All The Young Dudes

(Si NAML tinun-an sa Master of Arts in Literature sa Unibersidad sa San Carlos. Sa pagkakaron, part-time instructor siya sa maong unibersidad sa mga subject sa Literatura. Nahimo siyang fellows sa ika-30 nga Cornelio Faigao Memorial Writers Workshop ug Iligan National Writer’s Workshop. Napatikan na siyag mga sugilanon ug balak. Kining maong tampo pagahimoong basehan sa pagapiliong “Labing Masaarong Bagong Magsusulat sa Bisaya sa Tuig 2017”.)

“Lord, we know what we are, but know not what we may be.” --William Shakespeare, Hamlet

ALAS nuybe sa kabuntagon, mga tunga-tunga sa Mayo, 2005. Medyo madag-omon ang kalangitan. Naghuwat ko sa akong turno sa opisina sa College of Nursing

para mo- enroll niining kursoha. Wala pa koy pamahaw kay nagdali-dali kog ari sa eskuylahan gikan sa piyer. Nagkupot kog dalag nga folder nga adunay nasuwat “COLLEGE OF NURSING, ACADEMIC YEAR: 2009,” ug akong ngalan sa ubos: “LAURA TIAGO.” Ang nakabug-at sa akong mga gipangdala kay kining akong mga sinina sa akong backpack.

Last trip ang barko nga akong gisakyan gabii gikan sa Tagbilaran. Dugay ko na- enroll kay dugay ming nagtigi si Mama bahin sa kurso nakong kuhaon sa kolehiyo. Gusto nilang magnursing ko para makalarga sa gawas inigkahuman, apan ako gyong gusto mag- fine arts.

Wala koy mahimo kay sila may nagpaeskuyla nako. Ug ingon pa sa Bibliya, usa sa mga sugo sa Ginoo, “Honor thy father and mother.”

Adunay lalaki nga miabot sa opisina ug milingkod sa akong kilid. Nagdala pod og dalag nga folder. Usa ni sa among requirements para enrollment. Nakita nako ang iyang ngalan sa folder: “DIEGO AUGUSTIN.” Pareho og ngalan sa akong kuya nga migradwar na sa kolehiyo.

Milingi ko palayo sa iyang direksiyon kay basin nakabantay siya nga mitan-aw ko sa iyang folder. Adunay headphones sa iyang dunggan og sa kakusog sa volume sa iyang diskman, nadungog nako ang paggitik sa gitara ni David Bowie sa kantang “All the Young Dudes.” “Mo- enroll pod ka?” pangutana niya nako. “Oo,” hinay nakong tubag. Iyang mga mata medyo pikot, sama anang mga mata sa Hapon. Nakahinumdom ko sa batan-ong Al Pacino sa iyang buhok. Nagsul-ob siya og itom nga t-shirt nga walay printa. Humot iyang sinina, tungod seguro sa fabric softener.

Naghisgot siya bahin niining pag- enroll sa nursing kay siya pod diay gipugos sa iyang mga ginikanan. Ako siyang giingnan nga pareho ra mig sitwasyon. Ang iya untang kuhaon kay culinary arts.

Adunay bag-ong misulod sa opisina. Nasayod na ko nga enrollee pod kini kay nagkupot sab og folder. Medyo lingin ang tabas sa iyang ulo tungod sa kalapad sa iyang apapangig. Nakahinumdom na lang hinuon kong Bong Revilla o ni Gabby Concepcion.

“Naa lagi ka diri, Do? Mag- nursing pod ka?” pangutana ni Diego. Kaila na silang daan.

“Oo, kay para kalupad na ta pagawas aning nasorang way paglaom,” tubag sa bag-ong miabot dalang katawa.

Ako nang turno para mosulod sa pikas opisina diin nagatang ang assistant dean nga maoy mo- enroll namo. Pagsulod nako, ako na lang nadunggan ang inampingang bahakhak ni Diego ug sa iyang higala.

PAGSUGOD sa klase, ikaduhang semana sa Hunyo, nakabantay ko sa akong kaugalingon nga sige og paniid kang Diego. Basta makakita kong Diego, ang kantang “All the Young Dudes” ni David Bowie ra gyod ang motatak sa akong hunahuna.

Lahi ra siya sa ubang lalaki. Halos tanang laki sa among klase moduwa og basketbol apan si Diego dili. Nag- practice siyag wing-chun sa hayskol ug taekwondo sa elementary. Kana akong nasayran kang Diego sa among ginagmayng mga estoryaestorya halos kada adlaw. Hilomon siya labi na kon mag-inusara apan anha na siya mokiat kon kuyog niya si Wally Balboa, kadtong kadungan niya sa enrollment.

Sila si Wally ug Diego, batchmates ni sila sa hayskol apan dili sila higala adtong panahona. Sa tinuoray, sige pa gani sila og kinantiyaway. Si Diego tawgon og “payatot” tungod sa iyang kagamay ug kaniwang. Ug kay si Wally singtanon man, kanunay kining tawgon og “walay ligo”. Apan pagtungtong sa kolehiyo, dinhi ra ni sila nagkasuod. Nindot kaayo pakongon ilang isigkaulo kay sige rag pangatawa ug kanunayng adto ra manglingkod sa kinaluyohan sa among classroom. “Likod lang ta pirme, Bay,” ingon ni Diego kang Wally. “Maypa maghimo na silag classroom nga puro likod!” ni Wally ug mingbahakhak sila.

Tulo na silang magkuyog. Apan dili nimo sila ikatandi sa “The Three Musketeers” o “The Three Kings” kay silang grupoha, puwerteng bulaboga. Sama hinuon kaungas sa “The Three Stooges.” Ilang ikatulo si Jace Pareja, nga ila ra pod batchmates sa hayskol. Sa ilang tulo, si Jace ang maayo pagkabutang apan siya ra ang hilas ug arogante.

Si Deigo nagdakong tihik kay iyang mga ginikanan tihik man pod. Kada human sa klase o kanang mga break namo, kanunay na silang magpalabay sa oras sa usa ka internet café atbang sa eskuylahan ug magduwag DotA. Apan talagsa ra mo- log-in si Diego. Kanunay ra siyang matulog sa bakante nga cubicle sa internet café.

Nakabantay ko nga sige og duol nako si Jace. Bisan unsa na lay ipangutana ug panghisgotan. Nabantayan nako nga ang punteriya sa iyang panan-aw mao ang ubos sa akong nawong, diri sa akong dughan. Miabot ang higayon nga mora na siya og nag- flirt nako. Sige siyag ingon nga guwapa kaayo ko nga pagka petite ug voluptuous, parehas kuno kog body physique ni Maui Taylor.

Daghan kog babayeng higala sa una nga moingon nga dako ug nindot og porma akong dughan, makasuya daw. Apan dili ko makaingon nga something to be proud of kana. Tungod sa matang sa pakighimamat ni Jace nako, kanunay na lang kong mopalayo niya kay lahi gyod iyang tinan-awan. Tabla rag sa tan-aw niya nako, lawas ray lami ug wa nay lain. Sa ilang tulo ni Wally ug Diego, si Jace gyod ang simang.

Ug bisan asa, bisan unsang sitwasyona ibutang sila si Wally ug Diego, parehas gyod ang ilang reaksiyon ug adaptability. May pagka pilosopo ni sila manubag, apan sa among Logic nga subject, nakamatngon ko nga aduna man diay silay punto. Adunay mga higayon nga makakita ko nilang makig-estorya sa among philosophy professor inighuman sa klase.

Diha toy higayon nga gipangutana ni Diego among maestro

Daghag suoksuok ang laberinto sa kinabuhi. Ang mga posibilidad kanunayng gaatang sa atong panimpalad. Labi na sa gugma...

ug naa siyay gilista sa papel. Abi nakog pointers to sa among exam apan pagpangutana nako kang Diego, ingon siya nga listahan to sa mga titulo sa recommended philosophical novel nga iyang gipangutana kang Sir. Sa mga nahinumdoman nako, nahilakip didto ang mga nobelang “Sophie’s World” ni Jostein Gaardner, “Nausea” ni Jean-Paul Sartre, “Metamorphosis” ni Franz Kafka, “The Stranger” ni Albert Camus, “Thus Spoke Zarathustra” ni Fredrick Nietzsche ug “Crime and Punishment” ni Fyodor Dostoyevky.

Pagkasunod adlaw, sa wa pa magsugod among experiment sa chemistry lab, nakakita ko nilang duha nga nagbasa og libro gikan sa library kay adunay gipapilit nga control number sa kilid. “Art of War” ni Sun Tzu ang gibasa ni Wally ug “The Stranger” kang Diego.

PAG-ABOT namo sa third-year, nagsugod na mi sa among RLE o pag- duty isip student-nurse sa lainlaing affiliated nga mga ospital sa Cebu ug pipila ka district hospital gawas sa Cebu. Bisan alphabetized ang paghan-ay sa listahan sa mga estudyante sa mga duty group nila, didto ko nakuyog sa grupo ni Diego. Si Wally sa lahi nga duty group napunta.

Tungod sa Beatles hairstyle ni Diego, kanunay siyang pagawson sa classroom para magpatupi. Inigbalik sa classroom, halos mao lang gihapon ang estilo sa iyang buhok.

Kabahin sa among all-white nga clinical uniform, miingon si Diego nga angayan ko. Maayo pa si Diego kay kinasingkasing pa ang komplimento, dili parehas ni Jace nga dala lang gihapong flirt.

Naa toy gipanguyaban si Diego nga classmate namo nga si Greta. Si Greta morena, hait og mata, slim, ug maayo moiningles. Sige og panghagad si Diego nga magdungan silag snacks o paniudto apan kanunay na lang balibaran ni Greta. Klaro kaayo nga si Greta dili interesado niya.

Si Wally adunay nauyab pag- summer class nga iyang nakaila sa second year pa mi, si Stellamae Enganio, usa ka nursing student ra pod apan didto sa pikas block. Wala magdugay ilang relasyon kay bisan nagkahigugmaay na sila nahibaw-an man ni Wally nga adunay laing uyab si Stellamae pagsugod sa klase. Nasakitan si Wally apan wala niya ipakita namo. Tungod adto, nausab iyang panan-aw sa mga babaye ug wala siya mangita og laing uyab.

Dihay time nga nakapangandoy ko nga maytag duna poy lalaki nga pareho ni Diego, nga desidido manguyab nako. Apan sa kadaghan sa nanguyab nako, mabasa na daan ilang lihok: klaro nga lawas ra nako ilang giapas. Wala gyoy laing lalaki nga parehas kalimpiyo og intensiyon ni Diego.

Bisan napugos ra ko sa nursing, giganahan ra man pod ko, ilabi na sa pag- duty na namo sa ospital. Si Wally ug Jace pod, naanad na sa mga nursing procedure sa ospital.

Apan si Diego nakita nako nga wala gyod sa iyang buot ang pag- duty o pag-eskuyla. Dihay punto nga dili na siya mosulod hangtod giingnan siya sa among clinical instructor nga ma- drop na siya sa among RLE kun Related Learning Experience kon dili siya mosulod sa sunod shift.

Usa ka higayon, human sa among lecture sa classroom, ako siyang gipangutana kon naunsa siya. Ingon niya, nagbasol siya nganong mituman siya sa mandar sa iyang ginikanan.

“Pareho ra tag kahimtang, Diego, apan kayahon ni nato.” Ako siyang giagbayan. “Ayg kabalaka kay tabangan tika.”

“Salamat kaayo, Lau,” tubag niya. “Buotan kaayo ka nako.” Ug didto nako nakita ang iyang inosente ug sinsero nga pahiyom. Halos nawala na iyang mga mata ilalom sa iyang ‘70’s nga Al Pacino nga buhok.

Malinawon ra ang pag- duty ni Diego sa among mga shift. Nagsige nag tagad si Diego nako. Sige pod mig kuyog kada tingpaniudto.

Apan human sa among holiday break anang tuiga, pagsugod sa tuig 2008, mihisgot si Diego nga nagsugod na silag date ni Greta. Dili pa hinuon sila uyab. Midistansiya ko para adunay higayon silang duha nga magkuyog.

Human sa Valentine’s Day, nag-inusara na lang si Diego. Magbasa sa iyang philosophical novels, matulog o kon dili, maminaw sa iyang diskman ug maghinuktok sa blangkong espasyo.

Kay absent among maestro sa Nursing Research, wala miy gibuhat sa among classroom. Miduol ko niya samtang naminaw siyag kanta, naglingkod sa iyang armchair atubang sa bentana. Akong gibangilan ang iyang panan-aw kay naghinuktok na pod siya. “Gibasted kong Greta, Lau.” “Sorry kaayo sa nahitabo, Diego.” “Da, bahala na ni. Dili gyod makuha tanan natong gusto ning kinabuhia.”

“Sige lang, maabot ra unya ang para nimo.” Akong gikuha ang iyang usa ka earphone ug gibutang sa akong tuong dunggan. Midungan ko pagkanta sa tokar sa diskman nga “Guess I’m Doing Fine” ni Beck. “Maminaway diay ka ni Beck?” Gipangutana ko niya. “Siyempre, sukad grade school pa ko naminaw sa iyang mga kanta.” “Nice.” Ug mibalik siyag tan-aw sa blangkong espasyo. Miapil na lang pod kog hinuktok niya, apan ako mitan-aw sa gawas sa bentana, nanghinaot nga makalupad kuyog sa mga langgam.

Pagsugod sa bag-ong semester, dili gyod ko makapangomosta kang Diego kay kanunay siyang dili magpa- load sa iyang cellphone. Pagtungtong namo sa fourth year, nahibaw-an nako nga aduna na diay uyab si Diego. Kay dugay na kong wala maka- online, ni log-in ko sa Friendster para i- view ang profile ni Diego ug sa iyang uyab. Thalia Chua. Estudyante sa Business Management, half-Chinese, anak og negosyante, ug maayong modala sa kaugalingon. Nakahinumdom ko nga miingon si Diego nga tipo na niya ang mga tsinita. Nakit-an nako ang pipila ka retrato nilang duha, nag- date o nag- holding hands, ug sikit kaayo ilang mga dagway.

Diin kaha sila magkaila? Wala koy paki, ug wala koy plano mangutana niya o nilang Wally. Seguro, maayo na lang kay aduna nay solusyon ang kamingaw nga gibati ni Diego. Sa uban pang butang, wala na koy pakialam.

Sukad adto, imbes gamiton akong oras ug enerhiya sa pagpaniid sa kinabuhi ni Diego, akong gigahin tanan sa pagtuon para makagradwar ko. Silang Diego ug Wally, taga Cebu ra, ug naa ra gyod diri tanan nilang kinahanglan sama sa puy-anan, pamilya (ug uyab). Samtang ako, igo ra kong nag- board, layo sa pamilya, nag-inusara ra ko sa akong pagpuyo. Tungod niini, angay kong modoble sa akong paningkamot. Naminaw kog lainlaing musika gawas sa “All the Young Dudes” aron dili na ko makahunahuna kang Diego.

Paglabay sa pito ka buwan, panahon sa Pasko sa tuig 2008, nagbuwag si Diego ug si Thalia. Ingon ni Wally, si Thalia kuno ang nakigbuwag.

“Ngano kaha? Di ba si Thalia man ang klase sa babaye nga gipangita ni Diego?”

“Mao sad nay pangutana namo, Lau,” ni Wally. “Ngano kaha…”

Unsa kahay gipangita ni Diego sa iyang kinabuhi? Mao na ba kaha ni ang resulta sa sigeg basa ni Diego sa mga nobela nilang Sartre, Camus, Kafka ug Nietzsche?

HAPIT na mahuman among klase ug hapit na mi manggradwar, nagsugod nag gimaw among mga requirement. Wala na koy pakialam kang Diego. Apan dili gyod matabang, makapaniid gihapon ko niya. Balik-buwag-balik-buwag si Diego ug si Thalia. Makalibog kaayo ilang estado. Maihap na lang gani sa tudlo ang mga higayon nga magkaestorya ming Diego.

Bisan unsaon, mao lang gihapon si Diego. Halos kada lecture

na lang matulog, o dili maminaw sa klase kay nagbasag libro; kon magkuyog silang Wally, sige rag pangatawa. Bisan sa pagreview namo sa board exam, ingon ani gihapon siya.

Pag- graduation namo, Marso 2009, wala ko kabantay nga mitungha ang mga ginikanan ni Diego. Kaming mga ka- block, nag- picture taking pa paghuman og paso. Makig- picture pa unta kong Diego isip akong bugtong handomanan niya apan nakit-an na lang nako siya nga gihukas ang toga ug cap ug mihawa dayon. Sama sa usa ka kalag nga nahanaw sa usa ka kamingawan.

Agosto 2009, nabasahan nako akong ngalan sa listahan sa mga nakapasar sa among licensure exam sa nursing. Ako pod gitan-aw ang mga ngalan sa akong mga classmate nga nakapasar. Mga setenta porsento ming nakapasar. Iyahay silag post ug lainlaing status sa Facebook. Siyempre, daghang mipahalipay nila sa Facebook. Apan kanilang tulo, si Wally ra ang nakapasar. Ang problema ron kay walay ospital nga modawat sa bagong mga nars kay puno-puno na ilang staff nurses. Kon movolunteer nurse man gani ka, makatingala kaayo kay ikaw pay mobayad sa ospital. Lisod pa gyod kay kinahanglan kag backer o koneksiyon sa mga staff o mga dagkog tai sa ospital.

Miabot og tulo ka buwan, wala pa gyoy ospital nga midawat nako. Nakadesisyon ko nga mo- apply na lang sa call-center para makatigom-tigom samtang naghuwat og bakanteng slot.

Kasagaran nakong mga kadungan sa among team sa call center mga nursing graduate. Dili man diay lalim dinhi, bisan pag naanad kog trabaho tibuok gabii ilabi na kadtong pag- duty namo sa ospital sa kolehiyo.

Nagmahay ko nganong mi- apply sa call center. Apan wala koy mahimo kay duna miy contract nga motrabaho og unom ka buwan. Kon dili, kami mismo ang mobayad sa among training fee. Ug manarbaho pod ko para makatigom sa bayranan sa NCLEX (o kining exam para ma- registered nurse mi sa US). Kon mangita kog laing trabaho, balik na pod kos sinugdanan.

Tungod sa insomnia nga nahiagoman sa call center, nataptan pod kog anxiety. Duha ra seguro ni ka rason: na- insomnia kay na- anxiety o na- anxiety maong na- insomnia.

Pipila ka buwan ang minglabay, ang insomnia gipakapinan pa gyod og stress tungod sa mandatory overtime nga giimplementar nila sa floor. Gawas sa walo ka oras nga shift, naa pa gyoy overtime nga upat ka oras. Usahay, duha ka oras. Mandatory kay pugson gyod mi. Ang moikyas akusaran og insubordination. Ug dinhi nakahinumdom ko sa gihisgotan ni Diego nga freedom matod pa ni Sartre. Nakapangutana ko sa akong kaugalingon: ingon ani lang ba ang kahulogan sa among pagka tawo sa mga mata sa nagpatrabaho namo?

Sukad adto, nag- google ko bahin sa mga sinulat ni Sartre, human kang Camus ug Nietzsche. Naabot na lang kog basa bahin kang Karl Marx, Louis Althusser, Roland Barthes ug Michel Foccault. Kon makakita kog kopya sa mga libro nila sa National Bookstore o Fully Booked, akong paliton, o kon dili, mag- download kog PDF.

Sukad ko na- insomnia, wala na kaayo ko mo- log-in sa Facebook kay makakita lang ko sa posts sa akong mga higala. Mosamot lang nuon nga di ko makatulog. Apan naka- open kog ahat sa akong account kay gusto ko mo- message kang Diego bahin sa ika- suggest niyang laing mga basahon, ug dala na pod pangomosta niya.

Gi- view nako iyang profile una ko mimeseyds niya. Wala na ko kakitag mga retrato nilang Thalia. Wala na pod mabutang ang ngalan ni Thalia sa “in a relationship” nga bahin sa profile. Sa search bar, gipangita nako ang profile ni Thalia. Ang naa sa search results kay usa ka Thalia Chua. Iyang panagway ang naa sa profile pic apan laing lalaki ang iyang katupad. Gi- view nakog balik ang account ni Diego. Morag single na pod balik si Diego kay wala koy laing babaye nga nakit-an sa iyang mga retrato ug bisan kadtong mga retrato nga gi- tag siya. Imbes mangutana kog bahin sa mga philosophical novel niya, mi- message ko niya bahin sa mga plano ug unsa nay kalaki niya. Wala siya mo- reply nako. Apan, seen na pag- check nakog balik sa Facebook human sa upat ka buwan.

PAGKASUNOD tuig, 2012, nag-ipon na mig puy-anan sa akong uyab nga si Marla Paladino. Ka- team nako sa among bag-o nga departamento sa call center nga maoy nasuod nako. Nganong ako siyang gisugot? Nakita nako kaniya si Diego. Wala ko magdahom nga kang Marla nako makit-i ang klase sa gugma nga akong gipangita sukad. Bisan pa man, nanghinaot ko nga dunay lalaki nga sama kang Diego nga masugatan nako.

Literature-major si Marla ug parehas silag mga nobela nga hilig si Diego. Maguwang siyag lima ka tuig nako. Medyo mas taas siya nako, slim, iyang kutis sama kaluspad sa alabastro ug makahinumdom ko sa iyang mga mata sa panagway ni Eva Green. Hilig siyang magsul-ob og bestida kaysa maong. Maminaw pod siya og Brit rock sama nilang David Bowie, The Kinks, Radiohead, Pink Floyd ug The Beatles.

Sama kang Diego, ganahan siyang mangluto apan mas gipili niya ang pag-eskuyla og literature. Apan bisan wala siya mag-eskuyla og cooking, siya ang kinamaayohan mohimo og pamahaw nako. Ingon niya, nakat-onan daw niya sa iyang amahan. Sa among panagkuyog, halos nawala na sa akong hunahuna si Diego. Kang Marla, nabatyagan nako ang kalinaw.

Arang-arang na lang among bag-o nga shift kay kadlawon mi magsugod og duty, udto mi manggawas. Lutoan ko niya og paniudto, unya magbasa ra mig libro sa kama samtang manigarilyo, ilabi na kadtong mga panahon sa ting-uwan.

Sa among paghigda-higda ug pagbasa, makatulog ko sa iyang abaga, usahay siyay una makatulog. Sa panihapon, iya na pod kong lutoan.

“Ikaw na say luto ron,” ni Marla. Iya kong gipaduol sa among induction cooker sa kosina. “Ngano man? Kibawo man kang dili ko maayo moluto.” “Tudloan tika unsaon,” ingon niya. “Unsa may lutoon nato?” “Maghimo tag spaghetti alla carbonara. Inita na ang olive oil sa kaha, akong kuhaon ang bacon ug cheese.”

Mainampingon niyang gigiyahan akong kamot sa pagluto sa sauce ug pasta, samtang diha siya sa akong likoran. Wala ko mahadlok sa pinisik sa manteka.

Ang kantang “All The Young Dudes” mitokar sa MP3 playlist sa iyang cellphone.

HUNYO 2014. Pagmata nako usa ka adlaw diin rest day ming duha, mibiya sa apartment si Marla pagmata nako. Adunay sulat nga gibutang kilid sa plato nga adunay pagkaon nga inandam niya. I need some space, I’ll call you soon, ingon sa sulat.

Wala ko kasabot nganong kinahanglan siyag space. Wala man mi mag-away, ug wala man sad koy sala niya. Akong gisuwayan og tawag si Marla apan dili siya makontak. Wala nako kapugngi akong kaugalingon sa paghilak. Wa ko kasabot sa akong gibati. Nakadesisyon ko nga mouli sa Tagbilaran, puslan nga rest day nako.

Si Mama akong naabtan sa balay. Mihalog ko niya ug mihilak. Ako siyang giingnan bahin kang Marla, sa akong kaguol sa akong kaugmaon, ug ang kapakyasan nako sa kinabuhi.

Mihilak kog samot tungod sa kalipay pag-ingon ni Mama nga iya kong suportahan unsay gusto nakong buhaton sa kinabuhi. Migaan-gaan akong paminaw ug nakatulog kog tarong pagkagabii.

Nakamata ko mga alas otso na sa buntag. Gimingaw kog taman sa linutoan ni Mama. Pagkahapon, nakadesisyon ko nga maligo sa Panglao. Gadala ra kog gamayng bag para sudlan nako sa tualya ug ilisan kay mouli ra ko inigkatalisawop.

Dali kong miadto sa baybayon. Sama sa naandan, pino gihapon ang puti nga balas sa akong tiilan. Bisan padu’ng na

ang ting-ulan, walay panganod nga mibangil sa alas dos nga Adlaw.

Gihubo nako akong bestida ug nagbikini. Nakadungog kog tingog sa mga lalaki didto sa mga cottage. Gitaghoyan ko. Walay laing babaye sa palibot ug nasayod kong ako ang gitaghoyan sa mga amaw. Matunok unta sila sa tuyom! Imbes molingi, misawom ko human nakog bilin sa akong mga gamit sa balas.

Milangoy ko palayo sa baybayon, kutob sa maabot sa akong utong. Milangoy ko sama sa pagdapyas sa pawikan sa dagat. Mibalik ko sa ibabaw ug nagpalutaw.

Milangoy kog balik sa baybayon kay gusto kong mohigda sa balas. May lalaki nga nagsul-ob og asul nga board shorts ug nag- sunglasses. Gitukod niya iyang mga kamot nga galingkod sa balas, naghinuktok nga nag-atubang sa dagat. Adunay botelya sa serbesa sa iyang kiliran. Taas og buhok nga gi- bun. Sa nagkaduol na ko, mipahiyom siya nako. “Lau!” tawag niya, sama sa naandang tinawgan niya nako sa kolehiyo pa mi.

“Diego!” Midagan ko padulong niya, ug ako siyang gihalog paglingkod nako tupad niya. Ang akong dughan nahadaitol pagayo sa iyang braso.

Nasayran nako nga siya pod, nag-inusara ra dinhi sa Panglao. Sa kadugay na nakong wala makakita sa akong mga ka- batch sa kolehiyo, karon pa gyod ko makakatawa og kusog. Naabot mig hisgot sa among kaugalingong mga kinabuhi ug nagkaseryoso mi.

Hapit tibuok buntag ming nanglingkod sa balas, nagpalandong sa lubi. Miseryoso among panag-estoryahay tungod sa serbesa. Wala na gani nako siya paimna. Ug didto nahibaw-an nako ang mga panghitabo sa kinabuhi ni Diego ug Wally human namog gradwar sa kolehiyo.

Human makapasar si Wally sa board exam, nakatrabaho siya sa usa ka tertiary nga ospital bisan walay backer. Wala sila kibawo giunsa niya pagsulod. Hinuon, sa mga nakapasar sa among klase, maihap ra man sad tong mga nagtrabaho isip nurse kay ang uban, sama nako, nag- call center o di ba kaha nagtudlo sa ESL schools. Si Diego nagtrabaho pod sa call center apan ang iya gyong gibuhat gawas niini kay ang pagsulat og mga sugilanon. Na- publish daw iyang mga sugilanon sa mga literary ug men’s magazine sa Manila.

“Bahin sa unsa man pod ang imong mga gipangsuwat?” pangutana nako niya.

“Lisod man i- explain,” dala pahiyom, “pareho adtong mga gipangbasa nako sa kolehiyo, mga suggested readings sa atong maestro sa Philo.”

Miingon pod si Diego nga dili na sila amigo ni Jace. Traydor daw ni. Sa kataposan nilang panagkita, mga 2011, nagsinukmagay sila. Gihagit niya si Jace og duwelo sama anang buhaton sa karaang caballeros sa unang panahon. Wala daw sumbongay sa polis. “Giunsa man ka pagtraydor niya?” “Mamulgaray og sekreto si Jace,” ni Diego. “Iyang giingnan si Thalia bahin sa mga kalaki namo ni Wally sa una. Dala pa gyod flirt.”

“Wa man gyod toy ayo si Jace. Arogante. Iya rang kaugalingon gihunahuna.”

“Mao gyod. Sayon ra man tumbahon si Jace. Apan ang iyang kahuyangan ang nakapilde niya, iyang garbo ug pagka arogante... dili ang akong mga suntok sa iyang tiyan o akong mga roundhouse nga patid sa iyang dagway.”

Nagbuwag na gyod diay silang Thalia niadtong 2012. Naginusara na lang siya sukad adto. Wa siyay laing nauyab, way laing babaye nga parehas niyag hunahuna labot sa kalibotan. “Unsa man diay imong hunahuna sa kalibotan?” “Kasugat ka anang pilosopiya sa absurdism?” “Kahibalo ko unsa na, oo.” “Apan dili negatibo akong pagsabot niini. Tinuod, mahulog nga walay pulos akong kinabuhi dinhi. Dato o pobre, buotan o dili buotan, mangamatay ra gihapon tang tanan. Apan samtang buhi pa ta, mas maayo pang buhaton nato unsay makalipay nato. Kay human aning tanan, ang pangutana: nalipay ba ka sa imong kinabuhi samtang buhi pa ka?”

“Makaingon ba ka nga maayo ang dagan sa imong kinabuhi ron?” “Oo ug dili.” Nahilom ming duha sa pipila ka segundo. “Morag makaingon pod ko nga wala ko malipay sa akong kinabuhi ron. Morag kuwang pa akong mga nabuhat. Apan wala ko magbasol sa mga desisyon nako.” “Basta kitang tanan, responsable sa atong gipangbuhat.” Kay dili makit-an sa dagat ang pagtunod sa Adlaw, sayo ming nanihapon sa kan-anan sa resort. Ug namalik mig inom human mohabol ang kangitngit. Naghimo kog gamayng bonfire gamit ang mga sugnod nga akong gipangayo sa tigbantay sa resort. Nakahuwam sad ko nila og gitara nga gidala pod namo sa baybayon.

Nag-atubangay ming duha kilid sa gamayng bonfire. Nalipay ko nga naminaw kang Deigo nga mitokar og “Yesterday” sa The Beatles, “Knockin’ on Heaven’s Door” ni Bob Dylan, ug “Redemption Song” ni Bob Marley. Ako siyang gikantahan og “Fade Into You” ni Mazzy Star, ug “Holiday in Spain” sa The Counting Crows”.

Akong gitunol og balik ang gitara niya apan iya na ning gibutang sa balas ug nagpatokar sa MP3 sa iyang cellphone. Ang unang tokar kay “Creep” sa Radiohead apan iyang gibalhin sa “All the Young Dudes” ni David Bowie.

Mitupad ko niya nga gahigda sa balas, nag-atubang sa kalangitan. Wala ra mi gaestorya.

“Wa gyod ko magdahom, Lau, nga mag-abot ta dinhi sa Panglao,” ingon niya human sa pipila ka minuto.

“Makamingaw gyod to atong panahon sa kolehiyo, uy,” tubag nako. “Ana gyod na, yet again, we have to move forward.” Wala na nako paimna si Diego kay mora nag nabarag. Mingbangon mi sa balas. Mingsalom mi sa dagat para magpahuwas ug manghimasa sa namilit nga balas sa among likod. Nadagma siya sa baybayon ug ako na lang siyang giagbayan padu’ng sa iyang cottage.

“Diha lang ka sa banyo pag-ilis, Lau, diri lang kos kuwarto mag-ilis kadali,” ni Diego nga nagkayungit. Namula iyang dagway sa kahubog.

Dugay ko nakailis sa banyo kay huot kaayo ang sulod. Gisulod nako sa plastic bag ang akong basa nga bikini ug gisulod tanang butang sa akong katsa nga bag. Paggawas nako, naghigda si Diego sa salog, naghapin og habol, naghagok. Ako siyang gisuwayag pukaw para pahigdaon sa kama apan dili gyod siya momata.

Akong gitan-aw si Diego nga natulog, samtang naglingkod ra ko sa kama, hangtod nauga akong buhok ug nakatulog na sab ko.

NAKAMATA ko pagkakadlawon, alas singko na sa buntag. Wala si Diego sa salog. Migawas ko sa cottage aron pangitaon siya. Mipadulong ko sa dagat. Akong ulo medyo labad pa tungod sa among nainom.

Migimaw na ang asul nga kahayag sa langit. Ang tingog sa mga balod sa baybayon duol ug maoy madungog nako sa kangitngit sa palibot.

Si Deigo naglingkod sa balas, nag-atubang sa dagat. Gawas sa langit, ang mga bangka ug mga mananagat ang diha sa ibabaw sa dagat. May huyuhoy nga mitayhop sa baybayon ug dali kong gibati og katugnaw sa kadlawon. Nipis nga bestida ang akong gisul-ob. “Sayo lagi ka mimata?” Miduol ko ni Diego ug mitupad niya. “Nakamata ko sa imong hagok,” ingon niya dala ang diyotayng katawa.

“Sensiya na kaayo, Diego.” Gisiko nako iyang braso. “Morag daghan to akong nainom gabii da.”

“Bitaw, kanunay na ning mahitabo nga sayo kaayo ko momata sa kadlawon.” “Kanunay?” “Kada higayon nga moanhi ko sa dagat, ma- team building o

solo trip ba kaha, kanunay kong makasaksi sa pagsubang sa Adlaw bisan walay bagting sa alarm sa akong cellphone.”

Mihigda ko sa paa ni Diego kay giduka kog balik. Gipatong niya iyang kamot sa akong abaga. Pagmata nako, akong ulo diha na sa balas kay wala na si Diego. Klaro na ang kabuntagon paglingi nako sa palibot apan dili pa kaayo ingon kainit. Mibangon ko para moadto sa cottage ug tan-awon kon naa ra ba si Diego. Gitawag ko sa tiguwang babaye nga maoy tigbantay sa resort. “Day, milakaw na tong imong kuyog.” “Ngano man dawng milakaw na siya?” “Wala siya mag-ingon ngano, apan gibayran na niya inyong kuwarto.” Mitunol siya nako sa yawe. “Nia ra inyong yawe sa cottage.”

Pagbalik nako sa cottage, wala na iyang butang. Ang akong katsa nga bag gipatong na sa kama ug nakakita kog pinilo nga papel sa ilalom sa akong bag. Giablihan nako ug gibasa ug nakita nako ang agi ni Diego sa kolehiyo nga wala gyod nako makalimti.

Lau, milakaw na kog una. Pasensiya na kon miuna ko. Salamat sa pagkuyog nako, sa mga gipangkanta nato, ug sa mga beer nga giinom nato. Tinuod nga makamingaw to atong panagkuyog sa kolehiyo.

Wala tika pukawa pagpanan-aw nato sa pagsubang sa Adlaw sa baybayon kay nindot na kaayo imong tulog, sama adtong pagtan-aw nako nimo nga naghagok sa kadlawon.

Aduna koy itug-an nimo. Dinhi na lang nako isulti. Sa tinuoray lang, dugay na kong nakagusto nimo ilabi na adtong hapit na ta mogradwar. Bisan kami pa ni Thalia adto, wala gyod ka mawala sa akong hunahuna.

Kon mangutana ka nganong wala tika sultihi sukad, ang tubag ana kay dili nako mahimo nga panguyaban ka. Usa ka ka maayo nga babaye, ug dili nako makaya nga higugmaon ang pareho nimo kay paminaw nako dili nako mahatag ang tanan nimong gusto ug dili ko gusto nga mapasakitan tika.

Pasayloa ko kon karon ra ko miingon nimo ani. Wala ko kahibalo kon magkakita pa tag balik. Usbon ko, salamat sa pagkuyog nako. Diego Milingkod ko sa kama. Nakahunahuna ko kang Marla. Siyay mibiya nako. Miingon si Diego nga basin dili na mi magkakitag balik. Kinsa pa may laing mobiya nako?

Gisuwayan nako og search si Diego balik sa Facebook apan morag iya nang gi- deactivate iyang account. Pagbalik nako sa Cebu, balik na sab ko sa akong makapuol nga routine sa trabaho, sama sa usa ka tuod nga walay kalag, naglutaw sa dagat, naginusara.

NOBIYEMBRE 2014. Kalit nga adunay notification nga migawas sa Facebook. Imbitasyon sa reunion sa akong mga classmate sa kolehiyo. Ang mi- send sa imbitasyon among classmate nga si Mariella, diin pila na ka tuig nga nurse sa New Zealand. Mga traynta kapin na ang ming- confirm nga moadto. Himoon ang reunion inigka-Disyembre sa usa ka dakong resort sa Mactan. Daghang mi- comment sa event page nga labihang lipaya nila kay all expenses paid man ni Mariella.

Milagro kay halos kami tanan ang nanambong. Apan wala si Jace para makompleto ang Three Stooges. Si Wally nanambok, si Diego gamay rag kausaban ang lawas. Apan mibaga iyang bangas, ang iyang tag-as nga buhok gipugnan niya para mahimong bun diin mahinumdom ko ni Toshiro Mifune sa salidang “Yojimbo.”

Pagtagbo namo ni Diego, mihalog ra siya nako, nangomostag diyotay, apan wala gyod mi maghisgot bahin adtong nahitabo sa Panglao. Kuyog mig lamesa pagpanihapon. Ang reunion enggrande kaayo kay ingon nila mi- hire gyod silang Mariella og professional nga banda ug adunay pasundayag nga nahitabo sa reunion.

“Do, hain na kaha to si Jace? Buhi pa kaha to siya?” pangutana ni Wally kang Diego.

“Wa na koy paki kon hain ibutang sa Ginoo tong gagoha to,” ni Diego uban sa naandang bahakhak nila.

Human sa panihapon, naminaw ra ko nilang Diego ug Wally nga nag-estorya. Tagsa silag kupot og botelya sa serbesa. Ingon ni Diego, wa gihapon siya kahibawo asa siya padulong sa iyang kinabuhi. Giingnan siya nga motrabaho sa gobyerno apan wala gyod na sa iyang kabubut-on kay dili siya gustong masakop sa burokrasya ug sa sekretong mga hugaw sa gobyerno. Si Wally miingon nga natanggong iyang application sa Germany isip nurse, ug hapit na manganak iyang uyab sa ilang ikaduha. Miundang si Diego sa call center kay dili na niya makaya nga motrabaho didto, mo- take sa calls sa ilang mga customer nga dili daw maantos ang pagka bugo. Mireklamo si Wally nga hangtod karon wala gihapon siya i- promote sa ilang chief nurse sa ospital nga dugay na pod niyang gitrabahoan. “Kapoy man magtrabaho, Do,” ingon ni Wally. “Ana man gyod nang manarbaho, Do. Awa ko ron, milayat na lang bisag way kalayatan.”

Naabot ilang estorya sa mga kabuan nila sa kolehiyo, mga kontra nga naengkuwentro, mga codename nga gimugna nila sa mga tawo nga dili nila ganahan, ug unsa kawalay pulos ang ilang pag-eskuyla sa kolehiyo. Mibalita si Wally nga nahimo nang doktor tong mga ka- batch nila nga mga hambogero kaayo ug kanunay manaog-daog nila.

“Kon maospital ta, Do, nya sila ang atong doktor, imbes tambalan ta, tiwasan ta ani nila,” ni Wally.

Minghunong silag estorya ug nanglingi. Unya, kusog silang nangatawa. “Tiwasan ta ani nila!”

Ang tokar sa banda kay “Could You Be Loved” ni Bob Marley. Namarog silang duha ug nangadto sa dance floor kuyog among ubang classmates. Kay reggae man ang tokar, gasige rag warawara silang Diego sa ilang mga kamot. Gisangpit ko ni Diego, paadtoon sa dance floor apan mibalibad ko. Morag kadtong esena sa salidang “Zorba The Greek” nga si Anthony Quinn ug si Alan Bates nanayaw na lang human sa kapakyasan sa ilang dakong proyekto para sa ilang negosyo.

Migawas ko ug mipadulong sa beranda para manigarilyo. Dili na kaayo madungog ang gitokar sa banda tungod sa glass door sa beranda. Apan makita gihapon nako silang Diego ug Wally sa ilang binulabog nga sayaw. Ang kaatubang nako sa beranda kay ang mga bituon ug ang Bulan kansang kahayag misidlak sa dagat taliwa sa kangitngit sa palibot.

Gitaod nako ang headphones para maminaw og MP3. Ang tokar kay “Midnight City” sa bandang M83.

Kalit nga mi- vibrate akong cellphone. Si Marla. Nagpanagana kog tubag kay wala ko kahibawo unsay akong isulti. Mi- text siya nako, nangutana kon hain ko kay makigkita siya. Ug mikalit pod og abot sa akong hunahuna ang among hamubong panagkuyog ni Diego sa Panglao. Mipadayon og vibrate akong cellphone apan ako lang gipasagdan.

Adunay mga pangutana nga kalit minggimaw sa akong hunahuna. Unsa kaha kon mas migahin kog oras kang Diego sa kolehiyo? Aduna bay kalahian kon mas nagsige kog kuyog niya adto? Unsa kaha kon wala kaayo ko moinom adtong gabii sa Panglao para mag-estorya na lang ming Diego? Unsa kaha kon wala ko makatulog pagkakadlawon samtang nanan-aw mi sa pagsubang sa Adlaw? Unsa kaha kon gipangita nako si Deigo adtong pagbalik nako sa Cebu? Unsa kaha kon giingnan nako siya nga ganahan ko niya sukad nagkaila mi?

Ang sunod nga kanta nga gitokar sa MP3 kay “All The Young Dudes.” Please, I need you, maoy bag-o nga text ni Marla. Milingi kog usab kang Diego sa sulod. Wala nako kapugngi ang pagtulo sa akong luha samtang gatan-aw kang Diego, sa iyang inosenteng pahiyom nga wala gyod mausab sukad. Ug sa kamatuoran nga dili gyod nako siya maako.

Una ko mi- reply kang Marla para magkita mi, mipiyong ko, mipadayon og paminaw sa “All The Young Dudes” hangtod nahuman ang kanta.

(KATAPOSAN)

Nagatubangay ming duha kilid sa gamayng bonfire…