BAG-ONG MATANG SA SAGING

SA pagka karon, malipayon kaayo si Jonas Mauro, usa ka mananomay og saging nga Cavendish nga pang-eksport. Taga Calinan, Dakbayan sa Davao si Jonas. Kon atong itandi sa dagkong mga kompaniyang multinasyonal, maisip nga gamay ra siya sanglit napulo ka ektarya man lang ang iyang kasamtangang sagingan. Ang maisip nga multinasyonal mao kanang mga mananomay og saging nga ming-abot na og liboan ka ektarya ang sagingan.

Apan bisan sa iyang kagamay, nganong malipayon man si Jonas? Tungod kay produktibo ug himsog ang iyang 20,000 ka punoan nga GCTCV 218— usa ka barayti sa Cavendish nga lig-on batok sa Fusarium Wilt Tropical Race 4 (TR4). Kining maong sakit maoy hinungdan sa pagkamatay sa karaan niyang barayti sa Cavendish kaniadtong 2014. Sa pagka karon, nagsugod na siyag panuba sa bunga sa GCTCV 218 nga gitanom niya sa miagi lang tuig, 2016.

Dinala sa Pilipinas ni Dr. Agustin Molina ang lig-on nga barayti sa saging gikan sa Taiwan Banana Research Institute. Si Dr. Molina ang Asia-Pacific coordinator sa Biodiversity International, usa ka

NGO nga mitabang sa industriya sa saging sa tibuok kalibotan. Nakita niya nga labihan ang kadaot nga gikadulot sa Fusarium Wilt TR4 sa talamnan og saging sa Davao kaniadto ug nasayod sab siya nga gidaot usab niining sakita ang industriya sa saging sa Taiwan. Apan napugngan pa ang pagkamatay sa industriya sa saging sa Taiwan pinaagi sa pagtanom og mga barayti nga gitawag og GCTCV kun Giant Cavendish Tissue Culture Variants. Kini mao ang mingsupang nga mga tanom gikan sa minugnang tissue culture.

Sa 20,000 ka saha nga gitanom ni Jonas kaniadtong 2016, aduna gihapoy lima ka porsento nga gitakboyan og sakit nga Fusarium apan maisip nga diyotay lang kining maong gidaghanon. Maong ganado siyang mipalapad sa iyang sagingan. Mananom siya sa laing 20 ektaryang pinalit ra sab niya sa mitaliwan nga amahan. Ang problema lang karon: kuwang ang suplay sa semilya. Adunay giorder ang Department of Agriculture nga 1.3 milyones ka semilya gikan sa Lapanday Fruit nga iapod-apod usab sa maong ahensiya sa gagmayng mananomay og

saging.

Naglaom si Jonas nga makabaton usab siya niining giapodapod sa kagamhanan. Apan dili man lang sab kana ang iyang gisaligan. Nagpatukod na siya karon og kaugalingong tissue culture laboratory aron makapasanay dili lang alang sa kaugalingong panginahanglan kondili aron ibaligya pod sa ubang gagmayng mananomay og saging. Ang 1.3 milyones ka semilya nga giorder sa DA sakto lang sa 650 ka ektaryang luna. Maong dako pa kaayo og kuwang ang semilya.

Sa pagka karon, namili na siya gikan sa iyang sagingan og mga punoan nga maayo og lindog nga mahimong kakuhaan niya og tissue alang sa pagpadaghan sa semilya sa laboratoryo. Gipili niya ang mga punoan nga dagkong likos, mugbo, ug dagko og bulig.

Ang GCTCV 218 dili lang lig-on batok sa sakit nga Fusarium. Dako sab nig ani sama sa naunang mga barayti, sa Gran Naine ug Williams, pananglit. Maayo og porma ang mga sipi, lamian, ug naayonan sa merkado sa ubang nasod.

Bisan tuod aduna gihapoy mga punoan nga gitakboyan og sakit, ang pagpananom og GCTCV 218 ang labing maayong pamaagi aron subling mahimong produktibo ang mga sagingan nga apektado sa Fusarium, matod ni Dr. Molina.

Sa pagka karon, ang dagkong mga kompaniyang adunay kaugalingong laboratoryo padayon sa pagpasanay sa GCTCV 218 alang sa kaugalingong sagingan. Ang Dole Philippines usa sa labing agresibo nga nagpasanay niining maong barayti. Matod ni Dr. Estrellieta Aldaba, ang nangulo sa tissue culture lab sa Dole, nakahimo na silag tissue culture nga mingkabat og lima ka milyon ug padayon pa gihapon ang ilang paghimo niini.

Hugot ang pagtuo ni Jonas nga dako pa gihapon ang potensiyal sa industriya sa saging tungod sa bag-ong barayti nga lig-on kaayo. Wala siyay problema asa ibaligya ang iyang hinarbes. Ang tanan pakyawon sa usa ka dakong kompaniya nga nag-eksport og saging sa Japan.

Naglaom siya nga dili lang siya mokita sa maani nga mga bunga. Dako sab ang iyang paglaom nga mokita sab sa pagpamaligya unya og semilya sa higayon nga matukod na ang iyang laboratoryo. —

Ang Dole Philippines nakaprodyus og kapin sa lima ka milyon nga semilya sa Variety 218 pinaagi sa tissue culture. Ang makita dinhi sa nursery mao si Dr. Gus Molina ug Dr. Estrellieta Aldaba, pangulo sa tissue culture operation sa Dole.

Ang Variety 218 nga gitakboyan og Fusarium nga gipasagdan lang sa umahan.

Si Zac B. Sarian uban sa binulig nga Variety 218 sa packing house sa Dole Philippines.

Ang plantasyon sa saging ni Jonas Mauro.

Si Jonas Mauro ug ang iyang kapikas nga si Rose uban sa dakong bulig sa Variety 218.

Si Dr. Emily Fabregar ug Dr. Gus Molina uban sa tissue culture sa Variety 218.

Si Dr. Gus Molina uban sa dakong bulig sa Variety 218.

Si Jonas Mauro, Rose Mauro, Gng. Erherita Mauro ug Dr. Agustin Molina uban sa Variety 218 nga namuso na.