MARTIAL LAW SA MINDANAO
(IKADUHA UG KATAPOSANG BAHIN)
MAGDUHA na ka semana human madeklarar ang martial law sa Mindanao. Sa maong gidugayon tin-aw kaayo ang suporta ug pagdawat niini sa kinabagang katawhan. Gani mayoriya sa mga kongresman ug senador ang mipadayag sa pagsuporta niini nga wala na magkinahanglan nga sila magsesyon pa aron lalisan kun dawaton. Misamot kadako ang argumento pabor sa martial law human masaksihi ang kadako diay sa kakuyaw sa gihimong terorismo ug pagpamatay og mga sibilyan sa padayong gubat sa military ug Maute group sa Marawi City. Tin-awng dili basta-basta ang puwersa ug pangandam sa maong mga terorista ug dili mahimong sayon-sayonon lang sa gobyerno pagpusgay nga dili na gamiton ang gikinahanglang gahom sa emerhensiya sama sa martial law aron kapanalipdan ang katawhan sa maong dapit ug sa Mindanao.
Karon pa lang tin-aw na kaayo ang kalainan niini sa martial law kanhi ni Marcos. Kadtong mga may buot na niadtong panahona saksi kon giunsa kadto pagsupak sa katawhan kay tin-awng tumong niadto dili man pagluwas sa katawhan kondili pagseguro nga magpabilin si Marcos sa iyang gahom. Ang balaod nga niadtong panahona wala gayoy limitasyon sa martial law, sayon ra kaayong gituis ni Marcos, diin human magmugna og minao-mao nga mga kagubot, gipakanaog ang balaod militar ug kini nahimong dalan sa dul-an 20 ka tuig nga paghari ni Marcos isip diktador ug sa sakripisyo sa kagawasan ug katungod sa kinabag-ang katawhan.
Apan bisan unsa pa kamatinud-anon ug kamatarong kining martial law karon sa Mindanao, bisan unsa pa kamatarong ang katuyoan niini, bisan unsa pa kakusog ang suporta niini sa katawhan, bisan unsa pa kalig-on ang sistema sa balaod nga nagpugong nga maabusahan kini, ang panghitabo sa pangabuso usa ka dakong posibilidad niining maong martial law ni Duterte. Kini kon dili magmaigmat ang katawhan ug magkulang lang gihapon ang ilang kahimatngon sa inadlaw-adlawng sangpotanan ug panghitabo sa pagpatuman niini. Usa sa lagmit mahitabong mga abuso niini dili diha sa mga kamot mismo ni Duterte, kondili diha sa pagpatuman unya niini sa mga awtoridad. Lakip baya niining deklarasyon sa martial law mao ang pagsuspenso sab sa pribilehiyo sa Writ of Habeas Corpus. Kon
Unya kinsa may mokugig pangita sa mga gipangdakop aron isumbong ug sitahon sa hukmanan ang militar kon buylohan gyod sa military ang pagpanakop base lang sa ilang pagduda?
suspendido man god ang pribilehiyo sa habeas corpus, mahimo na base sa balaod ang pagdakop sa mga suspetsado sa mga krimen nga kalambigit sa hinungdan sa pagpakanaog niini bisan walay warrant of arrest nga gipakanaog sa korte ug base lang sa makataronganong pagduda. Sa maong kahimtang, ang kasundalohan ug kapolisan labaw pas mga huwes kay gitumod na man kanila sa sistema ang paghukom kon angay bang dakpon o idetenar ang usa ka tawo. Kitang tanan sayod baya sa limitado kaayong pamatyag ug pagka burukinto sa daghan sa atong kasundalohan ug kapolisan nga dali ra kaayong makaduda ug makaakusar ug kon abusahan kining maong gahom pagkadaghan gyod kaayo sa mga lungsoranon nga mag-antos.
Bisan pa man tuod nga klaro ang atong Konstitusyon nga gabaod nga kinahanglang ang mga suspetsado lamang sa mga krimen kalambigit sa hinungdan sa pagdeklarar sa martial law ang mahimong dakpon ug kinahanglan buhian sila kon dili makasohan ug madala sa hukmanan sulod sa tulo ka adlaw, apan pagkadugay na baya sa tulo ka adlaw nga matanggong kon ikaw inosente ug basta na lang gidudahan ug giakusahan sa military. Unya kinsa may mokugig pangita sa mga gipangdakop aron isumbong ug sitahon sa hukmanan ang militar kon buylohan gyod sa military ang pagpanakop base lang sa ilang pagduda? Kinsa may mobarog nga testigo o mosumbong batok sa militar kon ang abuso moabot sa punto nga pagusto na lang silag panakop ug dudahan nila bisan kadtong mga mingtabang lang sa ilang giakusahang mga suspetsado aron makadangop sa hukmanan ug pangitaon ang ilang katungod?
Ug diha sa pagpanakop sa mga suspetsado, gitugot ba usab ang pagpangrekisa? Bisan dili kini tin-aw nga gitugot sa balaod, ang mga desisyon sa Korte Suprema nagtugot baya sa pagpangrekisa kon kini gikinahanglan dungan sa legal nga pagdakop. Unya kay gitugot man ug giilang legal ang pagdakop bisan walay warrant of arrest sa mga krimen kalambigit sa rebelyon ug terorismo sama sa pagduda nga ang gidakop membro sa Maute Group o Abusayaf, mahimong ilhong legal ang pagpangrekisa kanila ug sa ilang mga balay panahon nga dakpon sila ug lisod na kaayo ang pagkuwestiyon niini ngadto sa hukmanan.
Tinuod, lahi ang martial law sa Mindanao karon komparar sa martial law ni Marcos. Una, klaro nga pagsalbar sa katawhan gikan sa kakuyaw sa teroristang Maute ug Abusayaf ang tumong ug dili pagpadayon sa gahom sa presidente. Sukwahi sa martial law ni Marcos, ang martial law karon sa Mindanao gilimitahan sa klarong mga lagda sa balaod nga nanalipod sa mga katungod sa mga sibilyan. Bukas ang tanang hukmanan, ang Ombudsman, ang Kongreso ang Commission on Human Rights, ang tanang mga ahensiya nga kasumbongan sa mga biktima sa pagpangabuso sa gobyerno. Apan mag-unsa man kining maong mga ahensiya kon dili ingon niana kalig-on, kamabinantayon ug kaporsegido ang katawhan sa pagbarog ug pagreklamo sa mga abuso unya.
Atong suportahan ang martial law sa Mindanao aron kini magmalamposon ug dili na pod magdugay. Ang responsableng pagsuporta niini dili lamang sa pag-abiba nga eksakto kining maong hukom kondili ang pagbantay ug pagbarog aron isumbong sa mga hukmanan, sa medya ug sa tanang ahensiya nga may gahom pagbadlong ang tanang pangabuso nga mahimong mahitabo diha sa mga kamot sa masalaypong kapolisan ug militari nga nagpatuman niini.
Iampo nato ang Mindanao. Iampo nato ang atong nasod.—