LAINLAIN OG PANEMPLA ANG NANGAGING MGA EDITOR SA BISAYA
ANG usa ka magtatampo sa Bisaya mobati gayod og kalipay kon ang editor niini makita niya sa linawas, mahimamat ug hidunggan niya ang unsay mga hunahuna niini labi na kon ang tema sa diskusyon ang mahitungod sa mauswagong pagpanulat.
Ako kining gibati. Baya, usa lang ko sa daghan nga mingbati sa ingon. Labi na niadtong panahon sa akong pagka tamsi.
Kahinumdoman, ang Bisaya nagsugod sa kapatikan niini sa Agosto 15, 1930— ang petsa sa kinaunahang gula. Nagsunod sa ilang pagpangatungdanan isip editor mao sila: Vicente C. Padriga (1930-1932), Natalio B. Bacalso (1932-1934), Flaviano Boquecosa (1934-1941), Maximo D. Bas (1946-1949), Francisco
T. Candia (1949-1966), Nazario D. Bas (19661969), Marcelino M. Navarra (1969-1973), (dinhi nahibalik pag-usab si Editor N.D. Bas human moluwat sa katungdanan si Navarra) ug ang nakasunod kaniya mao si Tiburcio Baguio (1986) hangtod sa iyang pagpahulay sa katungdanan ug gisundan kini ni Santiago R. Pepito, Jr. nga usa na usab ka retirado niadtong mga tuiga.
Si Vicente C. Padriga, awardee sa Zobel Prize of Literature sa 1963. Giila siya nga Poeta Laureado. Gitahasan siya sa paghubad sa tanang balak ni Dr. Jose P. Rizal sa Binisaya aron punponon ngadto sa usa ka libro.
Si Padriga sosyal ug makipolitika. Suod siya sa tulo ka presidente sa nasod: Manuel L. Quezon, Manuel A. Roxas ug Don Sergio Osmeña. Ang Bisaya gihugpaan sa mga magbabasa labi na niadtong mahigugmaon sa politikanhong lakat sa nasod tungod sa mga sinulat niini nga may tema politikal.
Samtang si Natalio B. Bacalso usab sa iya nang turno pagka editor lain sad og panempla sa mga materyal nga iyang gamiton. Sa Sugbo, labaw siya nga naila nga Talyux. Gawas sa iyang pagka magsusulat, inila siyang dramaturgo ug direktor sa pelikula; giila nga numero unong orador ug nahingpit ang iyang pagka politisyan sa diha nga napili siyang Assemblyman.
Nagkahigayon kining tagsulat nga makasinati kang Talyux dihang nakaukas ko sa pagpakigsulti kaniya sa daklit sulod sa kanhi Tinong’s Soda Fountain samtang nagpaabot pa mi sa uban pang mga magsusulat nga mokuyog paingon sa panimalay ni kanhi Kongresista Ramon Durano nga magsaulog sa adlaw niyang natawhan niadtong higayona.
Sunod higayon nga nagkasulti kami, sa panahon nga siya maoy mamumulong sa kombensiyon sa Ludabi sa Ozamiz City ug sa Siyudad sa Iligan sa 1979. Ako mismo maoy gidelegar sa Ludabi. Ang Iligan Chapter maoy nagdapit kaniya isip pinasidunggang mamumulong.
Samtang si Editor Flaviano Boquecosa, nga naila usab nga F. Bok, ug sa diha nga siya mao nay nagdumala sa Bisaya, gipalabi niya ang sugilanon, artikulo ug gumalaysay. Maayo siyang kritiko. Makatidlom siya sa giladmon sa usa ka sugilanon. Maayong moat-at sa mga dugokan. Si F. Bok, magtutudlo kanhi sa Visayan Institute nga karon University of the Visayas na.
Si Editor Maximo D. Bas, magulang ni Editor Nazario D. Bas, giila nga prolific writer. Siya ang nanimon sa pagpabangon sa Bisaya human sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan. Sa 1946, sa pagpangulo ni Max D. Bas sa gibanhaw nga Bisaya, maoy usa sa iyang gipaningkamotan ang pagpatik og orihinal nga mga nobela ug gipaningkamotan usab niya ang pagpausbaw sa pamayad og desenteng kantidad aron paghatag og dignidad sa mga magsusulat.
Usa sa mga editor sa Bisaya nga nagkulit og kaugalingong ngalan sa kabantog mao si Francisco T. Candia. Natawo siya sa Candaguit, Sibonga, Cebu sa 1907. Siyay labing dugay nga nakaalagad sa Bisaya kay nakalangkob man gayod og 16 ka tuig. Ang iyang sinulat nga balak, Ang Duha ka Balak napili sa Concert of World Poetry ug gipatik sa Philippine Writing 2 ni N.V.M. Gonzales. Tigpadagan siya sa Bisaya og mga narrative poetry, labi na ang pag-ugkat niya sa kasaysayan sa Pilipinas.
Sa laing bahin, ang pagpadagan ni Nazario D. Bas sa pangulohan sa Bisaya may kalainan, kay bisan og estrikto kaayo siya diha sa iyang trabaho, apan hingamigo siyang pagka tawo. Si Editor Nazario D. Bas maayong motagad sa mga igsoon niya sa dagang.
Si Editor Tiburcio Baguio sa laing bahin, ugdang kaayo ang dagan sa iyang mga sugilanon ug pangmarka ang kalidad. Labaw usab nga gipalabi niya ang pagpagula og mga artikulo labi na kon ang isyu nag-aso-aso pa ang kuyanap. Siya ang tagsulat sa mananaog nga sugilanon, “Ang Langob ni Brigido Alba”.
Sama ni Baguio, si Editor Marcel M. Navarra hilomon usab nga pagka tawo. Siya ang giila nga Amahan sa Binag-ong Panugilanon ug tagsulat sa “Ug Gianod Ako…” ug sa laing sugilanon, “Tungod sa Kayag-ang” ug “Ug, Nalumos Ako!” Sa pagkaeditor niya sa Bisaya kalit lang miusbaw ang sirkulasyon niini. Si Propesor Teresita Gimenez-Maceda mihingpit sa iyang thesis: The Vision of Life in Marcel Navarra’s Fiction – a Study of Cebuano Short Story.
Sa laing bahin, ang pagdumala ni Editor Santiago R. Pepito, Jr. maoy nagliwag og kalainan. Si Editor Pepito lahi og panlantaw. Maoy gihatagan niyag gibug-aton ang mga panghitabo nga nagaliyok sa atong panahon karon. Ang Bisaya andam kanunay sa pagdawat og opinyon ug mopasibantog niadtong mga tawo nga ming-anig mga kalamposan diha sa komunidad nga iyang gipuy-an.
Ug sa pagka karon nga si Editor Edgar S. Godin mao nay nanimon sa pangulohan sa Bisaya, pilikito ug segurista kaayo nga mosiksik ang lawom niyang panud-ong. Apan patas ang iyang dinad-an tali sa magbabasa ug sa magsusulat. Ang kamapuslanon sa usa ka sinulat maoy gihatagan niyag labaw nga gibug-aton pahiuyon sa lanat sa arte sa katitikanong ugmad sa pinulongang Binisaya.—