HEYOGRAPIYA ...
INGON ni Mitch nga hilit nga suok ang ilang baryo. Nahimutang kini sa usa ka tinagong bukirang barangay sa Sibonga. Pista sa Cagay. Nahiatol sab nga kombensiyon sa Bathalad- Cebu. Duha ka langgam sa usa ka bato. Ug kinsay mobalibad kon moingon ang tagbalay, “Mag- lechon si Papa, Sir... mag- inato lang ta, ha, kay bukid ra ba kaayong amoa.”
Sa tinuod lang, dugay na man namo ning plano nga mangatkat sa ilang bukid. Apan magsige lagig kapalpak kay dili usahay magkasugat ang hangin. Tingali, nagsawo lang mi og managsamang kinabuhi sa kabatan- on diin kabungtoran ug kaumahan ang palibot ug managsamang gipadako sa kamot sa usa ka mag- uuma. Ug kahibawo na kag batasan sa taga banika, matimbayahon kaayo, paraygon, maamumahon. Wala pa mi magkahimamat sa iyang pamilya apan mora na kog adunay koneksiyon kanila tungod sa dugo sa usa ka mag- uuma. Gani, may liwat man sa akong dragon fruit nga anaa na karon sa bukid sa Cagay.
Pasado alas dos na sa palis kong nahiabot sa Sugbo tungod kay ‘ mabdos’ ang nasakyan kong ayroplano— delay, sama sa naandan, ang lupad sa ayroplano. Sa usa ka bookstore sa E- Mall sa Dakbayan sa Sugbo, nagpaabot na ang akong mga kauban sa pamagdoy nga sila si Roehl, Cheeno, Eda, ug Chellet, kinsa giamong nako niining lakawa. Ganahan man god silang motugsaw sa kinabuhing banikanhon tungod kay managsamang nagdako sa
sementong lasang sa siyudad.
Ang trapik sa Sugbo usa sa nakalangay kaayo nako. Labi pa gyod tingali kon wala ko sugata og motorsiklo sa akong lunod- patayng amigo. Ang Dakbayan sa Sugbo ug Metro Manila nagsawo og problema sa trapiko. Inig- abot gani nako sa Sugbo, kinahanglan pa nakong i- orient ang kaugalingon kon tinuod bang nahilandig na ko sa pinangga kong Sugbo. Hinuon, kon makakita ko sa lumadnong pahiyom sa mga Sugboanon, makahanggap ko sa baho sa iyang katunggan, makalatay sa maamumahong tulay sa Mactan— ako na dayong hinay- hinayon og huswa sa akong lawas ang daklit nga pagka langyaw sa sinultihan, sa pamatasan, sa kaugalingon ug moingon dayon sa unang estambay nga ikahinagbo unsay ayo diha, gaw! wa tay panigarilyo diha ug tubagon lang sad dayon kasagaran og bida, hinayas pamasahero ron, uy, mingaw kaayo gyod, paita kinabuhia! ug sa dili madugay may laing estambay nga moduol og moingon wa tay makilaw diha, bay, maayong ipares aning tuba gikans Catmon, pinahambon ning tubaa gikans sanggotan ni Tatay Eloy ug sugdan dayon ang pakatok nga mga estorya nga pinalahap ang uban ug may mopagawas dayog gitara ug may mokanta nga wa sa tono apan emotero man kaayong amaw labi nag bag- ong gibuwagan sa uyab, kayasa estoryaha!
Mao ni ang paagi sa pagtimbaya sa Sugbo kanako. Bugoy. Bagsik. Gahi. Apan romantiko. WALA ka gayod moduol kanako. Gipahilayo nimo ang imong kaugalingon nga sama bag usa kanato ang adunay sakit sa panit nga mananakod. Gani, ang imong mga mata kanunayng nagalantaw sa di madangaw nga gilay- on sa kapunawpunawan. Dugay ra baya tang mihukom nga usa ra kita ka kalag sulod sa duha ka lawas: ako ang babayen- ong ikaw ug ikaw ang lakin- ong ako— imong ulo mao ang akong kabungtoran, imong pusod ang akong kawalogan, imong aping mao ang akong mga kimba, imong mga buhok mao ang akong mga panganod nga ganahang banlason sa ayaay matag berano.
Mga piniling liso kita sa usa ka bunga sa mahikanhong kahoy nga hikit- an sa usa ka mag- uuma nga gitisok sa umahan sa kinabuhi. Sa atong panit nanurok ang kahibulongang mga sagbot nga wala pa kahinganli. Dinhi sa atong gitugkan, ang tanan damgohanon ug duol sama sa kamatayon.
Pila na ba ka tuig nga ingon kita niini? Dugay na, di ba. Pila na ba ka korni nga mga pasiaw ang atong gisaw- an, mga higayon nga kita gisulayan isip mga kita. Kon may mapa nga gisubay kining kinabuhi, dili ra lagi kita masaag bisan teserakto sa ikalimang dimensiyon pa ang kadalanan ug mga abenida. Segurado ko niana. Basta naa ka lang ug naa ko, ang kinabuhi sayon ug mabulokon. Kamao baya tang mokaon og balak, moginhawa og awit, manghupaw og lunhawng mga metapora. Tanang bukid mahimo ra natong katkaton ug tanang lawod mahimo ra natong tadlason diha sa gamayng papel. Sa balak, kita matinud- anon. Gunit lang lagi kanako kay bisag maligno pa nga nagtuwad ang Buwan, luwas ra kita ning danglog nga kalibotan. Dili lagi ta mayanggak.
(SUMPAYAN)