Unang LUDABI Chapter Sa Sugbo, natukod
BUNTAG sayo sa unang semana sa Nobiyembre, 2017, sa akong pagpangape, nadawat ko ang tawag pinaagi sa selpon sa presidente sa Lubas sa Dagang Bisaya (LUDABI) nga si Mlbn. Leo M. Zaragoza nga nagtaho sa makapadasig nga kasayoran.
Niya pa, “Nong Mar, may natukod nang sanga sa Ludabi sa Dakbayan sa Sugbo.”
Ug iyang gidetalye ang gitaho niya kanako. Una kuno niyang nahimamat ang usa sa mga dekano sa Cebu Technological University (CTU) nga si Dr. Julito F. Roco. Pilay sugilon, milatay ang ilang kabildohay nga sinibahan sa tinguha ni Mlbn. Leo nga panahon na nga magtukod og kaugalingong tsapter sa sabakan sa Dakbayan sa Sugbo mismo aron makighinimbang sa Tagbilaran ug Iligan nga mao na lamay aktibong mga sanga niining labing dakong kapunongang kulturanhon sa mga Bisaya nga milungtad na og kan-oman ug usa ka tuig.
Ang bunga sa iyang pangindahay, karon, ania na. Si Dr. Roco maoy mitubag sa panawagan. Ug busa, gihimo gilayon nila ang laraw kon kanus-a ipahigayon ang pagpapanumpa sa mga haligi sa maong naugba nga unang Ludabi Tsapter sa Siyudad sa Sugbo.
Sa pakigpulong ni Mlbn. Leo sa pagdawat niya sa kaakohan adtong pagkapili niya nga nasodnong pamuno sa Ludabi, misaad siya nga maoy iyang unahon ang pagpamukaw sa mga lider sa nagkalainlaing sanga sa Ludabi sa Kabisay-an ug Mindanao. Ug sa sama, awhagon usab niya ang interesadong mga Bisaya nga magtukod og mga tsapter niadtong mga dapit nga wala pay nahulma.
Tinuod nga sa nangaging kan-oman ka tuig, ang Ludabi gisabak sa Inahang Kapunongan nga nahimugso diha mismo sa Siyudad sa Sugbo. Apan sa dagan sa katuigan, nag-ilis-ilis og pamunoan nga nagtakda usab og lainlaing konsepto sa pagpalakaw hangtod nga kini wala na kaayo maatiman sukad sa pagtaliwan sa ulahing pamuno niini nga si Arleigh Sitoy.
Gikan sa pagtungok sa iyang nahimutangan nga minglanat og dul-an sa napulo ka tuig, ang Sanga sa Ludabi sa Iligan nangonsulta sa karaang mga haligi kon may parahan ba kaha nga mapalig-on pagbalik ang Inahang Kapunongan pinaagi sa pagpili og bag-ong mga punoang nasodnon. Gisanong sa kinabag-an. Ug busa, nahimo ang usa ka espesyal nga kombensiyon nga gipahigayon sa Macapagal Macaraeg Ancestral House sa Timoga Buruon, Dakbayan sa Iligan niadtong Abril 29-30, 2017.
Dinugokan ang maong okasyon. Ang mga delegado nagagikan sa Bohol, Sugbo, Leyte ug gikan sa Surigao hangtod ngadto sa TawiTawi ug Davao. Nanag-abot ang mga Bisaya diin madasigon nga gihimo ang proseso sa pagpili og bag-ong mga punoan. Ug busa, pinangulohan ni Mlbn. Leo M. Zaragoza, mao kini karon ang bisog nga iyang gihuyad alang ug tungod sa kawsa sa mga Bisaya nga nagkahiusa sa pagpatunhay ug pag-alima sa Inahang Dila nga maoy nag-una sa detalyado niyang agenda.
Ug mao gayoy nahitabo. Hinay-hinay nga namangon ang nangawad-an na unta og kadasig nga kasangahan. Sa tibuok Kabisay-an ug Mindanao, duha na lamang ang nagpabiling aktibo. Ang Tagbilaran himsog pa gihapon sa iyang pagtikawtikaw nga gipangulohan ni Dr. Jes B. Tirol ug Maghuhukom Jorge Cabalit. Samtang ang tsapter sa Dakbayan sa Iligan nagpabilin sa iyang kahimsog, ug maoy miwiri-wiri sa sulo nga mibanwag og mga kahiamgo.
Ang gamot sa punoan sa Ludabi
Sa 1956 nahimugso ang Lubas sa Dagang Bisaya (LUDABI) sa Dakbayan sa Sugbo. Pipila sa mga magsusulat sa Sugbo nagtimbolay og lanubong mga hunahuna ug ang dugokan sa mga diskusyon mao ang pagpadayon sa kawsa nga gisugdan sa “Amahan sa Dilang Bisaya” nga si Vicente Sotto.
Si Sotto maoy labing unang publikador sa Binisayang basahon sa Sugbo nga naghulad sa kapatanion sa iyang kaisog sa pagpadayag sa tinuod niyang gibati nga sa tabunong kaliwat maoy
bulok sa dugo nga giniwniw sa tinta batok sa mapasipad-ong mga langyaw. Sa sama, gihulad usab niya ang gugma sa kaugalingong pinulongan; ug maoy nagtilbok sa unang Binisayang sugilanon nga nanakod usab gilayon sa ubang kaliwatan hangtod ning mga adlawa. Siya ang naggahas og dalan diin gibanwagan sa lamdag sa iyang “Ang Suga” nga nagpahiamgo sa kinabag-an ngano nga ang Binisayang pinulongan maoy labing tam-is nga litokon ug mopagimok sa selyula sa kaunoran. Birtud nganong nahimo kining sukaranan sa akademikanhong pakigbisog nga naghikyad sa pruyba diha sa gimatuod nga gabayan, ang paggamit sa Inahang Dila sa rehiyonal nga langyab sa mga Bisayang nukanok.
Busa, nagkainit ug nagkainit ang diskusyon labot sa maong hilisgotan. Hangtod nga ang kagamhanan naglatid na og batakan. Kinahanglan amumahon ang rehiyonal nga pinulongan ug pad-on na ang bansilag nga “Isang Bansa Isang Wika” ug pulihan kini sa lintunganay nga naglukim og dili malikwad nga kamatuoran nga kita usa ka nasod apan lainlain ang mga pulong gilitok sa matag rehiyon nga atong gihimugsoan. Busa nahalugar kita sa bag-ong bansilag, “Isang Bansa, Maraming Wika”.
Ug kay ania man kita sa Kabisay-an ug Mindanao, ang Binisaya nga Sinugboanon maoy atong isangyaw. Mao kiniy tinuod nga “atoa” ug dili mahimo nga atong ibaylo og laing pinulongan.
Pudyot lamang sa mga magsusulat
Tinuod nga maihap lamang sila sa tudlo, apan managsama ang kabantok sa ilang pagtuo nga kining ilang gipamuwawang gambalay sa panaghugpong sa hunahuna dili gayod mobalising ngadto sa kapakyas hinunoa mobarog kini sa kapulihay nga katambahan ug ikapasigarbo sa kaliwat damlag. Ug ang ugma miabot na. Ang paglingi sa kasugiran niini maoy atong gibaliklantaw. Sa daklit, gisusi nato ang atong mga tunob.
Nanguna sa katukoran mao ang pudyot sa pipila ka magsusulat nga ang uban kanila mga prominenteng byline, ug lagi, naghiwasa nga ugbahon ang usa ka pundok nga mahimong mangulin unya sa pagpalambo sa pinulongang Binisaya.
Mibarog si Martin Abellana, ang giila nga usa sa mga lubasan. Masilakon siya sa panugilanon ug sugilambong ug paghimog gabayan alang sa Binisaya. Giila siya nga usa ka maglilindog ug nahimong kinaham ang iyang kolum, Ubos sa Landong sa Kahoy. Gipadagan usab niya iyang Maestro Anoy, pasiuna sa mga nanagtuon sa panitik ug batadila ug uban pang mekanik sa pinulongang Binisaya.
Apan dili niya magangkap nga mag-inusara lamang sa tahas. Gisangpit niya ang laing banggiitan sa panugilanon, si Marcel M. Navarra ug nagsinundawo sila nga nanungko og ikauban sa tuyo. Nabuyo nila ang laing duha ka anak ni Abellana, si Alex A. Abellana ug si Ben Abellar Abellana. Ila usab nga nadani si Melecio D. Abatayo, Leod T. Sentillas, Eustaquio G. Cabras, Buenaventura G. Maligad, Teodoro M. Sanchez, Carlos C. Go, Claudio Eyas Y. Sable, Domingo M. Estabaya ug Estanislao T. Empinado.
Ug natukod nila ang Lubas sa Dagang Bisaya (LUDABI) ug misunod ang nanghimusak nga nagpasakop, sama nila ni Adelino B. Sitoy, Jesus F. Estaño, Teofy B. del Mar, Porferio S. dela Torre, Alito Lee Malinao, Junie Cañizares, Frank S. Alforque, Anaclito Rañeses, Dr. Nicanor T. Maglasang, Fructuso Agpasa, Marianita Mangubat, Imelda Perez, Rogilio S. Pono, Genaro Melendres, Ricardo P. Baladjay, Leonardo C. Dioko, Melquiadito Maambong Allego, Vic Abangan, Dionisio Gabriel, Marcelo A. Geocallo, Pantaleon Auman, Melchor U. Yburan, Ernesto D. Lariosa, Fidel Araneta, Arcadio Araw-araw, Diosdado Garces Alesna, Ramon Mercado, ug uban pa.
Sa panaglut-od sa katuigan, midako ug midako ang Ludabi. Wala magturugsoy ang layog sa iyang punoan sanglit nagkaanam man usab kadaghan ang kasangahan nga natukod sa panahon ni Vic Abangan nga halos milukop sa Kabisay-an ug Mindanao.—