DUHA KA DAMGO NGA NATUMAN
PUYRA panghambog! Dili intawon ni panghambog kay kini tinuod man. Bisan ako nga naghinulong karon daw dili makatuo. Hinuon, ako nagtuo nga kita mismo maoy manalagna sa mga butang nga moabot kanato. Gamhanan ang pulong. Ipamulong mo ug kini matuman.
“Pila ka adlaw, mahimo kong usa kanila,” kini maoy kanunay kong gipamulong kaniadto. Moabot ra ang higayon nga mahilakip ko sa talaan sa mga magsusulat ning kinaham nga basahon— ang Bisaya.
Ikaduhang ang-ang pa lang ko sa primarya, makamao na ko mobasa sa Bisaya Magasin. Dili na hinuon tataw sa akong panumdoman og tagpila pa niadto ang presyo sa matag kopya niini. Apan dihang natapos ko ang elementarya P0.60 sentabos na ang kopya sa Bisaya.
Kusog kaayo ang halin ning maong magasin kaniadto. Sayo pa sa buntag kada Huybes ang sagad nga iabot sa mga kopya sa Baryo Cawitan, Sta. Catalina. Kon hapon ka nang motibaw sa baligyaanan, hayan wala ka nay madawdaw.
Mao gyoy unahon nakog basa niadto ang lindog ni Uray Angkay nga gihikay ni H.M. Cantago, ang mga sinulat ni kanhi Editor Santiago Pepito, Jr. sa popular kaayong “To Imbong”, ug ang mga komiks sama adtong “El Vivora”, “El Negro”, “Mariposang Dagat” ug “Esboy”. Kini sa paghisgot lamang og pipila.
Sa mga nobelang prosa, kadtong “Iniglabay Na Sa Ting-init” ug “Ang Milagro sa Haliging Bato” maoy pipila sa paborito ug kanunay kong giatngan niadtong panahona. Ang mga sugilanon sab nga nagbansiwag sa panid sa Bisaya morag makabuang nga mahadiin-diin tawon kog asa manghulam pananglit dili pa ko kapalit o wala gyoy ikapalit og kopya.
Daghang sikat nga mga magsusulat nga mingsulbong sa kabantog sa ilang panahon. Ug seguradong ang panid ning artikulo kulangon pa kon tagsa-tagsaon paghisgot ang mga maayong manulat sa pinulongang
Binisaya niadtong panahona.
Sa ngadto-ngadto nakong binasa sa nindot ug matulun-anong mga sugilanon ning Bisaya, naaghat ko pagpangandak. “Sa pila ka adlaw mahimo kong usa ka magsusulat,” matod ko ngadto sa akong mga igsoon nga kanunayng mag-ilogayg kinsay unang makabasa sa bag-ong napalit nga kopya.
Kini ang una kong damgo nga natuman, kay bisan dili pa nako isugid lagmit may pipila ka magbabasa nang nakasiplat sa diyotayng abot sa akong dagang. Kay kaluoy sa Diyos ug sa editor aduna na man gyoy diyotay nga napatik sa akong mga sinulat. Tungod niini, ako mituo nga ang matag damgo kon ubayan sa kahigayonan ug kakugi modangat gyod sa katumanan.
Ang akong talento sa pagsulat nahimong latayan nga makaabot sab ko sa ikaduha kong gidamgo— nga ‘mahimong usa sa mga magsisibya’ sa lokal nga mga sibyaanan. Mahinumdom ko nga niadtong panahon nga sikat pa kaayo ang mga drama sa DyCB ug DyHP sa Sugbo, tatawng nahingag pag-ayo ang katawhan sa mga drama sama sa “Antonio Solitario ug Diego Salvador”, ang taas nga serye sa drama nga sukad pa sa pagkamatngon nakog buot gisundan na sa katawhan. Hangtod nasera ang DyCB ug misulbong sa kahanginan ang DyDY nga nagdalit usab og nindot nga mga drama sama adtong nag-ulohan og “Kaloy And His Flying Saucer”, ang “Olivia” ug ang “Maylinda” nga adunay sipat ug samokan nga karakter, si Meroy nga mopakgang usahay sa papel sa protagonista ug antagonista.
Kining mga dramaha mao gyoy akong suno-sunoon og giunsa pagpahimutang ang paglibkas ug paglitok sa mga pulong sa matag karakter. Magdrama-drama kong mao rang usa bisan magguna ko niadto o kaha manghagbas sa uma. Sundon nakog giunsa pagpahimutang ang mga pulong sa matag karakter ug kanunay kong sundogon ang mga introduksiyon sa drama.
Ang labing gitanoran namo matag gabii sa DyLA mao kadtong drama nga Amorsula ug Mini Ha-Ha! ingon man ang Pasiaw sa DyRB (Radyo Bisaya). Niadtong panahona nangandoy kong makasulod og trabaho sa estasyon sa radyo. Gipamulong ko taliwala sa akong mga igsoon nga ugma damlag mahimo kong anawnser ug tigbalita. Ug silang tanan nangatawa sa pag-ingon: “madugay magbitik ka sa imong utot!”
Dako ra kuno kaayo kog pangandoy. Apan tamad nga pagunahon. Dili man gani kuno ko makamaong modaro. Naulaw ko ug nanglipaghong— nahilaw. Napalong ang mao kong damgo nga gisubhan sa kahisagmuyo. Wala na gani ko niini maghisgot pag-usab nga ilang mabatian. Apan padayon gihapon nga nangandoy ang akong kasingkasing. Sulod ning galamhan nagdilaab gihapon ang handom sa arte nga akong makab-ot.
Hilom kong nagmatikod giunsa pagpahimutang ang pagsibya sa balita. Kanunay kong mangutana sa hangin. Unsa kahay bation kon makatingog ka sa mikropono sa radyo ug mapaminawan sa katawhan? Wala gyod koy ideya kay wala pa gyod ko kasulay niadtog sulod og radio station.
Dihang naminyo ko niadtong tuig 1983, nagtuo ko nga wala na gyoy katumanan ang akong gidamgo? Apan gamhanan ang pulong ug kini paminawon sa Ginoo kon kini dili supak sa iyang kabubut-on. Miabot ra nga wala damha ang akong gipangandoy, ang pagka magsisibya.
Una kong napabati ang akong tingog sa kahanginan dihang live akong mibasa sa akong sinulat nga balak. Sulod kini sa programa ni Mr. Rod Florentino sa Dy A.G – Cadiz City niadto sa didto pa kini sa Cadiz City sa Negros Occidental. Usa ko sa iyang mga guest sa programa nga Gugma, Awit Ug Balak (AGB) matag Domingo sa gabii. Tuig pa kadto sa 1997.
Ikaduha kadtong nahimo na kong news reporter sa 88.3 Radyo Natin FM sa Sagay City ug nahimo pa kong program host sa tulumanon “Kasikas Sa Kagabhion”. Gisundan kini sa 100.1 Bayanihan FM sa Escalante ug laing tulo pa ka sibyaanang akong naalagaran. Niadtong panahona duha ka sibyaanan ang akong gitapon-tapon. Ang akong programang Kasikas sa Kagabhion sa Radyo Natin Fm, sundan usab sa akong programa nga Ikaw, Ako ug Ang Kagabhion— pulos gituyo pagpahaom sa radyo agig pagyukbo sa mga hiyas Bisayan-on.
Nadawat pa gyod ko kanhi sa 89.3 Brigada News FM sa Dakbayan sa San Carlos ug nahisay-a sa mga sibyaanan sa Negros Oriental. Kining maong lokal nga mga sibyaanan nakahatag kanakog mapait ug matam-is nga kasinatian. Hangtod nagpakahilom ko sa kahanginan aron makapahulay sa makadiyot.
Ug karon ania ko, mibalik pagbakyaw sa akong dagang aron sa makausa pa akong masulat ang pipila pa ka sugilanon nga nagpahipi sa akong panumdoman ug ikapapatik kining mahitungod sa duha ko ka damgo nga natuman.—
Sa ngadto-ngadto nakong binasa sa nindot ug matulunanong mga sugilanon ning Bisaya, naaghat ko pagpangandak. “Sa pila ka adlaw mahimo kong usa ka magsusulat…