KALAMANTIGON, TARIRIKOY, MARIA CAPRA
(Philippine pied fantail, Rhipidura nigritorquis)
INGON sa way hunong ang pag-isa ug pagbukadbukad sa ikog ning maong langgam susama sa paypay mao nga nahinganlan kinig fantail. Adunay tulo ka liwat ning maong matang sa langgam: Malaysian pied fantail ( Rhipidura javanica), Philippine pied fantail ug ang New Zealand fantail ( Rhipidura fuliginosa).
Ang Philippine pied fan tail may-ong o susama gayod sa Malaysian pied fantail, apan tungod kay adunay diyotayng kalahian nga nakita ang mga eksperto mao nga aduna kiniy kaugalingong English ug scientific name. Ingon man, sa Kabisay-an adunay Visayan fantail, rhipidura albiventris ug Visayan blue fantail, Rhipidura samarensis, samtang sa Mindanao adunay Mindanao blue fantail, Rhipidura superciliaris.
Kasagaran natong makita diha dapit sa basurahan, tangkal sa baboy o mga manok. Kini tungod kay ang ilang pagkaon mao man ang gagmayng mga insektong maglupad-lupad.
Ang ulo ug bukubuko sa kalamantigon lagom nga asulitom samtang puti ang balahibo niini gikan sa suwang, sa dughan, hangtod na sa may punoan sa ikog. Ang ikog ilang iisa ug ibukad nga morag paypay nga asul-itom ug puti susama sa pabo. Ang pag-agik-ik nila sama sa tingog sa gunting o labaha nga gibaid mao nga sa Australia, diin kini gituohan nga nagagikan, gihinganlan kinig scissors grinder o razor grinder. Kasarangan lang ang gidak-on niini nga 6 ka pulgada, apan makadugang lang nang gitas-on sa ikog.
Way kalahian ang laki ug ihada ning matanga sa langgam ug silang duha ang magtambayayong paghimo sa sa’g nga gagmayng mga gamot ug bagon nga hapsayng gilanggikit sa mga lawa sa kaka ug gipasapnay sa mga sanga sa kahoy. Ang ilang sa’g anha ipahimutang sa dapit diin labong ang mga dahon sa ibabaw niini aron dili mabasa kon ugaling mag-uwan man.
Tulo ra ka itlog ang lumloman niini matag panahon. Puti nga adunay pagka sihag nga abohon ang kolor sa mga itlog ug adunay tabunong puntik-puntik sa tambok nga tumoy niini. Ang mga piso pagatuwaan og pagkaon sa ginikanang mga langgam hangtod nga kini maantigo nang molupad ug manikop sa ilang kaugalingong pagkaon.
Giila kining langgama nga makatabang sa pagsumpo sa mga peste nga insekto dili lang sa kaumahan kondili lakip na usab sa mga anaa sa kabalayan kay apil man sa pagkaon niini ang mga lamok, langaw, uk-ok ug uban pang makadaot sa panglawas sa tawo.—