Barkada
Sugilanon ni Ric Patalinjug Sugilanon ni Emeterio S. Sumagang Valencia City, Bukidnon
LAPAS nas udtong tutok nangmata ang barkada nga diha mangatulog sa biniyaang landahan. Kaadlawon na silang mingbiya sa haya ni Iyo Turo, nga pasiaw pas uban gibunalan na lang kay kalas og bugas. Nobentay uno anyos siya dihang wala na momata. Duha na ka panteyon ang iyang gipagamit sa iyang kaliwat nga naunag kamatay. Ang ikatulong panteyon nga iyang gitagana sa kaugalingon iya nang mapahimuslan. Gipangandaman gayod sa tigulang ang iyang kamatayon ug haya kay haskang inhoya sa barkada sa paglala sa mga alak samtang nagdulag tong-its. Lipay sad ilang bitok sa kadaghan sa masimasima. Pulos sila taga Poblacion apan wala sila mopauli sa tagsa-tagsa nila ka panimalay kay naglikay sa kaalingugngog sa panuyo sa ilang mga ginikanan.
Taudtaod nang tig-estambayan sa landahan ang barkada kay
gitugotan sila sa tag-iya human mosaad nga dili na mangaraw sa itlog sa iyang pugaran. Bunos sad sa barkada kining dapita kay duol ra sa sanggotan ni Tikyo nga ilang matangko kon wala na silay laing mainom.
Sakit sa ulo sa ilang isigkaginikanan ang barkada. Walay usa nga nakatapos og kurso kay pulos tapolan moeskuyla. Hilig sa pamayabas, matod pa. Dunay publikong kolehiyo sa lungsod nga ang balayranan maabot sa bolsa sa ilang mga ginikanan apan gipalabi nila ang bagdoy-bagdoy. Wala silay mga trabaho ug nagpabuhi lang sa ilang mga ginikanan nga igo-igo ra sad ang kahimtang. Gidagnayan silag sunog-baga kay sobra kapalahubog. Tanan lalaon— tuba, serbesa, ram, wiski, brandi; baratohon o mahalon, lokal o imported. Kay way sapi, manggeyt kras silas mga kasal, bunyag ug birtdey parti aron makakaon ug makainom nga libre. Kadumdom silas patron sa tanang baryo sa lungsod sa Maigo kay way pista nga palabyon.
Notado ang barkada sa kapolisan tungod sa ilang pangawat og manok ug itlog, panangko og tuba, ug ubang ginagmayng krimen. Daghang panahon nga abogon silas polis tungod sa reklamo sa mga tawo nga dili makatulog tungod sa ilang kabanha. Gisulod na silag selda aron pagpalabay sa kagabhion ug alang sa ilang seguridad kay puwerteng langoa sa alak. Usa lang ka butang ang nakaayo sa barkada. Wala sila malimin sa droga. Ug sukad giluba ang usa nila ka kauban ug hapit mamatay, gilikayan na sa barkada ang pakig-away sa ubang grupo sa mga batan-on sa ilang dapit.
“Uhaw kaayo, Bay Gregz,” ni Nito pa nga giwahing ang buhok nga misalimbong sa kabayoon niyang nawong.
“Pangitaa tong sundang kay magsaka kog butong,” tubag ni Greg nga milingin ang mata duyog sa bulanon niyang nawong nga misamot kalingin sa kalbong alot. Nangalot siyas tangkugo, dayong hikap sa iyang walang dunggan pagsuta kon diha pa ang aretes nga burluloy.
Nakamata si Simo ug Poldo sa kasikas sa silong sa landahan ug nanganaog. “Ako sad,” ni Poldo pa. “Abi nakog di ka na makamata,” komedya ni Greg nga mitunol sa tinibhangang butong.
“Lami kaayo akong damgo. Nagdeyt daw ming Marites dinhis landahan. Super ang katam-is sa iyang mga ngabil ug kahugot sa iyang gakos,” batbat ni Poldo nga kinamanghoran sa barkada ug mao ray hitsuraan.
“Mao nay resulta sa imong pagka diyoy, Bay Poldz. Taman ras pasiplat sa mamords nga lawas ni Marites,” pasiaw ni Nito. Sa iyang pagtingsi, nanambo ang nag-inusarang pangag nga buhing handomanan sa sumbagay nga iyang naagian.
“Maayo pa, Bay Poldz, nga magpakiskis kas kuko ni Bay Nitz kay daghan siyag nauyab,” sagbat ni Simo.
“Uy, Bay Simz, kon ingadto lang kamaot ang mga dagway sa uyab, soloha ninyo.” “Hilom mo kay naay nagbaktas sa unahan,” matod ni Greg. “Si Noy Teban. Naay giguyod. Morag baboy.” “Akong ukyon,” boluntaryo ni Greg dayong biya. Mabinantayon siyang misunod ni Teban nga nagpas-an og pala. Sa iyang gihup-ang labong nga tulugtulog, nakita niya si Teban nga nagkalot ug gilubong ang gidalang baboy.
“Naa na tay sumsoman,” taho ni Greg sa pagbalik niya sa landahan.
“Ha! Ayaw ingna?” ni Poldo pa nga misamot paghiyong ang Insekong mga mata.
“Ato lang subayon. Basig puyde pa,” pamugos ni Greg.
“Okey, no prablem,” paundayon ni Simo nga unang misunod kang Greg.
Gamit ang sundang ug mga kamot, ilang gikalot ang baboy.
“Syur ka, Bay Gregz, nga di ni makadaot? Patay na man god ni.”
“Ngano, Bay Polds, nakakaon ka na bag baboy nga buhi. Maayo pag manaog kas sentro. Pangremedyog asin ug lamas. Bay Simz ug Nitz, yayongi ning baboy didto sa suba.”
Human dabdabi ang balhibo sa baboy sa nagsigang langkay, gilaslas ni Greg ang tiyan, gihabwa ang sulod sa ginhawaan ug gilabay kini sa suba. Human kahugasi, gitungtong ang aslonon sa dakong bato nga naglusbog sa taganas.
“Uy, kamong duha, naglutok lang nang inyong mata. Maayo pag mamunit mog bukong ug takong. Magbatas kog bagakay nga himoong tuhogan.”
Gituhog na ang baboy sa pag-abot ni Poldo. Gawas sa lamas, nakabitbit siyag tulo ka long nek nga iyang napayuhot gikan sa sari-sari store sa iyang ginikanan. Nakahagdaw sad siyag bahaw sa iyang pagpanungkab sa ilang kosina.
Diha ra sa daplin sa suba giasal ang baboy kay naglikay silang makit-an ni Teban. Hapit na alas siyete dihang gihaon ang letson ug giyayongan ngadtos landahan.
Grabeng gutoma sa barkada nga butong ug ungol ra ang gibahog sa bitok sa tibuok adlaw. Mora silag piranha nga mingsubad sa nagpangamayng letson. Gilabnot ni Greg ang pangunahang tiil nga morag anagon nga iyang gipang-os. Gikuot ni Nito ang duha ka lumo ug gihimong abrigana sa wa pa niya kitkita ang unod ug tambok sa mga gusok. Si Simo nga nagbusyad ang tiyan kay pinasagdan sa kosina, nagbula-bula ang baba sa paghabhab sa tambok sa tiyan. Si Poldo nga nag-ukun-ukon sa pagkaon, natakdan sa gana sa tulo ka kauban, maoy gilaplap sa sundang ang unod sa dapidapi. Gikuninitan nila ang kagumkom nga panit busa dali rang nagburlis ang letson.
Di na madrowing ang lechon de leche human lampurnasa ni Greg ang duha ka tiil, ni Nito ang gusok ug bukubuko, ni Simo ang tiyan ug ni Poldo ang dapidapi.
“Pahulay sa tag kadiyot sa di pa ang tagay,” sugyot ni Greg nga bantok ang tug-ab human makainom sa butong.
Lingaw kaayo sila sa naismiringhoy nga sumsoman. Apan may linugdangan...
Milingkod siyas ngilit sa salog sa landahan ug nag- yosi samtang gitawog-tawog ang iyang mga tiil.
“Ato sang palugdangon ang letson,” pasiuyon ni Simo nga naligo sa singot. Gihubo niya ang kamisin, gilubagan ug gihayhay sa sagbayan sa landahan. Nalandagan sa palong-palong ang dakong uwat ubos sa iyang pusod. Taudtaod, gikuha ni Poldo ang long nek ug gitunol kang Greg. Gisugdan ni Greg ang iyang tahas pagka ganer. Sumala sa naandang ritwal, giipisan niya ang taklob sa long nek ug giyabo ang bino sa kal-ang sa salog nga kawayan. May duha ka lamaong baso nga gibilin sa landahan. Gitagayan niya ang usa, taman sa tulo ka tudlo gikan sa lubot sa baso.
“Tost to Noy Teban. Salamat, Noy, sa imong baboy,” nagkanayon si Greg, dayong yarok sa bino nga iyang gidasonan sa butong nga gisulod sa ikaduhang baso.
“Tost to da won dat neber hels,” gara-gara ni Nito nga maoy sunod nga gitagayan ni Greg.
Padayon ang tuyok sa baso nga gipasa-pasa sa upat ka kamot. Gasugod nag pamula ang ilang nawong human mabasiyo ang unang botelya. Misugod na sad kasuwabe sa tutunlan ang isog nga ram busa gisunod dayon ang ikaduha. Nagkuros ang upat ka palaigit sa ilang tem song: Kon ikaw kalibangon Dagan lang sa baybayon Kon ikaw walay ilo Iid-id lang sa bato Ang bato dunay sisi Ang lubot mong nagngisi Tambalan sa merkokrom Ang lubot mong naglagom. Humag kanta sa ilang tem song, nag-ulhos silag ngaab sa ilang mga paboritong awit, dinuyogan sa tagiktik sa bagol ug tagaktak sa salog. Ning puntoha, si Poldo ang bida sa iyang ala-Eddie Peregrina nga tingog.
Padayon ang ilang inom ug sumsom apan sa pagsugod nila sa ikatulong botelya misakit ang tiyan ni Nito. “Mitokar lang imong ulser, Bay Nitz,” pamasin ni Simo. “Tingali, Bay Simz. Apan lain gyod akong pamati. Padayon lang mo kay mohigda sa ko.”
Kusog ang mga bahakhak ni Greg ug Poldo sa gren dyoks ni Nito. Nagpadayon ang inom dihang mikulismaot ang nawong ni Poldo sa gibating kasakit sa tiyan.
“Balikan ra nato ang sobra. Tulog sa ta,” ni Greg pa nga nangitag luna nga kahigdaan.
“Sige kay naglabad sad akong ulo,” pasiuyon ni Simo nga diha ra moligid sa iyang nahimutangan.
SA lawak sa magtiayong Teban ug Bekang, nag-alindasay ang nagdulog sa lantay kay gisamok sa kabanha didto sa landahan— sa kanta, pakpak ug bahakhak sa barkada nga mikayab sa kahanginan, mibuak sa kalinaw sa kalikopan ug mikulikot sa dunggan sa magtiayon.
“Hoy, Teban, di ba nagsabot tang gub-on ang landahan aron wala nay estambayan ang barkada. Mabelar na sad ta anis ilang kasaba.”
“Naa may maayong pampatulog, Kang,” matod ni Teban nga mikupkop sa iyang asawa.
“Mao na ni ron. Nalipay kas kasaba sa mga panuway kay matuman ang naa sa imong utok.” “Ayaw nag palag, Kang, kay tungang gabii na.” “Basta gub-a ang landahan.” “Pramis,” hunghong sa bana nga nagpangapkap sa lawas sa asawa.
Nahinanok ang magtiayon ug wala na makabantay nga nangahilom ang barkada didtos landahan.
DUGAYNG nakamata si Teban, busa nagkarag-karag siyag pangandam sa iyang lakton anang buntaga.
“Maayong buntag, Pare Tikyo,” pangatahoran ni Teban didtos tugkaran. Nagbaktas ra siya paingon sa balay sa iyang kompare.
“Uy, ikaw diay, Pre. Unsay ato?” ni Tikyo pa nga nanaog sa hagdan.
“Mopalit unta kog letsonon, Pre. Namatay ang akong gitaganang baboy.” “Unsang hitaboa?” “Nakakaon og hilo sa ilaga nga akong gisab-it sa tangkal. Para to sa dagkong ilaga nga nangatake sa akong piso. Nalimtan kog kuha ug tipig.”
“Naa koy letsonon, Pre. Ilisi lang kon modako na tong imong baktin.”
“Salamat kaayo, Pre. Balikan ra nako. Yawg kalimot sa birtdey ni Bekang, Pre. Na, di na ko maglangan. Mangita pa kog masuholan pagguba sa landahan.”