ANG KAUGMAON SA PANGUMA SA PILIPINAS
DILI pa lang dugay, gipangutana mi sa usa ka kanhi gobernador kon unsa ba ang kaugmaon o asa paingon ang direksiyon sa panguma sa atong nasod. Nahitabo ni samtang nangaon mi og panihapon diin kami nahimong dinapit.
Buyno, kon maoy tuyo nato nga palamboon ang atong agrikultura, angayng hatagan og atensiyon ang gitawag og mga family farm. Mao kini ang mga umahan nga gipanag-iya sa liboang pamilya nga nagkatag sa lainlaing suok sa atong nasod. Kapin sa 80 porsento ang mga family farm nga may gidak-on nga tunga sa ektarya hangtod tulo ka ektarya, upat o kapin pang ektarya nga luna.
Nganong ania niini ang kaugmaon
sa atong panguma? Tungod kay kon mapataas nato ang produksiyon ug madugangan ang kinitaan sa gagmayng mga mag-uuma, dako kinig epekto sa kinatibuk-ang panginabuhi sa atong mga katagilungsod ingon man sa ekonomiya sa atong nasod. Makab-ot usab nato ang kanunayng iyawit sa atong mga politiko nga inclusive growth kun kanang dungan nga pag-asenso sa kinabuhi sa atong kaigsoonang kabos.
Dili ba imposible nga mokita og dako sa diyotay lang nga luna? Sa among pagpanulat labot sa malamposong mga mag-uuma, daghan kanila ang gagmay rag gitikad nga luna. Usa ka pananglitan niini si Wilber Sabatchi kinsa nanarbaho og pito ka tuig sa Israel isip caregiver ug upat sab ka tuig sa Korea isip trabahante sa pabrika. Mosuweldo siya kaniadto
og P40,000 hangtod sa P50,000 matag buwan. Dihang natapos na ang iyang kontrata isip OFW, mipauli siya sa iyang lungsod sa Mankayan, Benguet. Didto, mipalit siya og yuta nga katamnan niya og sweet pepper kun kanang sili nga dagko ug tam-is ang bunga.
Namatud-an niya nga ang iyang suweldo sa ubang nasod nalabwan niya sa iyang kinitaan sa gamayng yuta. Pananglitan, kausa nagtanom siya og 5,000 ka punoan nga Red Star, usa ka mestisong barayti sa sweet pepper. Gikuwenta niya ang iyang kinitaan sa 5,000 ka punoan sa sili. Gitarha niya ang tanang gasto ug may nahabilin pa siyang P150,000 isip ganansiya. Mas dako kana kaysa matigom niyang suweldo sa upat ka buwan isip OFW.
Lain pang maayong pananglitan si Johhny Gatuz nga taga San Rafael, Bulacan. Kanhi usab siya OFW. Nangabang lang siya og yuta nga giuma. Sa sinugdanan, usa ka ektarya lang ang iyang giabangan aron tamnan. Sanglit mikita man siya sa pagpananom, milapad ang inabangan niyang luna hangtod miabot na og 4.5 ektarya niadtong nahinabi namo siya.
Kaniadtong Enero 20, 2017, nananom siya og 1,000 ka punoan nga mestisong kapayas ug sa dihang gibisitahan namo siya sa buwan sa Hulyo, nag-ani na siya sa hilaw nga bunga nga nabaligya niya sa kantidad nga P1,600 hangtod sa P2,400 matag duha ka adlaw. Ug mikita pa siya sa ubang tanom.
Nganong mingkita man og dako silang duha nga unta gagmay ra man ang umahan nga ilang gipangtikad? Tungod kini kay mingsagop man sila sa binag-ong mga binhi ug uban pang binagong mga teknolohiya. Gitabangan usab sila sa mga teknisyan sa mga kompaniya sa binhi aron makat-on sa lainlaing pamaagi sa pag-atiman sa mga tanom.
Unsay angay buhaton sa kagamhanan? Angayng maghimo og dugang kadalanan sa kabanikanhan aron daling ihandos sa mga mag-uuma ang ilang produkto ngadto sa kamerkadohan. Makigalayon ang DA sa pribadong mga kompaniya aron magmugna og mga demo farm, seminar, harvest festival, ug uban pang kalihokan. Magtukod sab ang kagamhanan og bagsakan sa mga mag-uuma sa ilang mga produkto.
Nanginahanglan usab ang mga mag-uuma og linya sa pautang nga kubos og tubo o interes. Angay sab nga palamboon ang mekanisasyon sa gagmayng mga umahan. Adunay lainlaing pamaagi aron kagamitan og makinarya ang gagmayng mga luna. Adunay gitawag og service provider nga eksperto sa paggamit og makinarya sa kaumahan.
Ang buot ipasabot nga ang kagamhanan maglaraw og lainlaing pamaagi aron ang gagmayng mga mag-uuma moasenso sa panginabuhi. Tataw nga ang kaugmaon sa panguma sa Pilipinas anaa sa mga family farm.—