Kasano a Lapdan ti Nadaras a Panagrakaya ti Bagi?
T(Maudi a Paset) uloy ti sungbat iti inyuman ni Manong Jerry maipanggep iti nadlawna a napartak a panaglakay ken panagrakaya ti bagina. Kunana pay nga addan panagpalia ti bagina, nagbalinen a managlilipat ken kasla nabartek no magna, nalaka payen a mabannog ken nakapuyen ni manoyna, nabuntog payen dagiti reflex-na, ken mabayagen nga agpanunot.
Ita pagsasaritaantayo dagiti sumaganad:
h. Maipapan iti timbang.
No lumakayen ti tao, bumuntog met ti metabolismo ti bagi, wenno ‘tay panangtunaw ti bagi iti calories. No saan unay nga aggunggunay ngem isu latta ti pannangan, ngumato ti timbang. Tapno mataginayon ti nasalun-at a timbang, agtalinaed nga aktibo ken mangan kadagiti makapasalun-at a taraon.
Dagiti mabalin nga aramiden tapno agtalinaed a nasalun-at ti timbang:
• Iraman latta ti pisikal nga aktibidad iti inaldaw nga aramid. Ti masansan a kalalainganna a pisikal nga aktibidad, makatulong iti panagtalinaed ti nasalun-at a timbang.
• Mangan kadagiti makapasalun-at a taraon. Mangan kadagiti nateng, prutas, whole grain, taraon a napno iti fiber ken pagtaudan ti protina kas iti ikan. Limitaran dagiti nasasam-it, ken nataba unay a taraon.
• Siputan ti kaadu ti kanen.
i. Maipapan iti seksualidad.
Iti panaglakay, agbaliw ti pannakasapul ken gaganaygayan iti seks. Mabalin a sakit wenno agas ti makaapektar iti panangtagiragsak iti seks. Kadagiti babbai, ti panagmaga ti mabagbagi, pagbalinenna a di komportable ti panagseks. Kadagiti met lallaki, mabalin a parikut ti panagkapuy ti mabagbagi. Mabalin a mabayag ti itatakder daytoy, wenno saanen a kas iti damo ti kinatibkerna.
Dagiti mabalin nga aramiden tapno masaluadan ti seksual a salun-at:
• Ibaga ken ni kaingungot dagiti kasapulan ken pakaseknam. Mabalin a linnailo nga awan ti innala ti maitutop kenka, wenno mabalin met a padasen dagiti dadduma pay a wagas ti panagseks.
• Kanayonen ti agwatwat. Pasayaaten daytoy ti panagruar ti sexual hormone, salun-at ti puso ken ur-urat, ayo ti bagi, rikna, takder—dagiti banag a mangpasayaat iti seksual a salun-at.
• Makiuman iti doktor. Mabalin nga adda idiaya ti doktormo a wagas wenno agas—kas iti estrogen cream para iti babbai wenno matomar nga agas para kadagiti lallaki.
Saantayo a malapdan ti panaglakay ken panagrakaya, ngem adda dagiti mabalin nga aramiden tapno agtalinaed nga aktibo ti biag, maaramid dagiti magusgustuam, ken maaddaan iti oras para kadagiti ayayaten. Ngarud, kabaelantayo ti lumakay a sisasalun-at ken siraragsak.
Malaksid iti pisikal, adda pay dadduma a panagbalbaliw no lumakayen ti tao, kas iti emosion ken sikolohikal.
--Doc Gener ken Doc Lorna
marabiyankami.”
Nayadumi ti nagtungtong maipapan iti napalabas, kas iti panagpaspasiarmi iti mall nga isu ti nagbalin a kasla chaperone-mi ken Nida. Impalagipko ti panangsepsepna uray ti matedda a tulang ti fried chicken—nga isu latta kano met ti ugalina agingga ita isu a di nagbaliw ti kinalukmegna.
Nagbalawak iti kabayag ni Nida nga agsubli. Idi laeng a napanunotko a siripen iti salas, ket pudno ti atapko a tinugawanna dagiti ubbing.
Mayat man ti panagpasaklot ni Belle kenkuana bayat ti panangis-istoria ti ubing iti kaipapanan dagiti stick drawing-na. Adda met a simmeksek iti sopa ni Normandy a napasnek a dumdumngeg iti saritaanda. Nakitak ngarud iti langada ti maysa a ladawan ti maysa a mail-iliwan iti anak, ken dagiti annak a mail-iliwan iti ina.
“Naglalaing gayam dagiti annakmo,” indayaw ni Nida iti Tagalog nga ad-adda a nagay-ayatan dagiti ubbing.
“Ni kuya, dad, inistoriana ken ni tita ti basbasaenna a book, ket dina pay met nalpas a basaen. Nagimbento iti istoria.”
“Ania a saan? Ul-ulitek laengen ‘toy istoria ni Charlotte, ‘tay masirib nga spider, di ketdin? Sika ngarud, saan met a tao ‘ta drowingmo, kunam ken ni tita a tao. Ampangit!”
“Nag-sweet-da, ‘nia?” kinuna ni Nida a nangtaliaw kaniak bayat ti naggiddan a panangawidna iti agsumbangir a bakrangna kadagiti ubbing.
“Agsingsingpetkayo, wen? Titser ni tita, dina kayat ti makulit.”
Kasla awan nangngeg ni Belle, ket intuloyna ti nangilawlawag iti drowingna ken ni Nida.
Adda manen katkatungtong ni Pearl iti selpon idi agsubliak iti ruar. Innalak daytoy a gundaway a nangakas kadagiti bilag ni Manang Sol.
Madamdama pay, rimmuar ni Nida. Yaw-awisnan ken ni Pearl ti panagawidda tapno saanda a marabiyan nga agpaBacoor.
Kimmuyog da Normandy ken Belle idi itulodko dagiti bisitami iti paglugananda iti dyip. Ngem imbes nga iti dalan a mapan iti main road ti tinurongmi, inlikawko dagitoy iti lumasat iti club house tapno makitada met ti napariir a paset ti subdibision. Awan unay ti adu a balay ditoy ken napno kadagiti natatayag a mahogany ken paper tree a nangtaraigid iti kalsada. Paboritomi idi daytoy a pagpallailangan iti kada malem idi sibibiag pay ni Belen.
Nasabetmi ni Ate Barbara a nagbitbit iti basket. Ipukpukkawna ti lakona a turon ken bibingka. Insukonna ti lakona ngem imbagak a kalepleppasmi a nagmerienda.
Ngem idi adda malabsanmi nga aglaklako iti ice cream, inggatangan ni Nida dagiti ubbing. Inawidmi dagiti ubbing a mangan iti sirok ti mahogany nga adda iti nangato a paset a mabalin a pangtannawagan iti swimming pool ti club house. Kasla met ni Nida ti ina dagiti ubbing ta immabay daytoy kadakuada ken no kua punasanna dagiti subsob dagitoy.
Idi malpas dagiti ubbing, tinaraigidmi ti kalsada iti sikigan ti club house nga agturong iti pagsikkuan a pagurayan ti dyip a mapan iti Caloocan.
“Tita, birtdeyk inton December nineteen,” kinuna ni Belle a nangguyod pay iti manggas ti bado ni Nida.
“Wow, advance happy birthday, baby.”
“Makaumaykanto, tita?”
“Amman koma, makaumayak, ngem saan, baby. Adda papanak a seminar.”
“Sadino, tita?”
“Tagaytay, anak.”
“Adayo, tita?”
“Wen, adayo, baby. Ngem di bale, addanto regalok kenka. Ipaw-itko ken ni daddy-m. Okey?”
“Okey, Tita. Ken adda koma met regalo ni Kuya Mandy. Idi ngamin bertdeyna, rinegaluan ni Tita Weng, rinegaluannak pay.”
“Ay, wen, a. Adda met regalo ni kuya,” kinuna ni Nida a nangpidil iti timid ni Normandy. “Ket asino met ni Tita Weng?” “Gayyem ni daddy,” insungbat ni Normandy.
“Umay met inton bertdeym, Belle?”
“Saan, tita. Adda idiay abroad.”
“Idiay Canada, tita,” insilpo ni Normandy.
Sakbay a mayatiddog ti interbiu, pinarakon ti sumungad a dyip a paglugananda a mapan iti Caloocan.
ITI rabii, kinaiddak dagiti ubbing iti siledda. Kalpasan nga imbasaak ida iti storybook, imbilinkon ti pannaturogda. Ngem kasla di pay agdungsa ni Belle. “Dad, nakasingsingpet ni Tita Nida,” kinunana iti naglaok nga Ingles ken Tagalog.
“Wen, isu a nalaing isuna a titser.” “Nakasingsingpet isuna a kasla ken ni Tita Weng.” “Nakasingsingpetda ta nakasingsingpetka ngamin.” “Kasla ni mommy ni Tita Nida…”
“Apay?”
“Magustuannak nga i-hug ken i-kiss…”
“Kasla ni daddy, aya? Kayatak nga i-hug ken i-kiss ni baby girl-ko, a nakasingsingpet… I love you.”
Inarakupko iti nairut ken binisitok ti mail-iliwan iti ina nga
anakko sakbay nga inulesak.
Nagulimeken ni Belle ket ammok nga inturogna a mangpampanunot ken ni Nida, wenno ni Weng, wenno ni mommy-na ngata. Siak met ngarud ti saanen a makaturog.
Pasado alas otso pay met la ketdi iti rabii. Rimmuarak iti siled. Nanglukatak iti San Mig Light nga innalak iti ref, ket inkanayonkon ti napan iti sopa a nangitangadak iti beer. Rinugiak a linagip dagiti napasamak itay malem, nangruna iti napasamak iti kosina. Naguni ti selponko. Ni Mama! Komkomustaenna dagiti ubbing.
“Nasayaatda met, ‘ma. ‘Dakam’ la’ng ti addad’toy ta nagawid iti Malate ni Manang Sol. Agsubli met la no bigat.”
“Saan met la a birbiroken ni Belle ni mommyna?”
“Pasaray madakamatna no maminsan, ‘ma. No makalipat, birokenna. Ti ammona sibibiag pay ni Belen. Uray ni Normandy no kasta a makalagip, umaynak asitgan, sa yarasaasna a mami-miss-na ni mommy-na.”
“Ala, nakkong, awan pay met ti makatawen, mairuruamdanto met laeng. No makaasawaka iti kas met laeng ken ni inada, medio mas okeyto met ngatan. Awan pay, ‘ya?”
“Addanto latta, ‘ma. Sige, ‘ma, good night. Siakto ti umawag kenka inton maminsan.”
“Ay, busy-ka? Sige ngarud. I-kiss-nakto kada Normandy ken Belle.” Apagiddepna ti selpon, napanak manen nanglukat iti maysa pay a San Mig Light.
Sinubliak a linagip ti napasamak wenno nagapuanak itay malem iti kosina. Ni Nida. Ti agek.
NASUNOTAN ti panagkitami ken Nida idi kiddawenna ti panangkuyogko manen kenkuana a mapan gumatang iti costume dagiti adalanna para iti Christmas party. Divisoria ti turongenmi ta awan kano iti Baclaran dagiti birbirokenna. Dina kabesado ti lugar isu nga agpakadua kaniak iti umay a Sabado.
Nairana a madama ti meeting ti Editorial iti dayta a Martes idi umawag ni
Nida.
Inseniasko ti panagpadispensarko ken ni Madam Ely iti apagbiit tapno sungbatak ti awag. Iti napalalo a ganatko, nalipatakon ti alagadenna a maiparit ti agselpon no adda miting. Ngem naisem ketdi a nagtung-ed ti bossmi. Naimbag ta naikamakammi amin a deadline-mi kadagiti manuskrito isu a nasayaat bassit ti templadana. Saan a kas iti naudi a mitingmi a nakaunget ken ni Jorge gapu iti napalalo a pannaka-delay dagiti trabahona.
Umis-isem ni Madam Ely idi agsubliak ti tugawko. Nasiputak ti pagkinnidday da Djuna ken Faye.
“Okeykamin, Sir Johnny,” kinuna ti boss-mi. “Nalpasen ti miting… ngem sakbayna, di la mabalin nga ibagam no asino ‘diay immawag a mangparparagsak kenka ita?”
“Yes!” kinuna ni Djuna a nakiinnapir ken ni Faye.
“Madlaw ngarud, ma’am,” insutil met ni Ariel. “Sabali ti aura-na itay makitana no asino ti umaw-awag.”
“Ken dagus a sinungbatanna,” kinuna ni Faye.
“Siempre, girl, sir. Siertok… ket wen, sir, go lang nang go,” binagi met ni
Djuna.
“Kasanon ni kua?” insengngat manen ni Faye.
Ken saan nagsardeng ti dadduma. Inatipa ida ni Madam Ely. “Dayta, nagpiestaanyo manen ni Sir Johnnyyo.”
“Okey lang, ma’am. At least, no naragsakak man itay, naparagsakko met ida.”
“Dayta ni Sir Johnny, very generous,” kinuna ni Faye. Banag a nagkakatawaanda manen.
NASAPA pay ti malem ti Sabado, addaakon iti Lawton iti Manila a pagtungedan ti PUV nga aggapu iti Bacoor. Simmangpet ni Nida kalpasan ti tallopulo a minuto a panagurayko iti sirok ti kayo iti asideg ti fountain iti sango ti kadaanan a pasdek ti Post Office.
Duyaw a polo shirt ti aruatna nga inasmanganna iti pagattumeng a shorts a puraw. Inikkatna ti shades-na idi immasideg a nangbeso kaniak. “Komustakan?”
“Okey met,” insungbatna. “Thanks ta adda latta orasmo a mangkadua kaniak.”
“Always at your service, my love,” inyisemko a kasla nalag-an man ti panagyibbetko kadagiti balikas.
“Wow, cute. Kasla pudpudno. Ulit man bassit ‘tay imbagam.” “Saanen.”
Pinetpetak ti imana bayat ti pannagnami a nagturong iti paglugananmi iti
dyip a mapan iti Divisoria.
Agalas tresen iti malem idi makadanonkami iti Tutuban, ti dati nga estasion ti tren iti Manila a naaramiden a shopping center. Kadagiti agsasamusam a pasilio dagiti paggatangan dagiti aruaten ti immuna a tinurongmi. Binay-ak a nagbidingbiding kadagiti tagilako, nagdamag kadagiti tindera iti birbirokenna a costume. Idi awan a makitana, napankami kadagiti puesto dagiti lupot iti kalsada, kalpasanna napankami iti dakkel a pasdek a kukua dagiti Tsino a paggatangan met dagiti aruaten. Dupudop dagiti tattao iti daytoy a lugar kadagiti kastoy a panawen nga umadanin ti Paskua, ngem diak napupuotan dagiti oras a simmelselkami kadagiti tattao kadagiti pusek a pasilio.
Pasado alas kuatron idi rummuarkami iti pasdek nga awan ti nagatangna. Awan kano ti birbirokenna. Kunana a padasennanto lattan ti agsubli idiay Baclaran.
Inyawisko ti panagmeriendami iti fast food iti asideg ngem kunana a saan a mabisin. Pinarak ngarud a dagus ti dyip a lumabas iti sanguananmi. Ngem imbes a Lawton, iti sango ti Manila City Hall ti dimsaaganmi. Inyawisko ti panag-stroll-mi iti Intramuros.
Lumamiisen ti pul-oy ta mangrugin nga agpababa ti init. Malagipko a naipasiarko met isunan ditoy, kadagiti manmano a panawen a saanmi a kadua ni Pearl.
Nagpagnapagnakami kadagiti nangato ken napupuskol a pader manipud iti sumrekan agingga iti mabatogan ti maysa nga unibersidad. Kaduami a nangpalabas iti oras ditoy dagiti agaasmang met a kaaduanna dagiti estudiante.
Naginnisemkami a nakakita iti agin-innarakup nga estudiante iti maysa a suli. Kasla agpada nga immubing ti panagriknami, a kas idi damomi met ti agkita ken agpasiar iti siudad idi adda pay laeng isuna iti kolehio. Dayta ti nagbalin a topikomi idi agtugawkami iti maysa a giwang ti pader. Matannawaganmi ditoy, iti labes ti golf course, ti dakkel a relo iti torre ti Manila City Hall.
Kas iti ninamnamak, nagtinnag kadagiti saludsod no apay a napasamak dagiti banag a namagsina iti dalanmi. Awan met ti masnop a sungbat a kayatna a mangngeg ta no ipilitna ti kinapudno, agtinnag laeng iti babawi ken sennaay.
“Sakbay gayam a malipatak, adtoy dagiti regalok ken ni Belle. Adda met dita ti regalok a libro para ken ni Normandy.” Inyawatna ti nabungon iti plastic manipud iti bagna.
“Siakon ti ag-thank you para kadakuada. Maragsakanda la ketdi. Itedkonto iti mismo nga aldaw ti birthday ni Belle.” “Nag-cute dagiti annakmo. Ma-miss-ko man idan.”
“No adda wayam, umayka latta pumasiar.” “Naggasat ni Belen, sika ti naasawana” “Nagasatka met ta adda ni Pastor Randy.” “Gasanggasat ti panagasawa… adda annakyo, idinto a siak...”
Nagulimekak. No mabalin diak kayat ti kasta a patangan, ti panamagdilig iti adda a gasat ti tunggal maysa. “Ammom, Johnny, inur-urayka idi…”
“I’m sorry.”
“No need for that. Agyamanak ta kalpasan ti amin, makitaka pay laeng a kastoy… a kas iti dati…” “Addaak latta ditoy, I still care naman.” Minatmatannak iti napaut iti dayta nga imbagak. “Johnny,
I love you then… and now. Oh, I’m sorry.” Tinapayana ti ulona iti panagdumogna.
“I feel the same.”
Ngem nasinga ti napnuan drama a kanitomi idi mapataliawkami iti nagkanabtuog ti estudiante a lalaki a timmapuak manipud iti ngato ti pader. Dagus a timmaray daytoy. Iti naggapuanna, nakitak ti estudiante a babai a kain-innarakup itay ti lalaki nga agpalpalawag iti sabali pay nga estudiante a lalaki.
Innalak ti ima ni Nida, pinetpetak iti nairut. Inkanayonna met nga insadag ti ulona iti abagak. Inkidemna. Binay-ak a nagulimek.
(Maituloyto)