May Pinaskohan ang Pagpailob
BAKASYON na namo ni Noy Isok sa klase. Kinto grado si Noy Isok ug ako tersero pa. Apan imbes mga awit sa Pasko ang madungog kay taliabot na untang Pasko, mao man hinuoy madungog ning sayong buntag ang singgaak nga tingog ni Lola Sabel. Hinuon, bisag dili Pasko, basta anaa pa si Papa Amboy, ang yawyaw na ni Lola maoy among silbing pagana sa pamahaw. Wala tagda ni Lola ang parol nga gibitay diha sa pultahan ug bentana.
“Way pulos! Unsay ibuhi sa pamilya? Maoy gisaligan ang kaguwapo?”
Guwapo kay mestiso Amerikano man god si Papa Amboy. Gikapuyo man ang Amerikanong sundawo ni Lola Minang nga inahang Papa panahon sa Ikaduhang Gubat sa
Kalibotan. Apan pagkaliwas sa gubat, mga pipila lang kuno ka tuig ang edad ni Papa Amboy, mipauli ang Amerikano sa iyang nasod. Ug padad- an lang kada buwan niini og kuwarta si Lola Minang. Estorya rang Mama ang akong nahibaw- an kay si Papa Amboy di gyod mosugilon sa iyang kagikan.
Ug gikang Mama gihapon, managklasmeyt kunos klase silas Papa kaniadto sa hayskol nga nagkahigugmaay. Ug kutob ras paggradweyt silas hayskol kay mimabdos man siya. Nagmabdos siya kang Noy Isok. Nakasal sila bisan pag durong bagutbot ni Lola Sabel. Patay na sab si Lolo Eping sa ilang pagkasal. Sundawo kuno tong akong Lolo Eping nga banang Lola sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan.
Sa ming- aging mga buwan, nahinumdom ko sa among pagpanghigda pagkagabii, kay magdulganan man ko nila, nga mihangyo si Papa kang Mama nga makiglaig puyo. Adto makigpuyo sa balay nga iyang namat- ag kahayag kay wa na man kunoy nagpuyo tungod sa pagkamatay ni Lola Minang. Dad- on ming duha ka anak kay gusto kunong ipakita ni Papa kon si kinsa gyod siya alang sa pamilya. Apan wa mosugot si Mama.
Ug dihang gisultihan ko si Noy Isok pagkaugma, kay tua man siya magdulganang Lola Sabel miingon siya: “Siyay mobuhi nato? Maayo tag buhi pa si Lola Minang. Maong di ko mobiyang Lola. Sumala ba kon kinsay gikuhaang Mamag panggasto? Si Lola Sabel man tungod sa pensiyong Lolo. Nya kon biyaan natos Lola, tagaan kaha tas pensiyon?” ni Noy Isok nga nagpanglingo.
Ug ning bag- o lang, lawom nang gabii sa pag- abot ni Papa. Nanghigda na gani mi si Mama apan wa pa mahikatulog kay nagpaabot niya. Nakatulog na sab si Lola didtos kuwarto niini nga ang kauban mao ang akong maguwang nga si Noy Isok.
Nagdalag manok- inasal si Papa nga iyang gihatag kang Mama. May pinutos sab og plastik nga ang sulod mga bag- ong tsinelas para nako, kang Noy Isok, ug para kang Mama. Nagsul- ob na sab siyag tsinelas.
“Diin ka mag kuwarta?” maoy akong nadungog nga pangutana ni Mama kang Papa.
“Tininguhaan. Mao laging maoy tuyo kong maglain tag puyo aron mahibawo kag unsaon ko pagbuhi ang pamilya,” maoy tubag ni Papa.
Pagkaugma, wa dihas Papa sa among pamahaw. Nagkadungan ming upat pagpangaon. Sukad, mao pa mi magkadungan kay wa diha si Papa. Wa gyod mangutanas Lola kon diin tong inasal nga manok nga iyang gipang- it. Ingog giganahan kaayo ning mipang- it sa manok lakip si Noy Isok. Kasultihon kong Lola nga kang Papa tong dala pero sa kahadlok nga di nya kini motiwas sa pagkaon, nagpakahilom na lang ko.
Igo ra ming nakahumag pamahawng upat, miabot si Papa ug gisugat dayon ning Mama.
Nagpas- an kinig ginabas nga mga kahoy ug may gibitbit pang sako nga may mga sulod ug gipamutang niya sa nataran. Di siya mamahaw kay nakahuman na kuno siyag kaon. May trabahoon kuno siya.
“Gipahulam kog kuwartang Ruben Lequin aron akong ipuhunan sa eskrap. Way tanto kay siya may tigkompra. Maghimo kog kareto.”
Diha nay mga siyaok sa makalingawng mga awit sa Pasko gikan sa karadyohan sa among mga silingan. Kami wa man tawoy radyo.
Nanaog kog mitabang kang Papa pagkupot sa kahoy nga iyang gigabas. Gipahuwam sab diay siya ni Ruben Lequin og gabas, tigib, martilyo ug mga lansang nga gisulod og latang gamay. Mao diay kining gisulod sa sako. Ug mga duha ka adlaw kapin, nahuman gyod namog himo ang kareto.
Human mi mangaon sa among pamahaw kuyog ni Mama, gisangpit kong Papa nga pakuyogon sa iyang lakaw. Apan si Lola nga nagpaminaw diay ni Papa maoy midalig sagbat. “Uy, Nardo! Ayg apil anang trabahos musimos.”
Gibati kog kaluoy ni Papa sa hilom maong pagkalipat ni Lola, miagpas gyod kong Papa nga nagsul- ob nag tsinelas. Kaniadto, magtiniil man lang ko bisan sa among eskuylahan. Mipahiyom si Papang nakakita nakong miagpas niya. Mitabang ko sa pagtulod sa kareto hangtod miabot mis nataran adtong dakong balay.
“Mao ning among balay. Dinhi ko matawo. Dinhi pang akong amahan ug mapinanggaon kaayo siya nako. Kanunay ko niyang kugoson sa among mga lakaw.” Ug mitulo ang mga luha ni Papa.
Tablang bungbong ug sin ang atop. Parehog gidak- on sa amo karong gipuy- an. Tulo ka ang- ang ang hagdanang tabla parehos among gipuy- an ron.
Unya namiya mig namalit og mga eskrap gikan sa mga tindahan. Basiyong plastik nga mga botelya ug mga galon maoy komprahong Ruben Lequin.
Pagkasunod adlaw, dad- on unta namo si Noy Isok sa pagpamasura aron makaduaw siyas balay nilang Papa apan mibalibad kini.
Wa na mi moadtos balay nilang Papa. Mingdiretso mig panuroyg matimbang nga basura. Daghan mig natimbang nga basura. Ug dayon gitumod kang Ruben Lequin aron ibaligya na sab niini ngadtos Cebu.
Pagkaugma, mokuyog unta ko ni Papa apan gipugngan kong Lola. Apan sa iyang pagkalipat, miapas gyod kong Papa. Nindot kaayong paminawon ang mga awit sa Pasko sa karadyohan gikan sa kabalayan ug mga tindahan daplin sa dalan nga among mahilabyan. Ug didtos unahan, didtoy gipundokan sa mga bata ug dagkong mga tawo, sa gate, nagtindog si Mr. Basyo Dignos kilid sa awtong gialirongan.
Gibatnan sa ilang amahan ang tumang kamapailobon— mithi nga maoy tinuod nga mensahe sa Pasko…
Ug diha sab sa duol ang karomatang Papa. “Naunsa kaha?” Gikulbaan kong mikusog og lakaw. “Uy, basurero! Say ikabayad mos lumping ning akong awto? Kanang imong kaguwapo?” Nadungog kong milanog ang katawas mga tawong mabiaybiayon sa palibot nga miduhawit sa lanog nga awit sa Pasko.
“Wa ko tuyoa, Sir! Nadakin- as lang ko maong wa mapugngi ang kareto.” Kahilakon ang tingog ni Papa Amboy nga akong nadungog.
Migakos dayon kong Papa ug gibutad ko dayon siya ug gibira ang kareto aron mi malayo. Nahisagmuyo kong nagtan- aws mga tawo sa palibot nga igo lang nangatawa. Daghang parol sa Pasko nga nagbitay sa nataran nilang Mr. Dignos. Duol nang Pasko ug mao ba kiniy Pinaskohan ni Papa kang Mr. Dignos?
Bisan sa maong hitabo, wa gyoy komentaryo si Papa. Wa sab mi mohunong sa pagpangitag basura. Dako- dako gyod ang nabayad kanamo ni Ruben Lequin. Namauli mi ug sa dihang nahiagi mis lotto outlet, miurong si Papag mipalit og mga numero sa lotto jackpot. “Diin ka mag numero ana, Pa?” “A… miabot lang sa hunahuna ko.” Misapaw sa lanog nga awit sa Pasko ang katawa ni Papa nga misulod sa tiket dihas bolsa sa maong niyang kalsones.
Puwerteng sukoang Manoy sa dihang nasuginlan ko siya sa kasabang nadawat ni Papa gikan ni Mr. Dignos. “Panimaslan nato siya, Nards. Luoy kaayo si Papa tawon. Niini karong gipakitang kakugi ni Papa, nakita kong dili tinuod tong gipangyawit ni Lola. Mokuyog ko ninyo ugma.”
Pagkaingon ugma sa buntag, human sa among pamahaw, minggikan na mis Manoy. Pulos na mi nagsulob og tsinelas. Amo lang gibilin si Papa. Di unta siya mosugot nga moapil si Manoy Isok apan wa magpapugong si Manoy. Ug pagkahapon, nakakuwarta gyod mis Manoy sa basura.
Pagkaingon ugma sa buntag, maoy akong namatngonan nga mikalit lag yawyaw si Lola bahin ni Noy Isok. Si Papa maoy gipahimungtan.
“Taliabot nang Pasko, La! Kon magsige kag kasukong Papa nga way hinungdan, mobulag ko nimog higda! Timan- i na.” Maisogong tubag ni Manoy.
Nakuyawan ko apan nahilom si Lola Sabel. Ingog nagpatuo kini.
Pagkasunod buntag nanaog si Papa Amboy ug nangutana kang Noy Isok: “Didto tuod kang Nonoy- Donna kagahapon kay ikaw mohakot sa iti?”
“Sabyagan namog iti ilang nataran ni Mr. Dignos karong gabii, Pa. Manimawos tang pobre. Hatagan nato siyag Pinaskohan,” maoy tubag ni Manoy.
“Aylang, Dong. Mag- antos tang pobre. Pasko na. May ibawos ra unyang Pinaskohan sa atong pagpailob.” Ug gihapuhap niyang ulo ni Noy Isok. Ug nagkuyogay ming tulo para mamasura. Sa paghiagi namos lotto outlet, mihapit si Papa Amboy. Gitunol niya sa nagbantay ang tiket nga gikuot gikan sa tuong bolsa sa iyang kalsones nga maong. Ug mipahiyom kini ug may gisulti. Wa namo mabati ni Noy Isok. May tinaglibohon kining gitunol kang Papa.
“Tara, magpalit tag mahikay sa noche buena.” (KATAPOSAN)