Paggiddanem ti Pagay ken Tarong
ADDA nasumok dagiti mannalon iti Nueva Vizcaya ken iti sapasap a Cagayan Valley a no panawen ti panagmumula iti pagay, isu met ti panagmulada iti tarong kadagiti bangkag wenno tambak tapno addanto nayon a pamastrekanda kadagiti sumarsaruno a bulan.
Saan ketdi a baro a sistema daytoy ta adun a mannalon iti Kailokuan ti naruamen nga agmula iti tarong iti panawen ti panagtutudo. Gagangay ngamin nga iti nasapa a paset ti kalgaw (Oktubre agingga’t Pebrero) ti panagmula ti kaaduan a mannalon ta daytoy ti regular a panawen ti panagmula iti tarong.
Paneknekan met dagiti agsuksukisok manipud iti Philippine Rice Research Institute (PhilRice) iti Batac, Ilocos Norte a napintas ti agmula iti tarong kadagiti saan a regular a panawen (off-season) kas iti panawen ti tudtudo (Mayo agingga’t Septiembre) ta hustonto a kakiddit ti tarong kadagiti tiendaan inton panawen a panagapit.
Pudno dayta ta ditoy Nueva Vizcaya, kadagita a panawen a mabalinda nga idiktar ti kayatda a presio. Umab-abot iti PhP90 agingga iti PhP100 a kilo ti presio ti tarong kadagiti tiendaan iti bulan ti Nobiembre ken Disiembre.
Adda dagiti barayti ti off-season a tarong a mabalin a pagpilian dagiti mannalon iti Kailokuan ken Cagayan Valley kas iti Black Jack F1, Black Ninja F1, Casino F1, Mistisa, Dumaguete Long Purple, Llamado, ken Oblong Green. Napaneknekan dagiti tagaPhilRice ken ti Japan International Cooperation Agency (JICA), babaen ti inlungalongda a JICA-PhilRice Technical Cooperation Project (TCP3), nga adu ti maibunga dagitoy a barayti, alistoda nga agtangken, naandurda kadagiti peste ken sakit ken naruamda kadagiti lokal a klima. Agtangken ken agbunga dagitoy a barayti 46 nga aldaw kalpasan ti panagmula.
Kadagiti mayat nga agmula kadagitoy nga off-season a barayti, dagitoy ti napabaro a wagas ti panagmula nga irekrekomenda dagiti eksperto ti PhilRice kas maibasar iti resulta ti TCP3 a proyektoda:
Panangisagana iti Pagmulaan ken Panagbunubon
No gagangay ti klase ken kalidad ti talonyo, umdasen ti mamindua wenno mamitlo a panagarado tapno mapaksiat dagiti ruot, nagapon nga insekto, ken dagiti sakit nga adda iti daga. Mamitlo met nga agmuriski tapno napintas ti pannakapayangyang ti daga ken umalisto ti panagungar dagiti ramut ti imula.
Babassit ti bukel ti tarong isu nga alisto a mayanud ken itaray dagiti kuton no ibunubon dagitoy kadagiti pagpatubuan a kahon wenno aray. Ngarud, agbunubon kadagiti seedling tray ta bassit laeng ti kasapulan a bukel ken agpapada pay no kua ti panagdakkel dagiti palakay.
Agaramid iti pagpatubuan a daga nga ikarga kadagiti seedling tray—dua a parte ti nagrupsa a compost, uppat a parte ti uring a taep, ken maysa a parte ti naproseso a lugit ti manok. Apaman a naibunubon dagiti bukel, ikabil dagiti tray iti lugar a di madaldalapus dagiti ayup. Agtubo dagiti bukel kalpasan ti 5 agingga’t 6 nga aldaw.
Sibugan dagiti bunubon iti nasapa nga oras ti bigat ken malem. Bassit laeng ti isibug no nadam-eg ta agkarantiway dagiti bunubon a nalabes ti sibugna.
Panagmula
No agaramat iti plastik nga alep-ep, agaramid kadagiti aray nga aglawa iti maysa a metro, addaan iti kapuskol a 20 cm, ken agaaddayo iti 0.8 metro tapno adda umdas a pagnaan ti agsibug. No saan nga agaramat iti plastik nga alep-ep, agaramid iti pagmulaan a gurit (no namaga ti panawen) wenno ringkon, wenno naipangato (no nadam-eg ti panawen) iti kaaddayo a 1.0 a metro.
Kadagiti aray a naalep-epan iti plastik, agpalayas dua nga aldaw sakbay ti panagyakar kadagiti bunubon tapno lumamiis ti daga iti sirok ti plastik ken marunaw ti naiganagan. Kadagiti met talon a naisagana iti gagangay a wagas, padanuman dagiti gurit
tapno marunaw a daras ti abono ket maliklikan ti pannakaidekket unay ti abono iti ramut dagiti mula.
Yakar dagiti addaan iti 21 agingga’t 30 nga aldaw a bunubon. Masapul nga awananda iti 3 wenno 4 a bulong. Maysa laeng a bunubon ti imula iti kada abut. Aramiden daytoy iti naladaw a malem. Kasapulan ti 2,222 a bunubon para iti 1,000 a metro kuadrado a talon. Sibugan a dagus dagiti mula.
No natikag ti lugaryo, agsibug 7, 21, ken 30 nga aldaw kalpasan ti pannakayakar dagiti bunubon. Aramiden daytoy kada 10 nga aldaw. Bassit laeng a danum ti kasapulan dagiti naalepepan a mula. No nadam-eg met ti lugaryo, agsibug laeng no kasapulan.
Tapno makontrol ti panagtubo dagiti ruot kadagiti awan alep-epna a nagmulaan, ringkonen 14 nga aldaw kalpasan ti pannakayakar (AKP) dagiti bunubon ken aglimbang 21 nga aldaw AKP.
Ikkaten dagiti saringit dagiti mula a tarong sakbay a tumpuar ti umuna a sabongda tapno napimpintas dagiti tumanor a bungada. Malapdan ti panagdedekket dagiti mula no ikkaten dagiti saringit kadagiti puonda ken malapdan pay ti nakaro a panagbaludbodda nga isu ti kaay-ayo dagiti umatake nga insekto ken saksakit.
Panangtaming iti Mula
Ti kumutukot nga igges wenno Eggplant Fruit and Shoot Borer (EFSB), ti kadawelan a peste ti tarong. Kumutukotda iti rangaw, busel, ken bunga. Ti panagkaan ti igges iti uneg ti uggot ti gapuna nga aglaylay ken agkuribateg ti mula. Daytoy ti gapuna a bumassit ti bunga ket bumassit met ti apit. No met agkaan ti igges iti uneg ti bunga, malungsot ti uneg ti bunga ket saanton a malako dagitoy.
Narigat a makita dagiti nataengan nga EFSB ta aglingedda iti sirok dagiti bulong. Ngem mapaksiat daytoy babaen ti panagdaldalus ken panangpugipog kadagiti naimpektaran a mula.
Ikkaten dagiti nadadael a rangaw ken pis-iten dagiti igges iti unegda. Burasen amin a nadadael a bunga ket ipakan iti dingo, ikali, wenno palungsoten iti seliado a plastik a bag tapno matay dagiti igges ket mabalin nga usaren a ganagan.
Dakkel ti bentahe ti mannalon nga agmula iti tarong iti panawen a saan a panagmumula iti tarong..
Ti turikturikan a sammisammi ti kangrunaan a peste no panagtutudo. Paksiaten daytoy babaen ti panangrim-it kadagitoy, nangruna kadagiti iggesda nga agdudupudop iti likudan dagiti akimbaba a bulbulong. Ikkaten amin a nalakayan a bulbulong ta ditoy ti kaay-ayo dagiti peste a paglemmengan. No napudot ti panawen, agraira met dagiti agkunnot a peste kas iti aplat, ayam, kuto ti mula, ken berde a legleg.
Tapno malapdan wenno maksayan ti ipaayda a didigra, sapaen ti agmula ken mantineren ti umdas a kinadam-eg ti daga. Agpasuyot iti danum nga addaan sabon ken sili dua a lawas kalpasan ti panagmula tapno gumalis dagiti bulong.
Kadagiti naalep-epan, ikkan iti pondo nga abono kadagiti babassit a gurit iti sibay ti tunggal aray. Yabono dagiti sumaganad iti tunggal 10 a metro iti linia ti pagmulaan: kagudua a kilo ti naproseso a lugit ti manok (processed chicken manure wenno PCM) wenno ania man a komersial nga organiko a ganagan, 0.4 a kilo nga ammonium phosphate (16-20-0), 0.4 a kilo nga ammonium sulfate (21-0-0), ken maysa a kilo a muriate of potash (0-0-60).
Ikkan met dagiti mula iti panupusop nga abono—kas iti urea—3, 5, 9, 13, ken 17 a lawas kalpasan ti pannakaimula dagitoy. Kastoy ti pamay-an: Ilaok ti 3 a kutsara a urea iti 15 a litro a danum. Daytoy ti isibug iti tunggal puon ti mula. Umdasen ti sangalata ti bassit a sardinas para iti tunggal pinuon.
Iti maika-7, 11, 15, ken 19 a lawas kalpasan ti panagmula (panawen a panagbunga), abonuan manen dagiti mula iti sabali pay a pangsellep nga abono. Ilaok ti 3 a kutsara a muriate of potash sa isibug daytoy kadagiti mula.
Kadagiti saan a naalep-epan a mula, ponduan iti kagudua ti kilo a PCM wenno ania man a komersial nga organiko a ganagan, ken 0.4 a kilo nga ammonium phosphate, iti kada 10 metro ti nagmulaan a gurit wenno ringkon.
No urea met ti usaren a pang-side dress (maipan iti puon dagiti mula), yabono iti tengnga (agarup 25 a sentimetro) iti nagbabaetan dagiti mula kadagiti gurit, wenno sapasap nga ipuruak daytoy kadagiti narabaw a gurit 20 a sentimetro ti kaadayona manipud iti puon dagiti mula.—O