagbagida ken agkaraisboda pay.
Arsagid ken nalaka a maprobokar ti agmaya nga aso. Madlaw pay a yasidegna ti ipusna iti bagina. Naasideg pay kadagiti lallaki nga aso.
Kadawyan a mamindua nga agmaya ti aso iti makatawen, kalpasan ti tunggal innem a bulan.
Adda met ketdi babbai nga aso a saan a regular ti siklo ti panagmayada aglalo no naubing wenno nataengandan.
Mabalin a mamitlo ti siklo ti panagmaya dagiti babassit a breed. Kasta met a mabalin a maminsan laeng nga agmaya dagiti dadakkel nga aso iti las-ud ti makatawen.
Saan nga agbatay ti siklo ti panagmaya dagiti aso iti paniempo ken temperatura.
Gapu ta malmalbaliw ti galad ti agmaya nga aso, nasken a mangisayangkat kadagiti addang tapno maliklikan ti sumagmamano a parikut.
Iti laeng nasalun-at a lalaki nga aso iti pangipamanadaan ti agmaya a taraken.
Saan a palpalubosan a rumrummuar ti agmaya nga aso iti lasud ti inaladan.
No rummuar, nasken nga adda latta mangkakadua.
Ammo dagiti kalakian nga agmaya ti maysa a babai nga aso. Madamdama, addan mangdakep iti agmaya nga aso a saan a mapupuotan.
Nasken a nakagalut latta ti agmaya nga aso. Mabalin ngamin a natudio ti aso ngem saan a maigawgawid no sumken ti derrepna gapu iti panagmayana.
Ikonsutar iti beterinario no madlaw nga adda an-annayen ti agmaya nga aso.
No ngamin dadduma, adda dagiti an-annayen ti aso kalpasan ti siklo ti panagmayana gapu iti nabuslon a likido a rummuar iti mabagbagina.
Pagbalayan daytoy ti mikrobio a pakaigapuan ti impeksion. No seknan ti impeksion ti mabagbagi ti ayup, maikkat ti ganasna a mangan ken aglaladut pay.—O
Ne, ket agbaningrot metten ni Angkel Polding! Ay-ayatenna a talaga ni Tyson!
Nagkaribusokami a nagpadaya. Adda napan nangala iti wayway ti nuangna ta kunada a panggalut iti mapan mangyaon ken ni Tyson. Adda met napan nangala iti agdan ta bareng nalaklaka no ibaba ti agdan ket umuli lattan ni Tyson.
Nadatnganmi ni Menang a kasta unay ti ngiawna. Inubba ni Aubrey ti pusa.
Impadasda nga impauyaoy ti agdan iti abut. Di met umuli ni Tyson. Kumarkarabas latta. Nagpipinnatudonda a bumaba. Ni Richard ti napatulok. Nakakaskasdaaw ta di met kinarab-asan ni Tyson. Sitatallugod pay a nagpabagkat. Ngem idi yawat ni Richard ni Tyson kadagiti adda iti ngato ta marigatan nga umuli gapu iti dagsen ti aso, awan manen ti mayat a mangawat. Awan met ngarud ni Angkel Polding ta inyawid da Nestor ken Anti Laling. Nagudak ti haybladna ken dida kayat a makita ni Angkel Polding ti langa ni Tyson ta amangan no ad-adda a maasian ket agkudaap.
Gapu ta awan ti mayat a mangawat ken ni Tyson, kinidagko ni Sabut. “No dimo kayat, siakon,” kinunak.
Arimbutengen ni Sabut nga immasideg ken ni Tyson. Ngem idi madlawna nga immasideg met ni Briton, napatureden. Nagtinnulonganda nga inawat ni Tyson a kasla agpakpakaasi dagiti matana. Inibbatanda a dagus apaman a nayaonda. Dinagdagus met ni Tyson a napan linagidan ti gurong ni Aubrey. Tinangadna ni Menang. Nakauli metten ni Richard ket iniggamanna ti koliar ni Tyson. Inaprosanna ti bukot daytoy.
“Ne, magustuanna!” adda nagkuna. Nagkakatawada.
Pinadas ni Sabut nga iggaman ni Tyson. Saan met a nagriri ti aso! Dayta, maysa maysan mangapros! Magangganasan met ti aso a mayat ti kalawikiwna.
“Naamo met gayam!” maysamaysa nagkuna, ket kayatda aminen ti umiggem.
Ginuyod ni Richard ni Tyson idi agangay. Inturongna iti balay da Angkel Polding. Ngem madi a magna ni Tyson no di sumurot ni Aubrey a nakaubba ken ni Menang. Kapilitan a simmurot ni Aubrey. Simmurotak met. Dagiti kakaduami, nagaawiddan. Nagsubli iti barangay hall dagiti dadduma.
Iti pannakakita ni Angkel Polding ken ni Tyson, simmabat a dagus. Idi kuan naglusdoy. Nakigtot ni Aubrey, naibbatanna ni Menang, ngem nasarapana ni Angkel Polding. Idi maallangon ni Angkel Polding ti riknana, inarakupna ni Aubrey. Simmalepengpeng met ni Menang iti saka ni Angkel Polding idinto a lagidlagiden ni Tyson ti gurong ni Aubrey.
Nagawidak metten. Solb aminen! Bareng awanton ti riri iti daytoy umay a panagpipili dagiti YDC nangruna iti panagpili kadagiti agbayser.—O
(Sumaruno: “Kid Layaw,” nobela ni Dionisio S. Bulong. Padaananyo!)