TINUOD SA KAHILADMAN
Every work of art is... in many cases, the mother of our emotions. – Kandinsky
IBABAW sa dagat ang balod maglumba. Matahom tanawon. Hinuon, dili molungtad. Kay mopatag. Ang katahom nga may kaugmaon anaa sa ilawom, ug kini ang gilibot sa kalibotan sa mga mananalom ( deep-sea divers).
Mao usab sa arte— mapinintal, mamusika, masine o teyatro, maliteratura.
Ari ta sa labing duol, sa literatura o panulat sa literatura. Sa way paghingalan og mga obra o ulohan, kay kini gikinahanglan man lang sa ehemplo, ang mga magbabasa makatug-an unsay nakalingaw nila o unsay nakapahinuktok o nakapamalandong. Kining duha ka higayon tukma sa ilang bayad ug kahago. Kalimtan ang makapabuwisit nila.
Ang makalingaw binantal. Nagliyok sa mga hitabo o lihok gikan sa usa ka punto ngadto sa lain ( plot). Kon kini lang, sapya ( flat), bisan may gitas-on ug gilapdon. Asinan og tuyo ( theme). Kini ang gibag-on. Ang magbabasa nga nagbantay og tinda, ang magbabasa nga nagpanaw, ug magbabasa nga may trabaho o nangita og trabaho, makaingon: “Bastante na sa akong adlaw.” Ug way demonyo o way hibangkaagan makalalis kaniya.
Sa laing bahin, may sugilanon, nobela o balak nga tapos mabasa ug mahapnig sa tipiganan o nahimong pamutos sa tinabal ingon sa nagtingog. Ang magbabasa madani sa pagbasa pag-usab. Ug kini ang tinuod sa kahiladman. Ang kalag o espiritu o sinulat nga may kalag o espiritu. Daghan og sukod ( dimensions). Dili lang may gitas-on, gilapdon ug gibag-on. May kinabuhi nga mopahimsog pa sa magbabasa ug tingali makasalbar o makagarantiya kaniya sa mga ugma ug laing kinabuhi. May giladmon. Daghan ang mga paagi sa pagsulat niini. Pagkadlit og santik o kaikag, ang labing mubong sugilanon kahisgotan. Giingon nga sa 1920 sa usa ka restawran dihay pustaanay sa mga magsusulat kon si Ernest Hemingway makasulat og nobela sa 6 ka pulong lang. Gisulat ni Hemingway sa serbilyeta o napkin ug nakolekta ang daog: For sale, Baby shoes, Never worn. Gihubad ko sa tam-is Binisaya: Baligya, Sapatos sa bata. Wala ikasul-ob. Ug kahilakon ko sa trahedya.—