ANG BISAYA ISIP BAG-O NAKONG KALIBOTAN
(Si JEO unang napatikan og sugilanon sa Grade 11 pa lang. Siya maoy kinabataan sa mga batan-ong nagpailawom sa pandayan sa Young Blood Writer ning Bisaya sa pagka karon. Ning mao niyang sinulat, subli niyang gipamatud-an ang kahingkod na sa iyang dagang ug kalantip sa iyang tinugkaran taliwa sa kalinghod pa sa iyang edad.)
KON aduna may higayon sa akong kinabuhi nga gipakasama kog ikaduhang pagkahimugso ning kalibotan, kadto mao ang unang higayong nahuptan sa inosente kong mga kamot ang usa ka hulad ning Bisaya. Kapin sa tuig na man tuod ang milabay, apan nagpabilin gihapong lab-as sa akong panumdoman ang wa ko hisabting pagbating giduot niadtong higayona. Kay si kinsa ba pod goy makalimot kon mokalit lag paspas ang pitik sa imong kasingkasing, lupig pay nagkapasmo-pasmo kon motultol na sa mga tudling, unya mao na lay hiamgohang naligo ka na diay sa singot sa wa matinong hinungdan, aber? Basta mora gyod kog nawagtag kadiyot sa kalibotan niadtong tungora samtang nagpakli-pakli sa mga pahina. Apan sa tinuoray lang, kadto ang labing mahinungdanong hinanali nakong pagkawagtang. Kay pinaagi niadto, nunot sa pagtak-op nako sa maong basahon, mao sab diay ang pagbukas sa bag-ong panlantaw, sa bag-ong panaw, sa bag-ong ako.
Tingali kadtong pagbatia bunga sa giingon nilang gahom nga gihambin sa mga obrang inumol sa namat-ang dila nga eksklusibo lang mabati sa magbabasang mismong maglilitok niini. Usa ka matang sa gahom nga andam molugtab sa mga suok-suok sa atong pagka tawo. Mga sinulat nga luyo sa kada linya, nagpahipi ang puwersa sa kamatinud-anon. Ug sama sa ubang gitakboyan sa kagaw sa dagang, kadtong gahoma maoy nakaingong mimata kong nagtangkil og usa ka wa damhang tinguha. Ang mapatikan og sinulat ning magasin diin makita akong ngalan nga nagbansiwag. Oo, sama sa lim-aw, ingon ana lang gayod kamabaw, higala. Ug dinhi misugod pagtuyok ang bag-o nakong kalibotan. Sukad niadto, wala nay adlawng molabay nga way gibiling kuriskuris sa akong papel kun notebook. Bisan asang lugara ko mahapunta, kanunayng mitapot akong hunahuna sa mga temang puydeng sulaton. Ang mga bakanteng oras sama sa sayong pagpamuhi sa tulunghaan, ako pa gyong ihapit og pang- research sa internet og mga Binisayang sinulat, ug kon may gamay man ganing sobra, ako usang igahin sa pag- log-in sa facebook sa pamasing makakaplag og mga pundokpundok nga sama sa akong tinguha. Dinhi akong nadiskobrehan ang Kagis— usa ka grupo sa mga Bisayang batan-on nga nagdasig sa iyang isigkabatan-on nga palamboon ang katitikang Bisdak. Ug dinhing bahina, akong itunol ang mainiton kong pasalamat. Sa walay daghang langas, ila kong gipasulod ug ang gipangbato niining mga sugyot ug kritisismo sa akong mga agi dako kaayog natampo sa akong kadasig sa pagpadayon. Ug siyempre, ang sinemanang gula sa Bisaya mao gayoy usas miiwag sa mangiob nga dalan sa akong pagpaningkamot.
Ang nalangkob niining mga sinulat maoy migabay kanako nga masubay sa hinay-hinay ang mabulokong kaagi natong mga Bisaya. Mga obra nga naghubit sa nagkadaiyang diskarte sa kinabuhi ug estilo sa paghigugma nga maoy nagsilbing ebidensiya kon giunsa nila pagsagubang ang hagit sa nagkausab-usab nga panahon. Gani, wa sad gyod ko magdahom nga moabot sa puntong mahimong espesyal alang kanako ang adlawng Miyerkoles.
Agig paundayon sa biga sa kahigayonan, nagsulat ko ug nagsulat. Nagsulat sa bisan unsay masikpaw ning lupad sa akong imahinasyon. Matag karon ug unya akong kurisan, hulipan kun paphaan sa abog ang mga linyang sa akong paminaw mahimo pang pug-on aron mogawas ang labing angayan niining estruktura. Ug taliwa sa maong proseso, sa walay puas kong pagsukod sa akong katakos, akong natagamtam ang kagawasan nga dugay rang giiliw sa akong kalag. Sukwahi sa naandang gipangtudlo sa eskuylahan, diin Iningles ug Filipino lang ang kasagarang gipanggamit isip medyum sa pagpadayag sa imong punto dinha sa papel, karon ko pa sukad masinati nga nagpanday kog mga esena nga walay gihambing bisag lama sa pagpakaaron-ingnon. Mas buhi ang mga pulong nga akong gipangkudlit, kaantigong mangablit ug mangidhat dinha sa mga panid nga mora bag ako ang dugay nang nawala nilang higala. Ug kon unsa pa man na dihang wa ko hisabting balighot nga migapos kanako ug sa agi sa akong tinta, dili na mahinungdanon kanako ang pagbadbad niini aron masabtan ang nagpaluyo kunohayng hinungdan, kay ako mismo sa akong kaugalingon nasayod nga bisan pa mag magtuwadtuali ang kalibotan, maoy magpabiling tinuod sa tanang tinuod ang kamatuoran nga kining pinulongana maoy labing duol sa akong kasingkasing isip usa ka Bisaya.
Ug human sa pipila ka buwang pagpamuwaw inubanan sa hugot nga pag-ampo, nahatagan ra gyod og katumanan ang akong tinguha. Ang nahaunang mga semanang nagpugong-pugong ko sa gibating kahinam, natabonan sa nag-awas-awas kong kalipay dihang nakita ko ra gyod ang Nobiyembre 2, 2016 nga isyu kanus-a nahilakip ang kinaunhan kong sugilanon. Niadtong higayona, sa akong paminaw, morag dinhay tipaka nga mipuno sa pangag kong pagka tawo. Ang nabatyagan kong lahi nga matang sa kalamposan mipalig-on usab sa akong pagsalig sa akong kaugalingon. Mitaas ang akong respeto sa bokasyon sa pagpanulat diin nahagit mismo ang akong pailob. Gumikan sa mabungahong resulta inubanan sa sugnod-sa-batanong dugo, gipadayon ko ang akong pagkugi. Wala mahimong babag ang mga gimbuhaton sa eskuylahan ug panimalay sa akong tumong kay sa mga higayong aduna koy laing buhaton, naa man gihapon koy mahagdaw sa akong hunahuna nga makatabang pa gani hinuon aron mapadali ang akong sinulat. Kada adlaw, mabati ko ang talagsaong kapiskay sa akong panglawas. Lain ko pang namatikdan, morag kanunay lang kong excited nga hangopon ang lain na sang kabuntagon.
Gipadayon ko ang mapangahasong pagbaktas sa bag-ong panaw nga nagsentro sa kalibotan sa literaturang Bisaya. Ang hugtanay pero makalingaw nga pagmugnag lain na usang obra inanayng mipalig-on sa akong pundasyon sa pagpakabuhi. Gumikan usab niini, nahimong makahuloganong pangpalabay sa akong oras ang pagtukib sa lainlaing anggulo sa mga butang nga makita sa mata. Unya paglabay lang sa duha ka buwan, sa kataposan, nakakapyot ra sad gyod sa panukdanan sa editor ang gihagoan kong ikaduhang sugilanon. Niadtong bahina, dinha koy laing namatikdan nga kausaban sa akong kaugalingon. Ang kaniadtong giapas kong personal nga katagbawan, hinayhinayng napapas sa akong hunahunag kasingkasing. Sa taudtaod ko nang pagbasa ning maong basahon ug maskin na sa ikaduha kong sugilanon, mora kog gisagpa dihang akong natugkad ang lawom ug bililhon niining kawsa. Nga luyo diay sa kalingawang gidalit niini sa mga suking magbabasa, nagpasalipod ang bulawanon niining tampo ngadto sa katilingban. Ug ang unod ning magasin mismo mao ang mopamatuod nga usa sa dako nilang tinguha mao ang pagpalambo sa kinaadman sa tawo, pagsabwag sa kamatuoran, ug ang paghatag og inspirasyon sa tanan nga ipadayon ang kinabuhi. Ug dili usab ikatingala nga kini mao ang numero unong hinungdan kon nganong ang Bisaya padayong molahutay, molambo ug molipang sa umaabot pang katuigan.
Busa atol ning ika-87 nga anibersaryo, dungan sa pagpakli sa lain na sang panid sa kasaysayan, tugoti kong himoon usab kining selebrasyona isip sukaranan sa akong paghangop sa kabag-ohan. Nga hangtod mahimo ko pa ang pagbakyaw sa akong dagang, hangtod kaantigo pa kong mopahimulos og lugod sa kon unsay sambol ning mata, hangtod dili pa ko hingpit biyaan sa akong musa, magpadayon ang pagpaambit ko sa akong mga kasinatian, kasilo, kahimangod, kasubo, kahiubos, yangungo ug mga nakat-onan sa kinabuhi sa pamasing makatampog gamay sa misyon ning magasin ngadto sa katawhan.
Kay ako hugot nga nagatuo, nga sa ingon lang gayod usab niining paagiha, magmabungahon ug magmahinugdanon ang pagpuyo ko ning bag-o nakong kalibotan.—
Nga luyo diay sa kalingawang gidalit niini sa mga suking magbabasa, nagpasalipod ang bulawanon niining tampo ngadto sa katilingban.