Ang Pagpangita Sa Langit Ug Ang Mga Barbaro
(Pagpaila) Relasyon sa Magsusulat ug Iyang Karakter
UNSA ang mga Bisaya sa wala pa si Ferdinand Magellan sa 1521?
Sa “Looking for the Prehispanic” ni William Henry Scott, nakita ko kining balak sa usa ka batang maisog sa gingharian sa Bohol, kansang bugay wa dawata kay kulang: Come then, we will conquer heaven. Prepare the ships, we’ll go. We’ll attack the sky; Unhinge a portion of it; Tear a part of heaven’s eight layers, Seize one of its thunders; Rob the moon a piece of its splendor, Or if nothing else, at least one ray Of those being forged in its workshops. Sa kapihan sa White Gold sa Sugbo nahisgotan ang awit ni
Robert Goulet: I’ve looked for heaven ever since I knew When I found heaven it was always you I’ve searched for music as all lovers do When I heard music it was always you Nobody knew it was always you.
SA kemistriya sa huni ug balak, natibuok kining nobela sa napulo ka tuig. Nataudtaoran? Ang mga personahe dili mosugot hulagwayon sa mga kinaiya sa kabag-ohan. Ang makauuwaw nila dili ang ilang nahimo, apan ang dili pag-angkon sa ilang nahimo. Ania pananglit si:
Tuhan = ang numero unong tulisan nga mobaligya sa pinanggang anak; Humasanun = ang prinsesa nga pinireso; Sumanga = ang manulis sa langit pagtigom og bugay. Busa ang dugang paniksik maoy nakapahinay sa pluma ug tinta. Ang tema sa tanang anib bahin sa gugma. Apan ang pulong “gugma” mabasa sa kataposang pahina lamang sa kataposang anib.
Unta mag-isip kog dugokan sa mga kaagi nga sundon nila, apan sila nagdrama og sila-sila. Sa tanto kong pensar kanila, sila nangabuhi. Ug bisan gitakpan ko na sila sa telon, sila saba buot manglili.
Aron mahilom, miingon ko: “Pahulay una mo. Ugma na ta magasoy.” Ang mga gahig ulo naninggit, “Basta ha!”
(Anib 1) PRINSESA IBALIGYA
I’ve looked for heaven ever since I knew When I found heaven it was always you -usa ka awit
ANG gikalisangang mga pirata sa Atlantiko ug Pasipiko kaniadto mao sila si Blackbeard, Kidd, Awida, Henry Morgan ug uban pa. Sa kalawran sa Mait nangatang usab ang mga tulisan sa mga sakayanong mamaligyaay. Sa maong kahimtang sa panahon ug lugar, gikaintapan ang Bisayang si Gat Tuhan Kripa sa Bohio.
Niadtong panahona diin ang barbaro ang kusganon ug ilhon nga tag-iya bisan sa asawa, ginsakopan ug dapit, mga butang iyang magamit.
Apan si Tuhan may bililhong lapaw sa tanan, ang iyang anak nga si Humasanun. Ang bugbung o batang prinsesa may talagsaong kaanyag. Ug kang Tuhan ang unang magdadayeg sa iyang katahom— ang iyang amahan!
Ang katahom gihimoag awit ug giawit sa taas og buhok nga Konmara sa iyang pinalabing luna sa baba sa kota. Sa iyang kaskas sa subing, daghang maminaw. Kay ang iyang awit may unod nga sugilanon.
Sa paghingalan sa bugbung, sa tukmang adlaw nga gipili ni Subangon, way makaingon sa nahimong kasadya. Ang nawong ni Subangon hapit matunga sa bulok pula ug tabunon. Kahibulongang lalaki. Siya ang tinugyanan sa pag-ila sa mga adlaw ug buwan pinaagi sa kinaadman nga iyang sinunod sa katigulangan. Siya ang sukton sa maayong adlaw sa dagkong kalihokan sumala sa mga kudlit kinulit niya sa tukon sa kahoyng kamagong. “Mahimo siyang bag-ong bituon,” panagna ni Subangon sa bugbung. Kini gidawat sa tanan sa way pupangutana.
Hapit way molihok nga di agad sa masulti ni Subangon. Labi na ang mga magbabaol ug may panaw. Siya ang tag-isip sa mga adlaw ug buwan, sa mga takna ug panglihi.
Sa dihang tuig pa ang bugbung, si Tuhan mosuon sa dili masabtang pulong sa bata. Sa ikatulo nga tuig, si Tuhan makigdula kaniya. Gitikon niya ug ang ilang duhang katawa molanog sa palasyo ug kini makapakatawa sa uban. Tugtan niya ang himihimi sa bata. Sa ingon, sobra ang iyang pagmahal sa anak kay sa iyang paboritong asawa, si Dayang Alimonsay, anak ni Datu Igon, ambongan ug maral sa dagat sa habagatan.
Usa ka adlaw niana, nahilomon si Gat Tuhan. Naglakaw-lakaw siya sa kota. Mipundo siya sa dakong agong. Ingon siya niini kon mangayo og buhis sa mga pirata sa dagat nga iyang giangkong harian. Kini nakalipay nilang Takmo, Latik ug Anan nga iyang mga sinaligan. Nagtuo ang mga gulang nga makatilaw na usab silag dagat. Gilamian sila. Magamit na man nila ang ilang mga bukton. Mabatan-on.
“Ibaligya ko ang akong kalipay,” pahibalo ni Tuhan kang Dayang.
Namugnaw si Dayang. Gitutokan niya ang amahan sa iyang anak nga dalaginding na. Si Mayda ug si Isang, ikaduha ug ikatulong asawa, way tingog, bisan mibati sa gibati sa dayang.
Unya nagbuot si Tuhan nga ang iyang anak himoong binukot o magtago sa lawak.
“Sukad karon, ikaw binukot,” matod ni Tuhan sa bugbung, ang iyang hait nga mata natabonan sa labong kilay. “Unsay kahulogan niana, amahan ko?” “Sa lawak dili ka na makagawas.” “Dili na?” “Hangtod sa adlaw may makaangkon kanimo nga asawa.” “Dili ko mahimong asawa, amahan ko. Gusto lang akong magdula uban kang Sumanga.” Si Sumanga bata nga anak ni Takmo Hasan, sinaligan ni Tuhan. “Dili mahimo.” Nangupo ang amahan. “Ngano?” “Tambo ug sud-onga ang kahoy. May dahon natagak ug silhigon, laing dahon mogitib. Makat-on ka pagbasa sa dahon.”
Sa dihang nakagula na si Tuhan sa lawak ug iyang napiho nga walay nakakita kaniya, gisikaran ni Bugbung Humasanun ang hangin ug gibundak ang iyang lawas sa higdaanan. Si Sumanga nagsangpit kaniya ubos sa bentana. Midagan ang bugbung ngadto kang Dayang Alimonsay aron tugotan nga makagawas.
Apan kinsay makasupak kang Tuhan? Gigakos ni Dayang ang iyang anak ug gitugtan sa paghilak. Ang prinsesa wa tudloi sa paghilak.
Ang mga tawo sa palasyo nagpaabot nga si Gat Tuhan, sa iyang panuigon nga 60 ka tuig apan anaa sa gahom sa kinabuhi, lamdagan sa mga anito. Ang kamahigalaon ug katahom sa bugbung nakadasig kanila. Mingawon gayod sila kaniya.
“Kon ang butang mahal nimo, dili mo paantoson,” matod sa usa ka babayeng kadugo sa palasyo.
Ang ilang kultura talagsaon. Walay makasupak sa kabubut-on ni Tuhan…
“Tak-oma ang baba mo,” singka sa bana. “Gusto kang abisan sa dila?”
Sa iyang bentana nga karon baga og kurtina, ang batang prinsesa mamati sa mga hugyaw ug dasigay sa mga hamtong lalaki sa ilang pagbansay-bansay sa ulisi ug hinagiban sa nataran. Mga hamtong ang tugotan sa tinigbasay sa tinuod nga mga sundang. Niini, si Takmo lamang ang makaatbang kang Tuhan.
Mibadlis si Tuhan sa yuta sa iyang pinuti ug naghulat kinsay motunob sa badlis. Ang motunob mangandam sa pagpakig-ensayo kaniya sa arnis.
“Padaplin mga bata,” tambag ni Takmo. “Kamo suon gamit sa mga kahoy ug kiwiskiwis”
May mga manggugubat si Tuhan nga grabeng masamdan niya— usa si Latik, amahan ni Bulag, bisan sa iyang kaabtik— apan natambalan sa mga dahon ug katawa.
Kining paghait adlaw-adlaw sa ilang mga hinagiban ug pangamot maoy pangandam sa mga kaaway sa ilang tribu, ang Ilayas ug Nabangga. Sa kanunay anaa ang kakuyaw sa kaaway.
Apan dunay mga bangga nga dili peligro, himoon nga makalingaw, makapakatawa, sama sa dumog, lumba sa mamala o sa dagat; luksong tunok sa tunokon nga mga kahoy o sa gipanglubong nga mga sundang, nga kanunayng ipataas pagsukod sa kalig-on sa ilang mga tuhod ug kaisog; sipa kon itsahay sa bola pinaagi sa tiil; ug sa maayong motugtog sa plawta, mopakang sa tambol, sayaw sa singkil; ug uban pang makalingaw.
Samtang sa iyang lawak ang prinsesa paresan og alagad sa sungka.
Magtuman sa amahan ang buotang anak. (PADAYONON)