PUNO SA MAKASAYSAYANONG HITABO ANG BUWAN SA AGOSTO
MATAG ligid sa mga adlaw, buwan ug tuig, nagabilin og mga panghitabo nga dili nato malimtan. Tam- is handomon ang mga kagahapon diin kini nagdala og kalambigitan sa atong panahon karon ug sa umaabot pang henerasyon. Sa atong kasaysayang politikal ug kultural, ang Agosto maoy buwan nga halandomon.
Agosto 1, 2009 mitaliwan sa laing kalibotan si Corazon C. Aquino, tungod sa colorectal cancer, ang unang babayeng pangulo sa nasod. Human sa kagubot sa EDSA rebolusyon niadtong Pebrero 25 1986, namumpa siyang ika- 11 nga presidente puli ni Ferdinand Marcos nga napalagpot sa Hawaii. Atong mahinumdoman nga 20 ka tuig kitang nailawom sa diktadoryang kagamhanan. Siya ang inahan sa atong kanhing presidente, si Simeon ‘ Noynoy’ Aquino III.
Agosto 6, 1945, gihulog ang bombang atomika sa Hirosima, Japan resulta sa nagpadayong Ikaduhang Gubat sa Kalibotan ug gisundag hulog human sa duha ka adlaw ang siyudad sa Nagasaki. Kini ang nakapalukapa sa mga military installation sa Hapon ug nianang Agosto 15 sa maong tuig, miduso og unconditional surrender si Heneral Yamasita.
Agosto 15, 1930 mao ang pagkahimugso sa atong
pinalanggang Bismag. Karong tuiga, atong gisaulog ang ika87 nga kasumaran niini. Taas nang kutay sa katuigan nga iyang natadlas, ug gani misamot kalig- on karon, kay sa iyang kahaytek mabasa na bisang asang suok sa kalibotan pinaagi sa pagpindot lamang sa mouse. Atong mahinumdoman nga ang naningkamot gyod nga adunay magasing Binisaya sa Sugbo mao si Vicente Padriga. Siya ang nangaresgar pagpakig- atubang kang Don Ramon Roces, ang tag- iya sa Liwayway Publishing Inc. Linawas nga miadto siya sa Manila aron hangyoon nga mapahimugso ang Bisaya. Ug tuod man, nagmalamposon ang iyang tinguha ug nahimong unang editor, 1930- 32. Gisundan ni Natalio Bacalso 193234; Flaviano Buquecosa, 1934- 41; Max D. Bas, 1946- 50; Francisco Candia, 1950- 66. Nazario D. Bas, 1966- 69;
Marcel Navarra, 1969- 73; nahibalik si Nazario Bas, 197386; Tiburcio Baguio, 1986- 95; Pepito Santiago, 1996- 2001; Mar Mañus, 2001- 05 ug Edgar Godin, 2005 hangtod sa kasamtangan. Kini sila angay hangpon ug pasidunggang nga ‘ mga bayani’ sa atong literaturang Sinugboanong Binisaya.
Agosto, 19, 1878, gipanganak si Manuel Luis Quezon sa Baler, Aurora. Matag tuig, giselebrar nato ang Linggo ng Wika, gikan sa Agosto 11- 19, nga ang giilang ‘ ama ng wikang pambansa’ ( ang Tagalog o Wikang Filipino) mao si Quezon. Sa panahon sa gubat Pilipino-Amerikano, nahimo siyang aide- de- camp ni Emilio Aquinaldo. Ug sa dihang nasakop na kita sa mga Kano, nagpadayon pagtungha sa University of Santo Tomas hangtod nahimong abogado. Napili siyang gobernador sa Tayabas ug nahimong presidente sa Philippine Assembly. Napili na usab nga pangulo sa Senado niadtong 1935, diin gipanday niya ang Jones Law ug gipaabot sa Amerika aron mahatagan kitag hingpit nga kagawasan. Sa iyang pagka utokan, napili siyang unang presidente sa atong temporaryong kagamhanan, ang Commonwealth niadtong 1935. Namatay siya sa tuberculosis sa Saranac Lake, New York niadtong Agosto 1, 1944 nga wa gani makasud- ong sa gibugtaw niyang hingpit nga kagawasan.
Agosto 21, 1983, ang halandomong pagkamatay sa bayaning si Benigno ‘ Ninoy’ Aquino dihang mipauli siya sa Pilipinas gikan sa pagka- exile sa Amerika. Gipusil siya sa iyang pagkanaog sa tarmac sa China Airline. Ug hangtod karon wa gyod mahatagig hustisya. Atong mahinumdoman nga siya ang kinabataang senador, ug nahimong numero unong kritiko ug kaaway ni Marcos, kay lagi maoy mosakbang kaniya sa iyang pagpapili pag-usab o reeleksiyon sa pagka presidente niadtong 1972. Gideklarar ni Marcos ang martial law aron sayon rang dakpon ang iyang politikong mga kaatbang. Nahimong diktador ang atong kagamhanan; nahunong ang mga eleksiyon. Apan natuman ra gayod ang iyang damgo ug tinguha sa pagpukan sa diktador,
pagpakigbisog sa iyang mga ideyolohiya, prinsipyo ug labaw sa tanan, magpresidente sa nasod. Natuman makaduha. Una dihang si Cory, iyang asawa nga nahimong unang babayeng presidente, ug ikaduha, ang kanhing pangulo sa nasod nga ilang anak, si Benigno Simeon ‘Noynoy’ Aquino III.
Agosto 26, 1896, mao ang makasaysayanong pag-alsa ni Andres Bonifacio uban sa mga katipunero didto sa bukid sa Balintawak. Ilang gikusi-kusi ang ilang mga sedula simbolo sa kasuko, ug andam mopatulo sa ilang dugo, dungan sa pagsiyagit, “Long Live Philippine Independence”. Kini ang unang hunat sa ilang pagpakig-away sa mga Espanyol. Kini ang gitawag sa atong kasaysayan og “Cry of Balintawak”. Kining adlawa atong giselebrar nga National Heroes Day, isip pagyukbo ug pag-ila sa ilang pagka bayani gikan ni Lapulapu hangtod sa giilang mga bayani sa atong kapanahonan karon. Agosto 30, sa maong tuig, nahitabo ang unang panagsangka sa mga katipunero ug puwersang Espanyol sa San Juan del Monte. Pinangulohan ni Bonifacio, ilang giatake ang usa ka garrison sa mga Espanyol, apan sa lahutay nalupig sila tungod sa kakulang sa armas. Nianang adlawa, miduyog pag-alsa ang unang walo ka probinsiya: Manila, Bulacan, Pampanga, Nueva Ecija, Tarlac, Laguna, Cavite ug Batangas.
Agosto 31, 1907, sa Iba, Zambales nahimugso si Ramon Magsaysay, ang ika-7 nga presidente sa nasod nga napili niadtong 1953. Sa iyang pagka simpleng tawo, gitawag siyag “The Guy” o “Pangulo ng Masa” tungod sa iyang pagpakigsandurot sa mga pobre, mga maguuma ug naaprobahan ang Land Reform Program. Iyang napasurender si Luis Taruc, ang giilang leader sa mga rebelde niadtong panahona. Apan hamubo lamang ang pagserbisyo niya sa nasod tungod kay namatay siya sa plane-crash niadtong Marso 17, 1957.
Atong nasil-ip nga daghang halandomon, historical ug dugoong panghitabo gikan pa sa kanhiayng panahon, sa atong kasaysayan niining buwan sa Agosto.—