MINALUNGAO BALIK SA … BALIK!
(Kataposang Bahin)
NGANONG bungtod? Unsay naa sa kahabog? Nganong daghang buot motunob sa pungkay sa Mt. Everest? Tingali gahom. Kini ang simbolikal nga panaw sa bayani. Ang pag-abot sa pungkay simbolo sa pagsaylo sa atong kapasidad isip tawo. Sa bisan asa sa atong sibilisasyon (kaniadto ug karon), ang pungkay ug kahabog maoy mitikal nga pagpaila sa tinuod nga hinyap sa atong kolektibo nga sub-conscious: ang mga templo sa mga diyos sa karaang panahon maoy labing taas o kaha ipahimutang gayod sa bungtod; ang mga simbahan, aron ilhon sa iyang gahom, anaa gayod tukora kasagaran ibabaw sa bungtod; sa abanteng mga nasod, nagtigi sila kinsay makahimo sa labing taas nga bilding. Ang Makati, aron ilhon sa ilang gahom ekonomikanhon, makita nato sa kahabog sa iyang mga bilding.
Kengkoy ang tawo, bisan unsaon natog tan-aw. Ingon ni Bill Moyers, wala may ideyolohiya, walay teyolohiya... usa ra ni ka sayaw ang tanan! Sakto pas olrayt.
Sukad pa kaniadto, naglibog man gyod ko nganong mosaulog ang tawo inigkahuman sa dakong kalamposan.
Sukad kaniadto, maglisod kog hatag og rason nganong mosiad akong lawas inigkabasa og maanindot nga balak o sugilanon o nobela o unsa pa dihang buhat sa arte, nganong moyukbo ko sa mga relikyas sa kakaraanan, nganong ganahan ko nga naay baligtos nga tango sa baboyng-ihalas akong liog labaw sa tinguha sa dayandayan. Ngano kining mga simbolo? Sa laing pagkasulti, nganong nindot ang pagsakay sa motorsiklo bisan sa kadelikado niini. Piskot, sayaw ra man diay ning tanan. Dalan ra man diay sa bayani ning atong gisubay-subay. Kay matag saylo nato sa normal natong kapasidad, gipatay man diay nato ang karaan natong mga kita. Ang pagtungas sa kahabog ning bungtod sa Minalungao mao ra diay ang abentura sa mga bayani sa gibasa-basa tang mga epiko. Ang bayani usa ra apan daghan lang og nawong, ingon ni Joseph Campbell. Si Kristo, Buddha, si Mother Theresa, si Prometheus, si Lam-ang, si Aliguyon, si Siegfried, si Gilgamesh... kining maong mga bayani mao ra ang anaa sa sulod nato nga nagpasalipod sa lainlaing dagway. Mga bulawan man diay ta nga nabilanggo sulod sa bato. Sa dihang nasiak ang inunlan sulod sa tagoangkan sa atong inahan, nagsugod ang atong abentura isip bayani. Kadto ang unang lakang. Ug gisundan kadto sa pamilyar nga mga motif sa usa ka mito. Sa laing pagkasulti, ang puwersa sa kinabuhi puwersa sa usa ka mito. Maong mosayaw na lang ta sa kinabuhi, haha.
Naabot namo ang pungkay sa bungtod sa Minalungao. Pareho ming gidunghayan sa singot. Labihan ang kalinaw nga akong gibati, halawom nga kalinaw. Morag sama sa batyagon sa usa ka inahan human ihimugso ang iyang
anak— sakit ug malisod apan ang katam-is sa hilak sa bag-ong kinabuhi makadalit og kalinaw nga mahikap ang kalumo.
Ang nanganawkanaw nga gilay-on sa ubos nga kalasangan mora lag carpet sa dakong hawanan sa palasyo sa mga ginoo. Wala usa ko mokuha sa kamera. Gitagbaw una nako ang akong mga mata ug gipasulod sa memorya bisan ang labing gamayng detalye sa palibot. Ang tibuok nakong consciousness akong giablihan, sama sa pag-abli sa gihay usa ka buntag niana aron isabwag ang iyang gihakgom nga bulok. Pagkanindot batyagon kanang atong ihiusa ang atong lawas sa kalikopan. Sa usa ka gutling, bato kita, unya dahon na man, unya pako sa langgam, unya yamog, insekto, gabon, liso, lusok sa kahilom... sulod gawas sa pantasya ug reyalidad. Aw, ang mekanismo nga naggiya para motrabaho ang komunikasyon sa sub-atomic particles sa quantum world kay lahi ra gyod baya sa klasikal nga pisika. Kon inaton nato ang atong lohika, kita ang mga string nga nagbagting sa panabot sa Labing Dako nga Konsensiya, ingnon tang pulonga. Ikaw, Paul Dirac, Stephen Hawking... pamahuway mo, Syo, uy! Maypag manahid mo, kakilaw pa tag ibis. Ang atong pantasya nga wala mahilakip sa atong 3-dimensional nga pisikal nga uniberso basin bayag maoy reyalidad sa dili pisikal nga uniberso, kinsay nasayod? Sa atong alimpatakan, mahimo ra natong gision ang baga nga paril sa spacetime ug makasulod-gawas ta sa atong lawas. Dili literal akong sabot sa wormhole. Wa ko magkinahanglan ana para makalaktod ko sa spacetime continuum. Ang akong gikinahanglan mao ra ang tabunok nga imahinasyon. Ang bugwak sa kinakusgang enerhiya sa kalibotan anaa ra maglublob sa matag hunahuna sa tawo. Kita ang nagmugna sa atong uniberso, ang atong consciousness ang nagpalihok niini. Pero haskang trampasa aning estoryaha. Estorya na man nis tubaan, Bay.
Ang klaro lang nako nga namauli mi gikan sa maong biyahe nga puno sa daghang reyalisasyon. Dili gani nako masulat ang uban ug kini dad-on ko na lang sa kamatayon nga magpabiling tipik sa personal kong kasaysayang wa masulat. May mga pagbati man god nga way pulong. Naa ra dinhi, sa kasingkasing nato. Tam-is tagamtamon.
Kining lindog sa pamagdoy taposon ta niining maong anib. Naabot na ta sa bungtod. Kon sa sugilanon pa ni Ernest Hemingway, nakaabot na ang leopard sa kinatumyan sa Kilimanjaro ug didto siya namatay. Nganong tam-is sa maong mananap ang pagpakamatay didto sa bungtod? Ambot lang.
Mamatay ba kita? Natural! Sa matag kurbada nga hiagian niining kinabuhi, usa kana ka ihap sa pag-eskapo sa kamatayon. Kalipay ko na lang, gikauban ko ikaw niining mga pahina sa pamagdoy sa pisikal ug espirituwal niining kahulogan. Daghan pang dalan nga subayon, daghang likoan nga sayloan ning panaw sa kinabuhi. Magkita-kita pa gihapon ta sa mga parke, sa mga lugawan, sa mga aseras. Mira-mirahi lang ko, migo. Estorya ta bahig motorsiklo. Estorya ta bahig pamagdoy. Tingali nianang higayona si Baloloy tiguwang na ug mokuto-kuto nang mga lutahan kon angkasan. Ug wa pod ta kahibawo kay daghan bayang pahikurat sa karsada. Tanang karsada paingon sa lainlaing paingnan ug katuyoan. Ang tawo dalan usab.
Ang atong mga burgahoy sa pahina sa Bisaya dinhi natapos. Apan dili matapos ang atong pagka rider. Patik na ni sa atong agtang.—