Hala ka, 1775 pa diay?

PAININGLESA una ko ninyo, ha? Sa tanto man god nakong hinagdaw aron lang makasabot sa tuyok sa kalibotan, nataymingan nga namugos sab akong karaang uyab nga manghipos mis among mga librong nagkatag. Sa tinuod lang, sakto nga panghagdaw ang pagpanghipos. Nahibangalan na hinuon nako ang dugay na kaayo nakong kopya sa nobela ni Charles Dickens nga “Tales of Two Cities”. Dili na ko kahinumdom kon kanus-a ko pa nabasa ning nobelaha pero kahinumdom kong nipalit kog bag-ong bersiyon niini alang sa akong mga anak kay lisod kaayo basahon ning karaan nakong kopya. Ambot og gibasa ba tos akong mga anak apan wala na nako to makita nga kopya ug wala sab maghisgot akong mga anak sa kanindot o kabati ba sa maong nobela. Morag wala tingali to nila basaha kay ngilngig man diay ang metapora niini nga nobela, no? Daghan man god siyag kamatuorang gihukasan sa pag-abli pa lang sa unang panid sa iyang nobela. Ang sugod, ay, apan kopyahon ko lang ang iyang Iningles kay naa sa iyang pulong ang kanindot sa iyang sulti: “It was the best of times, It was the worst of times. It was the age of wisdom, It was the age of foolishness, It was the epoch of belief, It was the epoch of incredulity, It was the season of Light, It was the season of Darkness, It was the spring of hope, It was the winter of despair, We had everything before us, we had nothing before us, we were all going direct to Heaven, we were all going direct the other way…”

Maong gikopya nako kay aron magsiyok mog sabot sab, parehas nako. Hahaha. Hait ang iyang pagpanit sa mansanas nga gituohan natong mangga, sa?

Kon buot hunahunaon, tinuod sab ning namatngonan ni Charles Dickens bisan karon. Mao nay akong namatngonan sab bisan 2018 na. Morag naa ta sa punto nga kahibalo na ta apan wala diay tay nahibaloan. Dako ang atong kahinam sa mga kausabang gihandom apan dako sab ang atong kadismaya sa mga panghitabong kamatuoran. Dako ang atong pagtuo nga maayo na ang atong kaugmaon apan kusog sab ang atong gibating kahadlok sa posibleng mahitabo sa atong ugma. Abi natog daghan na tag nasabtan apan nakahibalo sab ta nga daghang sayop ang atong gituohan. Sa ato pa, sama sa giingon ni Charles Dickens sa 1775, karon 2018, nia sab ta sa kinamaayohang panahon, sa kinangilngigan sab nga panahon. Panahon karon sa (lawom nga) kinaadman, panahon usab sa (walay pulos nga) kabuang. Panahon sa pagtuo ug panahon sa pag-isa sa kilay niana nga pagtuo. Panahon sa (tumang) kahayag, panahon sab sa (naglugitom nga) kangitngit. Naa ta sa pagbuswak sa paglaom, naa sab sa pagkiyugpos tungod sa kadesperado. Naa tanan sa atong atubangan, wala gyod say naa sa atong atubangan (bisan na lang makapyotan). Tanan gatuo nga paingon tang tanan sa langit, puyde sang paingon tas atbang… Hinuon, matag adlaw, ingon ana atong kahimtang, depende sa atong panan-aw ug panabot inigmata natos buntag, kon kamata pa, buyag.

Ug samtang gabasa ko sa maong nobela ni Charles Dickens, maoy balita sa telebisyon ang giingong prosesyon sa Itom nga Nazareno gikan sa Simbahan sa Quiapo ngadtos Luneta ug balik sa Simbahan inubanan sa milyon-milyong mga tawo nga abi natog ang tanan deboto, apan daghan diay nga ang katuyoan lang mao nga makatilaw unsay dumog. Pastilan, bisan si Noli de Castro nakaingon nga asa na man ang respeto nato sa pagtuo sa uban? Samtang nagsakit ko dihang dapita, mao say pagpanawag sa akong higala nga nagbalita nga ang

Unsa kaha kon kadtong mga gayagayaga sa pagkuyog sa prosesyon sa Itom nga Nazareno silotan sag parehas sa pagsilot sa maong batan- ong wala makayukbo sa mga nagprosesyong monghe, no?

among kauban nga pastor sa usa ka protestanteng Simbahan, tua na sa langit. Dili nga wala ko gatuo nga malangit siya apan wala sab tingali sa kilid niya ang langit, sa? Mao pa man goy pagkamatay adtong hapona. Di ko motuo nga miabot siya dayon sa langit sab. Mao nang, paminaw nako, bisan diha ra kos akong lawak-katulganan, nagbasa ra kong Charles Dickens, naminaw sa balita sa telebisyon, ug miukit sa akong kalit mituliik nga selpon, makaingon kong morag 2018 ang giingong 1775 ni Charles Dickens. Anaa kita sa panahon sa kahayag ug kangitngit, anaa kita taliwala sa atong kinaadman ug sa kahunghang sa atong panabot, naa ta sa kinanindotang panahon ug sa panahon sab sa labing kapit-os. Sa ato pa, 1775 pa gihapon ang atong panabot ug pangartiyo. Posible kahang wala gyod ta molambo?

Ang “Tales of Two Cities” naghulagway sa mga pagtuo ug kalihokan sa mga tawo sa England ug France sa tuig 1775. Kaniadto diay kunong 1775, ang tuig nga giyagayagaan ni Charles Dickens pinaagi sa pagduot kanunay nga “it was in the year of Our Lord one thousand seven hundred and seventy-five”, ang utok sa mga taga England gibalighotan pa kuno sa hugot nga pagtuo sa mga mensahe gikan sa mga namatay, mga espiritu nga wala mahimutang ug nagsuroy-suroy pas kalibotan dalang panghilabot sa mga buhi, ug mga panagna nga hapit na lamyon ang London sa kon unsa may molamoy niini. Mao diay tingali ning gikan sa England ang mga sugilanon mahitungod sa mga maligno, sa? Ang produkto niini nga mga panahon mao ang mga sugilanon ni J. K. Rowling karon pinaagi kang Harry Potter ug ang mga sugilanon ni J.R.R Tolkien sa Lord of the Rings kaniadtong mga 1940’s. Naa pay estorya ni Ishiguro nga “The Buried Giant” nga mahitungod gihapon sa maong mga tinuohan sa England niadtong mga panahona. Hinuon, grabe og mga metapora kini nga mga sugilanon, ug daghang dan-ag ilang dala, apan pila raay nakabasa ug sa nakabasa, pila ray nakasabot? Maong 1775 pa gyod tingali. Hehehe.

Nah, karon diay, sa Pilipinas, wala nay gatuo og mga kalag nga gabalik-balik, ug wala ba diay magkapuliki og tigom og mga pagkaon, kandela, posporo ug unsa pa diha kay nahadlok kay duol na ang kataposan sa kalibotan diin wala nay mosiga gawas sa flashlight nga hinimo gikan sa China? Nakakatawa lagi kong naminaw sa mga estorya sa kataposan sa kalibotan, labi na ang mga estorya sa mga tawong nangandam nag asin, bugas ug posporog kandela. Matod pa sa usa ka nangandam sab alang sa maong panahon, sayop kuno nga posporo ug kandela ang andamon kay nianang panahona bisan kahayag sa kandela dili makatibhang sa kangitngit inigkagun-ob sa kalibotan. Ang angay kunong andamon mga flashlight. Pangutana sab sa nag-andam og kinarton nga posporo nga kon flashlight say gamiton, pila sab kaha ka karton nga bateriya ang hiposon nang daan? Nah, maayo kay bisan gidugayon sa pagkagun-ob sa kalibotan makalkula nila. Sa ato pa, 1775 pa gihapon karon. Hehehe.

Ang France sab diay kuno niadtong 1775 lain say gialinga. Grabe kuno kataas ang pagpakaaron-ingnon sa mga taga France niadtong panahona sa ilang pagka maayong tawo. Alang kanila, angay lang ug matarong dihang nagmalamposon sila pagpaputol sa kamot sa usa ka batan-on (kini klarong lalaki ni bisan kon giingon lang ni Charles Dickens nga “youth”) tungod lang kay wala kini kayukbo sa mga nagprosesyong mga monghe taliwala sa ulan. Human nila kini paputli og kamot, gipabira iyang dila ug gisunog iyang lawas. Ambot nganong nakit-an sab siyang wala moluhod nga gaulan man kuno adtong tungora ug 40 metros gikan sa iyang gibarogan ang prosesyon? Dihay sipsip nakakita niya, no? Unya pagkahuman og report sa sipsip, diha na say misulsol kon unsay silot nga angay ipahamtang sa batanon? Nah, human na bayag tudlo si Kristo og gugma sa silingan aning tungora kay “it was in the year of Our Lord one thousand seven hundred and seventy-five” na baya kuno, matod pang Charles Dickens. Pastilan sab diay ning atong panabot, no?

Unsa kaha kon kadtong mga gayagayaga sa pagkuyog sa prosesyon sa Itom nga Nazareno silotan sag parehas sa pagsilot sa maong batanong wala makayukbo sa mga nagprosesyong monghe, no? Diring dapita 2018 na tingali ta kay wala man gani kasab-i tong mga batanong mingkuyog lang sa prosesyon aron “maka- experience” o aron dunay lingaw. Dili diay tuod pagpakaaron-ingnon nang ingon niana nga magkugi gyog kuyog aron lang dunay ikapanghambog? Pastilan, no? Unya ang uban nga hugot gyod ang pagtuo tua nangakuyapan nas ilang paningkamot nga bisan makahikap lang intawon sa karosa mamilagrohan sila. Dili sab diay ang Ginoo ang nagpalisod-lisod niya, no? Nakahinumdom kos estorya mahitungod ni Janet Lim Napoles ug niining Itom nga Nazareno. Sa iya kunong panahon, makapaliko siya sa prosesyon didtos ilang balay, kay aron makahikap siyas Nazareno intawon. Ang nakanindot lang ini kay dili France ning atong nahimutangan ug ang France, gikan sa usa ka dunot nga nasod kaniadtong 1775, nahimo nang usa ka higante nga nasod nga usa sa mga gamhanan nga nasod sa kalibotan. Aw, kon kitay France sa 1775 karong 2018 na, mahimo sab tingali tang France sa tuig 2261, sa?

Kataw-anan sab kay dakong balita karong bulana lang nga ang Hanson Fitness Gym sa New York moabli og pipila ka klase nila diin ang tanang magtuon puros walay sapot bisan usa. Mao kuno ni karon ang uso— gitawag og Clothes-Off Training program. Magsugod kuno silag tulo ka klase— usa alang lang sa mga lalaki, lain ang alang lang sa mga babaye, ug laing usa sab nga alang sa babaye ug lalaki nga komportable rang magkuyog mag-ehersisyo bisan gahubo. Ang nakanindot niini nga balita kay daghan diay kunog benepisyo ning ingon niini nga pag-ehersisyo. Usa sa maong benepisyo nga makaginhawa imong panit samtang gapasingot ug kana makapahimsog. Kon magbulad kas adlaw samtang gabitbit anang ilang mga dumbbell o kaha gaalsa anang mga barbell, modaghan sab kuno ang mobugwak nga endorphins sa nag-ehersisyo. Dah, kini nga mga benepisyo, parehas ra nis benepisyo nato kon duna tay refrigerator didtos North Pole apan daghan pa gihapon gatuo nga maayo ni. Sa England kuno, kusog na kaayo sa 2017 pa lang ang “naked gym class” kay daghan mga lalaki didtong gustong mag-ehersisyong gahubo. Hunahuna ko ra sab, motuo pod baya tag wakwak, anay nga gabakya, ug mga wala mahimutang nga mga kalag, nganong dili ta motuo nga dunay maayong mga benepisyo kining mag-ehersisyo nga maghubo, labi nag babaye ug lalaki sagol. Mao na. Naa lagi tas panahon nga lawom og kinaadman, sa panahon nga dako sab ang kahunghang sa atong panabot.

Sa tinuod lang, dili ko motuo nga 1775 pa ta karon. Morag 1776 na pod tingali. Hehehe.—