Sityo Kansipak
Ang Sityo Kansipak mailhan nimo sa iyang mga kasikas…
SITYO Kansipak. Kaniadto, Kadiwing kuno ang ngalan niining sityoha. Kon ngano nga nausab, si Noy Petsoy nga edaran sa among dapit maoy responsable niini. Siya may argumento ug pangatarongan. Niya
pa, “Kay ugod, ania niining sityoha nagkatapok ang klase- klaseng kuryoso ug katingalahang tawo nga akong nailhan. Sila ang tigmugna sa nagkadaiyang kasaba ug kabanha nga, di lang kay makapalagpot sa atuli, makasip- ak pa gayod sa samin- samin sa atong pandungog. Busa angayan lang hinganlan og Kansipak kining sityoha!” magkanayon si Noy Petsoy.
Husto si Noy Petsoy. Kay sukad mi namimuyo dinhi ( gikan mi sa Marawi, namakwit tungod sa kagubot didto), ako dayong himatikdan ang lahi nga atmospera ining dapita. Dili man gani hinuon bomba ug buto- buto sa pusil ang mopukaw sa kakuyaw, apan kaadlawon pa, matugaw ka na sa tagawtaw ni Nang Munda ngadto sa duha ka anak niining ulitawo nga sila si Cirilo ug Olimpio.
“Hoy! Mga pislokan! Bangon na mo! Silas Adok, Talino ug Tosong ganina rang nanglugsong sa dagat. Pero kamo, sige lang gihapog tikungkong sa higdaanan. Unsa, di mo mokihol diha kay buboan ta mog kinilis?” ni Nang Munda nga magbitbit nag usa ka baldeng kinilis nga andam ibubo. Ug kay usahay magpadugay- dugay, aw, makaligo og di oras ang taslakan nga mga anak. Maayo ra pod kay nanimaho nang angtod ang duruha ka ulitawo nga parehong kandingon.
Unya takulahaw sab nga mobrodkas si Nang Olang sa masuk- anon nga panawagan ngadto sa duha ka anak niyang laagan nga sila si Berting ug Benjamin diin wap- a gani kapanugpa ang mga manok, tua nas karsada nagduwa- duwag siklot. Apan kay napislong man intawon ang iyang ilong kay maayong pagkaigo sa kumo sa palahubog niyang bana nga si Noy Mentong, mahulog nga nguho ug yungit siyang paminawon.
“Hoy, Melting… Menhamin! Pamauli mong muslota sa inyong inahan, uy! Pagsak- op mog tumig kay way ikasamaw sa inung- ag!”
Otro pod si Uray Itod. Kausa, abi kog kinsay gikasab- an, kay nag- inusara man lang kini sa balay nga gipuy- an.
“Ikaw ba, kamaayo baya nimong luokon, uy. Gibinlan tikag panihapon kay milimugmog kog bahal sa tindahan nilang Masyang, giyabo man nuon ni nimo? Nag- usik- usik lang ka sa tahop, animala ka!” Pastilan, ang baboy diay ang giaway. Wa ra ba dayon mahilom sa iyang sermon. Sa akong paminaw, morag hubog- hubog na ang lagas nga dalaga.
Sila maoy pipila lang sa mga sabaan ug tagawtawan sa among sityo nga lagi, pu’ng pang Noy Petsoy, makalagpot og atuli ug makabuak sa samin- samin sa dulunggan ang mugna nilang kabanha. Naa sila si Manding Kulasa, Inse Toryana, Uray Biday, Manang Mentang ug uban pa, nga parehong giila nga hay- reyted nga mga tabian, libakera, intrigera, ug burukinta sa among sityo. Mahiligon sila nga modawat ug mohipos og peyk nyus nga maoy kanunay hinungdan sa mga away- away sa mga silingan.
Unya karong bag- o napun- an na hinuon ang mga badlongon. Kay niay magtiayon ( ambot diin gikan ning mga kanahan), nga di lang kay mga banhaan, tugkan ka pag hubag- hubag kay parehong isog ang duruha. Magsininggitay kon mag- away. Usahay, sa akong paminaw kay duol ra kaayo ang ilang gipuy- an sa among balay, morag magdumog ang mga karaho. Maglinagubo lang ang ilang sala. Pero aron di tingali mahinaykan ang asawa, manaog na lang ang bana.
Apan ang nakaapan kay ari sa silong manghagit na nuon og buno kini si Barto. Pagkadako ra bag lawas, unya dako pa gyod og tingog. Gitugkan tawon og kuribkurib sa kahadlok ang akong asawa nga si Delia. Dili lang kay si Delia ra. Hasta sab tawon ko. Kay unsay ikasukol ko kang Barto nga wa man gyod koy namaohan sa away? Usa ko ka seminarista kaniadto sa wap- a mi magkaila si Delia. Ang akong gitun- an mao nga higugmaon ang isigkatawo, hasta na ang kaaway. Pero si Delia gyod ang labi kong gihigugma.
Usa ka halawom nang gabii, nakamata mi si Delia sa kabanha sa among silingan. Nag- away na sab sila si Barto ug si Miriam. Sa akong sabot, morag bag- ong nahiabot ang magtiayon gikan sa ilang lakaw.
“Wa kay hinungdan, asawaha ka!” Midahunog ang tingog ni Barto. “Kon molakaw ko, molaag ka pod diay og imo!”
“Aw, natural! Unsay gusto nimo, ikaw ray maglulinghayaw?” Misikmat usab si Miriam.
“A, basta wa ka gyoy hinungdan, Miriam. Nagbasol ko nga nangasawa nimo, kay kuragan kang dako!”
“Labaw pa kong nagbasol nga namana nimo, Barto, kay pisot kang dako…!”
Sa akong nadungog, kalit kong naigpot sa higdaanan. Kadiyot nga mingliraw ang akong kalimutaw. Si Delia nahatukikig katawa, ambot morag aduna sab siyay nahinumdoman.
Ang Sityo Kansipak, nagsugod nag panikaysikay.
( KATAPOSAN)