AKO, ANG PAGDIBUHO UG ANG KOMIKS
(Una sa Upat ka Gula) I. Ang Pagdrowing Ug Ang Pagpintal
MATOD ko pa kang Sir Omar niadtong gipanghagad ko ang konsepto sa “Sugilanon Sa Usa Ka Awit”, kon ang alampat usa ka hinigugma, ang pagdrowing mao ang una nakong uyab. Ang pagsulat og sugilanon o balak, ang pagsulat og kanta, ang pagkanta, ang pagduyog og piyano ug gitara— mga kulukadidang na lang.
Sama sa ubang katalirongan kong mga magsusulat, nagdako upod ako diin sangkad ang popularidad sa sirkulasyon sa Pilipinhong komiks. Ug usa pod ko sa grabeng naungo ining basahona. Nganong dili maungo nga ang akong inahan nagpaabang man og mga komiks kaniadto? Ambot kon apil ba sa nilinya aron mobasa si Dong Nito Miramon adto, hehe. Managsilingan ra baya mig baryo ug sa usa lamang ka parokya kami nahisakop ug atbang sa eskuylahan sa hayskol ang tindahan ni Mama. Sikat kaayo adtong panahona ang Aliwan, Pinoy Komiks, Tagalog Klasiks, Hiwaga, Superstar, Pioneer, Holiday, Komedi ug daghan pa; ug siyempre kining pinangga tang Bisaya (kay nagsabskrayb man pod akong inahan ini matag semana adtong mga panahona ug paabangan gihapon niya sa mga buot mobasa) kay sukad pa man kaniadto nga bisan tuod kini magasin sama sa Liwayway, Hiligaynon ug Bannawag, naundan man upod kini og pipila ka sugilanong komiks. Mahinumdoman kong nobela kaniadto sa Bismag mao ang “Kris Ug Kampilan”, “Mga Monyekang Inumol Sa Lapok”, “Buhawi” ug duna pod kadtoy serye ni “Kulafu”.
Ang mga dibuhista kaniadto, bisan wala pa ang digital nga mga himan, dili hibentahaan kon dibuho lay pagahisgotan. Ang pipila sa mga dibuhista nga akong gikabeliban sa ilang mga wiris sa una mao sila si Lan Medina, Mar T. Santana, Clem Rivera, Hal Santiago ubp. ug sa Bisaya diin ubos pa sa pagdumala sa Liwayway Publishing, Inc., mao kini sila si Jun Lofamia, Baggie Florencio, F.C. Javinal, Louie Celerio, Rico Rival, Nar Cantillo, ubp. Lantawa ra, mas mahinumdoman ko pa ang mga illustrator kaysa mga writer, haha!
Gawas sa pagdrowing, mahilig upod ako sa painting. Pila kaha kadto ka pinintal ang akong nahimo sa estudyante pa ko sa Fine Arts sa UP-Cebu diin wala ni usa nga nahabilin dihang naapil pagkaugdaw sa niulbo nga dakong sunog kaniadto sa R.R. Landon, eskina sa Junquera (dili baya ko modalikyat sa Kamagayan, ha!) ug usa ang giabangan kong boarding house sa gilamoy sa dakong kalayo.
Pagkadaghan ra ba unta adtong mga still life kong mga obra. Mahinumdom pa ko diin may dako kaayo kong painting, ambot og pilay piho nga sukod adto, basta kay taas pa to sa akong height ug ang gilapdon sa matag usa (kay tulo man kadto ka palid) mga tunga sa metros. Sa unang palid mao ang bayhon ni San Miguel Arkanghel; sa ikatulong palid mao ang bayhon ni Lucifer; samtang sa tunga nga palid mao ang usa ka masulub-on, naglingkod og bangko ug nagdungo nga lalaki diin ang duha ka kamot gihaklap sa iyang nawong ug sa itaas sa iyang ulo may nagbitay nga dakong pisi nga sa tumoy may lingin nga pagkabaat nga sibo sa iyang ulo. Gitaytolan ko kadtog “Ang Desisyon”.
Apan ang di gyod nako mahikalimtan nga ugba mao kadtong gipintal ko sa kuwadradong canvass nga usa ka dagway sa tawong nagping-it nga nagsinggit sa hilabihang kasakit kay gitaopan sa daghang lansang ang tibuok niyang nawong diin halos mabulit na sa dugo ang iyang hitsura. Ang nakapayunik sa maong artwork mao nga ang dagway sa tawo ug ang daw tinuod nga dinagayday sa dugo lamang ang gi- paint; apan ang mga lansang nga ningtaop tinuod kun literal gayod nga numero singkong lansang. Mao seguroy hinungdan nga buot kadto paliton og mahal (nalimot na kog pila kaha to ka libo) sa usa ka babayeng estudyante sa Cebu Normal University (kay kining CNU duol man ni sa R.R. Landon) apan wala nako ibaligya tungod kay sayangan ko
niadtong mao kong obra maestra. Sa ikaduhang andana ang akong kuwarto niadto ug matag kanaog nako ug sa akong mga roommate bantang kaayo kadtong maong painting kay gibitay ko man kadto atbang kaayo sa hagdanan.
Ang painting mas nagkinahanglan og taas nga panahon ug pasensiya. Dili dali ang pag-ahog ( blend) sa lainlaing mga bulok aron madayag ang balanseng kahayag ug landong ( light and shade) sa pinintal. Sa pagkatinuod, ang daghan uyamot kaayong mga kolor, nagagikan lamang sa panagsagol sa bisan hain (depende sa gikinahanglan) niining lima ka kolor: asul, pula, dalag, itom ug puti. Buot ipasabot, di na mistil paliton ang tanan o daghang bulok kondili kini lamang lima. Makadaginot pa sa gasto tungod kay dili baya barato ang mga coloring material alang sa painting.
Seguro, ang kakuti ug ang kamahal sa mga materyal maoy hinungdan nga mas ganahan ko maghimo og komiks kaysa painting. Sa usa sa mga sugilanon ni Gremer Reyes, naghisgot siya sa bentaha sa literatura kaysa pagpintal. Matod pa niya, ang sinulat mahimong makuptan sa kadaghanan kay ang publikasyon makahimo man pagimprenta og bisan pila ka kopya; samtang ang usa ka painting mabatonan lamang sa usa ka tawo nga makapalit niini. Sama sa panulat, mao sab kini ang bentaha sa komiks.
II. Ang Mga Komiks Kong Hilaw
Tungod sa sobrang hilig sa komiks, ug unsa kaha kadtoy nasulod sa linghod ko pa niadto nga pangisip, nakahunahuna ko usa niana ka adlaw nga magmugna og kaugalingon kong komiks. Nigamit kog lima ka buok baga nga long bond paper, dayon gipiko ug giestepleran sa tunga. Kay limitado pa ang mga baligya kaniadto sa probinsiya, ang gigamit ko lang intawon isip pang-awtlayn sa drowing mao ang simpleng bolpen. Maoy pilion ko ang brand nga Panda kay maoy medyo kusog ug itom kaayo og agi. Ug ang akong coloring material, mantenel lang intawon og krayola. Kadto pa gyong double nga napulog unom lang ang sulod kay wa lagiy lain. Ug kay wala man ing available nga flesh nga kolor nga para unta bulok sa panit, ang akong gamiton mao na lang ang orange kay mao may medyo duol.
Gamayng trivia: Ang atong nahibaw-an mao nga ang panit sa tawo, ilabi na natong mga Pilipinhon, brown— kayumanggi sa mga Tagalog— kape o tabunon sa Binisaya. Apan sa pagkatinuod, dili intawon brown ang haom nga idapat isip panit sa tawo, uy! Sulayi, di ba morag Negro tanawon ang gidibuho nga karakter. Bisan gani ang yellow ochre ( brown nga medyo luspad) dili gihapon haom. Kolor nga flesh gayod ang labing haom nga pangkolor sa panit sa tawo; ug kon walay flesh, madala-dala ra ang kolor nga orange.
Greyd payb ko niadto dihang nahimugso ang labi unang isyu sa komiks-kong-hilaw (kay kining dili lagi gikan sa publikasyon, hehe)) nga akong gihinganlan og ‘Mga Sugilanon sa Bato’. Matod ko pa sa unahan, ang pagdrowing mao ang akong pirs lab. Karon, unsaon ko man paghimog komiks kon wala akoy mga estorya? Didto nako naila-ila ang ikaduha kong uyab— ang pagsulat og sugilanon. Ang akong komiks-komiks naundan og tutulo ka nobela ug usa ka human-dayon nga estorya— pulos ako ang dibuhista ug tagsulat. Ang akong mga nobela kunohay niadto mao ang “Metal Man” (gahom-gahom), “Ikaw Lang Ang Gimahal” (gugma-gugma) ug “Mirva: The Jungle Girl” ( adventure
- female version sa Tarzan). Gawas sa mga sugilanon, naundan usab kadto og seksiyon sa pulongbay, mga joke, balak, greetings, pahibalo ug daghan pa. Bisan kadto komiks-komiks lang, ang akong katalirongang mga silingan ug mga klasmeyt magdumdom pod bayag basa matag gula kay buot mosunod sa sumpay nga mga anib kay puyrabuyag kamao-kamao man pod tang mopaigot o mopacliffhanger sa dayong tapos sa matag episodyo, hehe.
Usa niana ka adlaw, nahauli sa among dapit ang akong uyoan nga si Ernesto Rusiana (alyas Otse) nga kanhi magsusulat upod og drama sa radyo sa Cagayan de Oro City sa estasyonang DXOR ug DXCC (kining mga Ernesto, mga magsusulat gyod!) Gani, matod pa niya, niadtong mga dekada otsenta may pundok sila nga pulos magsusulat nga gitawag og Bachelor’s Five nga gilangkoban sa tulo ka magsoong Magkilat nga sila si Peddy, Rowel ug Rod ug sa igsoon niyang si Pros Rusiana nga karon usa na ka retired coast guard ug siya, si Ernesto ang founder sa maong grupo. Iya usab nga manghod si Samuel Rusiana nga usa gihapon ka retired coast guard ug kasamtangang tigsulatan og mga sugilanon sa Superbalita.
Nahimong mabulokon ang komiks-kong-hilaw kay mitampo man upod si Tiyo Ernesto og duha ka nobelang komiks nga nag-ulohan og “Payag Luyo Sa Sementeryo” ( horror) ug “Pletehan Ko Ikaw Padulong Sa Impiyerno” ( action - may pagka Sindikato ni Nar Cantillo ang estorya adto) diin ako lang gihapon ang dibuhista. Kay nangatapos ang pipila ko ka nobela, may pipila pa kadto nga nahadugang nga gitaytolan nako og “Pier Fighter” ( local version sa computer game nga Street Fighter), “I Love You, Sir” (estorya sa estudyanteng babaye nga na- crush sa iyang ulitawong maestro) ug may lain pa. Ang joke corner nahimo nang “Estoderio” (kombinasyon sa Ernesto ug Derio).
Lingaw-lingaw nga komiks lang tuod to apan mingkabat baya pod og sobra sa gatos ang nahimong isyu adto. Lagi, ang usa ka buhat, kon inubanan sa gugma, dili igsapayan ang mga kahago ug kakapoy. Matod pa bitaw ni Confucius, ‘choose a job you love and you will never have to work a day in your life’. Usa ka talagsaong katagbawan ( satisfaction) magsud-ong sa mga suki ko kunohayng mga magbabasa. Usa na ka dakong kalamposan alang sa akong kaugalingon ang mao kong komiks-nga-hilaw. Apan subo hunahunaon, sama sa mga painting ko nga way nilungtad kay nahurot og kasunog uban sa boarding house, sugo pod sa kalinghod pas akong pangedaron kaniadto, wa gyoy bisan usa ka kopya sa mga komiks-kong-hilaw nga akong naampingan. Nagpangutana unta kos akong mga silingan ug mga katalirongan apan otro pod silang way nahipos.
Unsay hinungdan nga nahunong ang mga isyu? Aw, dihang nagbayong-bayong na, nakat-on nag ibog-ibog ug trato-trato ug bulubarkada, wa na kahikutar sa pagdrowing ug pagsulat. Hangtod nagkolehiyo ug hangtod naminyo, nahinikalimtan na lamang intawon ang akong pirs lab— ang pagdrowing— ang komiks. Nasamot pa kay nakahimamat na pod kog laing mga palalab: ang pagkanta, ang pagsulatsulat og kanta (ning komposer pod nga hilaw gihapon), ang pagduyog og gitara ug keybord ug uban pa.
Apan salamat ni Sir Richel Dorotan ug Sir Edgar Godin, sa kasamtangan, ang akong unang uyab subli kong nasum-okan ug ning higayona, dili na tiaw-tiaw kondili sa bantawan na gayod sa usa ka publikasyon— ang Bisaya— usa ka dako ug tigson na nga institusyon. (PADAYONON)