UNSAON PAGDAOG SA PALANCA?
BASE sa kasayorang akong nakuykoyan sa internet, gibuksan niadtong 1951, ang Palanca Awards o Carlos Palanca Memorial Awards for Literature mao karon ang giila nga kinadak-an, kinataasag lahutay ( longest-running) ug kinabonggahan ( most prestigious) nga writing competition sa Pilipinas.
Sa sinugdan, gilangkob lang diay ni sa duha ka dibisyon: English ug Filipino. Apan pagka-1997 ilang gipalapdan ang kategoriya sa sugilanon pinaagi sa pagdugang sa Regional Languages nga nag-apil sa mga pinulongang Cebuano, Iluko ug Hiligaynon. Pagka karon, gitibuok na ni sa 22 ka kategoriya tanan.
Dili malalis nga usa kini sa hinyap sa mga magsusulat. Walay magsusulat nga wala mangandoy nga makadaog niining maong kontes. Kada Septiyembre 1 pagahimoon ang tinuig nga awarding ug niini daw magpista kuno (nanguno ra pod ko kay wala pa baya ko katambong) ang palarang mga mananaog. Kinsa ba say dili kuno batiog garbo lagi nga sobra pa man sa kombira ang dakong piging nga gitagana sa gabii sa pagpasidungog nga adto gyod ipahigayon sa grandiyosong Rigodon Ball Room sa The Manila Peninsula Hotel sa Makati City. Ug mag-abot siyempre sa maong higayon ang dagkong ngalan sa literatura sa nasod nga kon dili man mananaog mismo— ang gikuhang mga maghuhukom sa lainlaing kategoriya sa maong tigi.
Ug ang laing nakapatalagsaon gyod ini mao nga dili lagi ni basta-basta mataak. Labihang lisora ang pagdaog. Tiaw bay pulos mga tang-an sa panuwat sa Pilipinas ang magsangka. Mao lagi nga nakahunahuna na pod ko nga lugitag kasayoran ning atong amigong editor pinaagi sa online interview iyawat na lang sab ba nga makaideya tag unsaon gyod pagdaog ining kontesa. Kini nuon si Editor E.S. Godin, gawas nga mananaog na ni sa Palanca, kadaghan na pod ni makuhang maghuhukom ug morag kaduha na man gani ni siya mahimong tsirman sa board of judges. Busa, ania ang among kombersasyon sa chatroom sa FB: NBS: Komosta, Sir? Nag- judge ba ka rong tuiga sa Palanca? ESG: Wala, Bay. Lain ang gipahukom ron. NBS: Kuan, Bay, ba. Kining… taas-taas na man gyod kag experience sa pag- judge sa Palanca, unsaon man gyod aron makadaog?
ESG: Aw, aron modaog, una sa tanan, kinahanglang moapil. Ug aron makaapil, kinahanglang mangandam.
NBS: Kana, Sir. Kanang pagpangandam… Unsa man gyong klaseha kaha na sa pagpangandam?
ESG: Bahin sa pagpangandam hinuon, taas-taas ni nga estorya. Dili lang ni bahin sa pagsulat og maayong sugilanon o kanang modaogay gyod nga obra. Nag-apil pod ni sa mga estratehiya. Pareha god sa moapil tag gera o sa bisan unsang natad sa kompetisyon. Aron ka modaog, kinahanglang naa kay estratehiya. NBS: Unsa pod kaha pananglit, Bay Sir? ESG: Aron ka modaog sa gubat, kinahanglang ilhon nimo ang imong mga kontra. Tun-an ang ilang mga abilidad ug estratehiya unya maoy imong palabwan. So, kay Palanca may atong gihisgotan, nan, importante nga ma- scout nimog kinsay posibleng lig-ong mangapil ug kon unsaon nimo sila pagpilde.
NBS: Yatis! Lisora gyod diay ana, no. Abi man nakog igo ra gyod ta magsulat og maayong entry ana.
ESG: Basically, mao ra man gyod na. Kinahanglang makasulat kag maayong obra. Ug dili lang basta maayo, kinahanglang modaogay gyod. Ug aron mailhan nimo nga modaogay nang imong gisulat, importante nga makamao lagi kang mobasa sa kapabilidad ug estilo sa imong mga kontra. Sama sa lumba sa dagan, kinahanglang makauna kag pila ka dupa aron wa nay kulba. Kon sa boksing pa, kutob sa mahimo, kinahanglang nak-awton nimo ang kontra.
NBS: Dili diay mahimo nga magsulat lang gyod kog sugilanong pang- entry, Sir, unya akong iapil?
ESG: Aw, puyde god, nganong dili. Pero maingon nga gamay ra kag tsansa nga modaog. Lahi man gyod tong kamao kang motanaw sa arte sa imong mga kontra kay atleast, kahibawo pod ka kon unsaon nimo sila pagpilde.
NBS: Hehe. Naa pod diay science aning duwaa, Sir? Abi man nakog art ra gyod.
ESG: Siyempre! Atleast, kon mapilde man gyod gani, nahibawo
kang miaway gyod sab ang imong entry.
NBS: Pero unsaon man gyod, Sir, aron ma- achieve na nga abilidad?
ESG: Aw, magtuon gyod. Basag sige. Tun-an god nimo ang kontra, sa ato pa, basahon nimo ang iyang/ilang mga obra ug tunan kon unsaon paglupig. Nan, given sab nga kahibawo na pod ka sa kahaiton sa imong abilidad. Useless ang pag- scout sa kontra kon daan na gyod diay kang walay ikabuga. So, praktis gyod. Kinahanglang sakto sa bala ang armas. Importante nga mabasa sab nimo ang nangaging mga nanaog nga obra. Kinahanglang tun-an nimo unsay trend. Kon dili pa segurado, mas maayong ipabasa sa mga amigo ang obra ug maminaw sa ilang mga komento. Mangonsulta sa makamao. NBS: Matay, wala gyod diay tsamba diha sa Palanca, Sir? ESG: Tan-aw nako, walay tsamba, Bay. Pulos na gipasingotan. Hehe. Sa ako nang giingon, dili igo nga makamao kang mosulat, kinahanglang maayo gyod kang mosulat. Nagpasabot sab na nga maayo ug hanas ka sa lengguwahe. So, wala gyoy tsamba. Hunahunaa lang nga sa kadaghan sa entry, tulo ra gyoy modaog. Naa man gani entry nga anugon gyod unta kaayo apan unsaon nga tulo ra man gyoy kuhaon. So, mao na nang giingon nga napilde man tuod pero miaway gyod. Ug mao na ning puntoha nga maglantugi ang mga maghuhukom, isigpinangitaay sa mga bikil, sa ginagmayng mga sipyat aron lang pag- break sa kasikit. Anhing puntoha nga bisan margin ug mga sayop sa punctuations matuki para lang molutaw ang mas deserving. Lahi sa ubang writing contest nga inighumag basa sa judges, gradohan na dayon nila ug bahala na ang komite nga mosumada sa total sa tulo ka huwes, mao na dayoy resulta. Sa Palanca mag-agi gyod nag duha ka deliberation process (katulo gyod gani to sa una pero gihimo na lang duha karon) sa mga maghuhukom. Unang panagtagbo, gikan sa tanang entry pakupsan kini ngadto sa final 5. Dinhi pa lang, kadtong mga hinay-hinay segurado nang matagak. Ug ang mabiling final five, siyempre, kadto gyod ning gituohan sa board of judges nga labing maayo. Usahay, kon dili magkapareha og choices, dakong lantugi pa ang mahitabo. Isigyagyag sa mga merito, isigpaminaway sa mga katarongan, hangtod nga mogula gyod ang lima ka finalist. Sa ikaduhang miting, ang final five hukman na kon haiy mabutang sa una, ikaduha ug ikatulo. Anhi na maggradohay. Pasensiya ang duhang matagak. Human mogula ang resulta, mopirma ang matag judge sa Sertipiko sa Pagdaog timaan nga komporme sila sa maong resulta ug kini pinal na.
NBS: Aysa, Sir, ha. Nainteresado ko ini, da. Unsa man diay kalainan o mga bentaha aning giingon nimong gradohan nag largo tandi sa mag-agi pag deliberasyon?
ESG: Sa tan-aw nako, dakog kalainan, Bay. Sa diretso nga point system, mahimo nga mapilde ang usa nga walang kalaban-laban ug posible pod nga modaog nga walang kahirap-hirap. Numero na man god dayon ang gibasehan out of all entries. Given baya sad na nga dili gyod magkaparehog choices ang matag huwes. Sa ato pa, sa puntosay, posible nga lagyo kaayog diperensiya ang kada usa kay diretso man ang paggrado out of all entries. Niining paagiha, posible nga ang naa ra unta sa tunga-tunga mao hinuoy mogulang highest sa score ug kadtong mga ming- top sa lainlaing judge mao hinuoy nangatagak. Kuha ba nimo, Bay? Ang resulta ani nga sistema lagmit resulta lang sa sumada sa numero ug dili gyod maoy resulta nga gusto sa tulo ka maghuhukom. Ug subo nga medyo dili makiangayon sa part sa mga nangapil ug sa part pod sa gikuhang judges. Morag tabla ra lagig giripag largo. Nakaingon ko ani kay kausa man god, gikuha kong judge sa usa ka local contest, naunsa ba nga ang akong gipirs wala man gyod mosulod sa top 3 sa official result. Naunsa ra man diay tong highest point nga akong gihatag? Aw, dili man ta makaingon nga gihilabtan gyod tog madyikerong kamot kay posible lagi nga gagmay kaayog grado sa ubang judge tong akong gi- number 1 pero kadto nuong naa ras tunga-tunga, komo maoy natumngan nga natunga-tunga ra pod sa duha ka huwes, mao na nuoy na- highest sa puntos, di ba? Sa ato pa, ang resulta dili maoy hiniusang resulta gyod sa panghukom sa mga maghuhukom. Ug hain man ang hustisya ana? Klaro nga unfair, di ba, sa part sa nangapil, sa judges ug sa part mismo sa nagpakontes. Ang tuyo sa kontes baya mao ang pagpili o pagpangita sa labing maayong entry. Ang nakaayo sa Palanca, kay gikan sa tanang entry, pakupsan sa pito o kaha lima, dayon gikan sa lima anha na magpili alang sa una, ikaduha ug ikatulo. Kon magkaligas-ligas man sa puntos, atleast, segurado na ta nga kining final five pareho nang deserving, depende na lang unya sa sukdanan sa matag usa. Nga kining maong final five, resulta gyod sa hiniusang desisyon sa tulo ka huwes, dili sama sa diretsong point system nga ang judges mismo makurat pod sa migulang resulta. Pait baya sab na nga mismo ang gitahasan pagpangita sa labing maayo makurat ug mahibu’ng sa resulta.
NBS: Hehe! Nah, mo- move-on na ta, Bay Sir, ha. Kuan, kining… unsa man say kasagarang criteria sa pag- judge, Sir?
ESG: Sa Palanca, gitagaan og hingpit nga kagawasan ang Board of Judges kon unsay gusto nilang criteria. Kada kategoriya adunay tulo ka judges diin gihatagan pod silag katungod pagpili kinsay himoon nilang tsirman. Kay 22 man ka kategoriya tanan, pil-og katulo kay tagutlo man ka judges lagi kada kategoriya, sa ato pa, 66 na ka tawo tanan. Bibo na kaayo sa get-together pa lang atol sa pagpanghatag sa mga basahonong entry nga kasagaran mahitabo sa ika-2 o ikatulong semana pa lang sa Mayo. Ang criteria depende ra sa masabotan sa tulo ka huwes. Pero unsa pa ba, siyempre: kanang may lehitimong tema, maayo kon dili man talagsaon og presentasyon, hapsay pagkasulat. Usa sa puhunan aron modaog mao ang maayong materyal, kahanas sa mga teknik, ug kabatid sa lengguwahe. Ang usa nga wala pa kaayoy kabangkaagan sa lainlaing mga teknik ug estilo sa panulat, labi nag kulang sa mastery sa lengguwahe maglisod gyod pagprodyus og maanindot nga obra. Masayang lang ang maanindot niyang materyal kay wala pa man siyay igong tools aron mahipno kini ngadto sa usa ka finish nga obra maestra.
NBS: Sa imong obserbasyon, Sir, unsa may komun nga mga sipyat sa kasagarang nangapilde?
ESG: Ang komun gyod ug maoy unang mangataktak mao ang mga salmot nga wala pa kaayo malimpiyohi— klarong kulang sa editing— mahimong nasobrahan kataas o kaha may something nga kulang. Ang uban sab bun-og na kaayo nga tema o kaha ang presentasyon dili kaayo impresibo. Naa poy uban nga nindot unta kaayo pagkasulat apan kulang sa entertainment value. Sobra ra kabug-at basahon ug dili na nuon makalingaw.
NBS: Pero, Sir, dili kaha nga depende ra gyod na sa unsay magustohan sa judges?
ESG: Aw, apilon nilag scout ang judges! Ha-ha! Well, tinuod nga mo- matter sab ang iya-iyang impluwensiya sa kada hurado— kon unsay iyang ideals, iyang biases— ang iyang poetics. Siyempre, diha niana nga knowledge siya magbase sa iyang pagpili. Ug kana depende pod sa unsay iyang naabot sa arte sa panuwat. Mao gani nga posible kaayong lainlain silag choices. Hinuon, naa say magunanimous— pero kana kon ang piyesa angat gyod kaayo sa uban. Mao lagi nga importante gyod nga mag-atubang ang tulo ka hurado ug magsabot, magdebate kon hain gyoy labing maayo padag-on.
NBS: Last na lang, Sir. Ahmm… unsay tan-aw nimo anang mga beterano, inilang ngilngig gyod ug nangharos kaniadto pero wala na kadaog karon unya naay batan-on, halos wala pa ilhi pero midaog man hinuon?
ESG: Mao nay giingon nga wala gyoy forever, Bay. Hehe! Bitaw, daghan pod nag factor. Tingali nataymingan lang gyod nga nalabwan ang iyang entry. O kaha, wala na siya kakaplag og maayong materyal. Puyde pod nga nindot iyang materyal pero ang naaplay niyang atake medyo uran na. Daghag posibleng hinungdan, Bay. Puyde pod nga ang iyang latest nga mga obra mga salingsing na lang sa iyang mga ideya kaniadto. Pero daghan man sang beterano nga sige pag panaog ba. Agad ra gyod na sa mga entry sulod sa season kay mao ra man nay hukman. Ang mga piyesa may tigion, dili ang mga author.
NBS: Daghan kaayong salamat, Bay Sir Editor. Segurado ko nga makatabang kaayo ni sa uban nga nangandoy gyong modaog sa gibantog nga Palanca Awards.—