Ahh, dili sab tungod kay sipyat ang Dengvaxia, di na ta pabakuna, ba?

Mao niy akong giproblema, kinsay nakahunahuna nga ang tanang bata pabakunahan?

BISAN tuod morag satanas na si kanhi Health Secretary Janette Garin sa panan-aw sa mga biktima sa Dengvaxia, sakto baya pod gihapon siya dihang miingon siya nga ayaw lang sab ninyo tinud-a ang tanang bakuna. Apan dili sab mabasol ni Janette ang mga ginikanan nga mangurog na karon kon makadungog og bakuna. Pastilan, bisan ako gahiyak-hiyak sab akong tiyan maghunahuna kon unsa na kahay nahitabo adtong bata nga masaligon intawon kaayong mipahiyom samtang nagpabakuna kang Janette mismo. Kadto gong gipakita sa telebisyon, ba. Sakit nang bakuna apan nakapahiyom to siya, ba. Sa akong tan-aw nag-inisog na lang tawon tong bata kay gisampol baya. Unya, kuyaw man diay ang Dengvaxia, sa? Paita. Hinuon, dili sab tanang bakuna lagi ingon ana. Kini lang Dengvaxia kay nganong gidali-dali ug gitanantanan ang desisyon.

Human mibuto ang matuod sa Dengvaxia, ang bakuna alang unta sa proteksiyon sa mga bata batok sa dengue, nakahinumdom kong kanhi Presidente Gloria Macapagal Arroyo sa panahon sa “Hello, Garci”. Ang sipyat ni PGMA niadto kay kandidato siya unya nanawag siya kang Mr. Garcillano sa COMELEC samtang kamulong gaihap sa balota. Daog tuod apan dunay bikil ang maong kadaogan ni GMA niadto nga eleksiyon kay gawas nga galingkod siya nga presidente niadtong panahona, ang kandidato gididang makighinabi sa mga taga COMELEC samtang wala pay giproklamar nga daog. Gawas nga dunay balaod nga gisupak, duna pa gyoy problema sa delikadesa lugar si PGMA. Kini karong hitabo sa Dengvaxia, ingon ana pod. Dili pa man klaro ang legalidad, klaro na ang problema sa delikadesa. Ngano man god tuod nga ingog wala na tay kaulaw sa atong kaugalingon, no?

Matod pang Dr. Enrique Ona, ang kalihim sa Department of Health (DOH) sa mga tuig 2010-2014 nga maoy gisundan ni Dr. Garin, sulod sa panahon nga siyay naglingkod nga kalihim sa DOH, ang mga representante sa Sanofi-Pasteur nga maoy gahimo sa Dengvaxia, mag-adtoan sa iyang opisina

ug makighisgot og problema sa dengue, ang sakit nga pugngan unta sa Dengvaxia. Ireport sab kuno niining mga tawhana kon unsa nay dagan sa ilang mga pagtuki aron masaktong bakuna ang Dengvaxia ug mamahimong luwas kini alang sa mga bata batok sa dengue. Wala sab ko kabalo ngano gyong mihawa sa panerbisyo sa gobyerno si Dr. Ona (sobra na sab hinuon siyas 75 anyos niadtong panahona) apan niadtong Disyembre 2014 nanamilit na si Dr. Ona isip “ulo” sa DOH ug, uban sa panamilit sa iyang bosing nga si Presidente Noynoy Aquino, miingon siya nga posibleng duna nay kasulbaran ang problema sa dengue. Matod pang Dr. Ona, giproblema man god kuno sa administrasyon ni PNoy ang dengue kay gawas nga sobras 100, 000 ang biktima niini matag tuig (wala pod hinuon mangamatay gyod ang tanang biktima), gakahadlok ang mga turista moari diris ato niadtong panahona tungod sa dengue. Mao tong gasubay gyod sab kuno si Dr. Ona sa mga kalamboan sa Dengvaxia apan sa iyang panabot, hangtod niadtong Disyembre 2014 wala pay klaro ang Dengvaxia. Natingala na lang si Dr. Ona kay human mipuli si Dr. Janette Garin sa iyang opisina niadtong Pebrero 2015, miadto na kini sa Paris pagka Mayo 2015 ug nakigmiting sa mga opisyal sa Sanofi-Pasteur, sumala sa report kuno sa Department of Foreign Affairs (DFA). Pagka-Abril 2016, gisugdan na ang pagpabakuna sa mga batang nagtungha sa publikong tulunghaan sa elementarya. Paspas tuod sab ang lihok ni Janette ining Dengvaxia.

Maong makasabot kos mga tawong modumog unta kang Janette ug naglagot dihang nagsulti-sulti pa siya nga mas dako ang problema kon dili na pabakunahan ang mga bata. Sakto baya siya pod. Mas kuyaw kon dili na ta magpabakunag bata kay mag-unsa kini kon matakboyan og hilanat sa polio samtang naghilanat sa dengue? Pastilan, ayaw sab intawon ninyo pasagdi inyong mga anak maingon niana tungod lang ni Janette. Hinuon, sayop lang sab si Janette nganong nagyawyaw siyag ingadto. Giawat unta niya si PGMA. Nagpaguwapa na lang unta siyag samot, mitutok siya sa kamera sa telebisyon, mipormang mahinulsolon, dili ingon adtong puwerteng gahia, ug miingon “I am sorry”. Epektibo baya to kang PGMA kaniadto, epektibo sab tingali tos iya karon. Hehehe. Hinuon, lahi tong kaso ni PGMA kay dili klaro kinsay iyang biktima ug wala sab maklaro unsay misteryong iyang gimugna. Dili baya nato gahunahunaon nga kitay biktima kon gitikasan atong gibotohan ug, tungod sa “I am sorry”, gipalabay baya nato ang misteryo sa iyang eleksiyon. Kining kang Janette, gawas nga klaro kinsay nangligdas, klaro sab nga daghang pangutana nga lisod pa tubagon apan nanganawkanaw na. Nah, dili sab tingali nato mabasol ang mga tawo kon mamarang niya kay grabe makaligutgot kanang ingog na- onse ta, no? Ako gani nga giguwapahan lang niya, masakitan man gani maminaw niining hitaboa, unsa pa kaha tong nabakunahan gyod ilang mga anak?

Sakit gyod sab hunahunaon ning hitabo sa Dengvaxia. Una, sinaligan nga opisyal si Dr. Garin apan ingon og dili importante kaniya ang maong pagsalig. Ingon sab og na- uto ta niya, bisan pa si PNoy nga misalig sab niya. Sa ato man gong Batakang Balaod, “A public office is a public trust”. Naa siya sa iyang opisina kay gisaligan siya ug wala siyay katungod mosamad man lang gani niana nga pagsalig. Maayo na lang kay naay Arias Doctrine sa balaod kay kon wala pa, apil si PNoy manubag niining Dengvaxia. Matod man god niining Arias Doctrine, ang “ulo” sa usa ka opisina bisan kon nakapirma siya og kasulatan, kon rekomendado kini sa ubos nga sinaligan niyang eksperto nga makahimo og rekomendasyon, walay tulubagon sa balaod, gawas kon klaro nga giusab niya ang rekomendasyon sa ubos niyang opisyal aron lang matuman ang iyang gustong mahitabo. Mao ni ang trahedya, makalusot si PNoy, apan pila sa mga bata ang dili?

Hinuon, dyoker sab kaayo ang sulti sa Wikipedia kang Janette. Matod pa, ang “occupation” ni Janette “politician” apan ang iyang propesyon “physician”. Buot baya ipasabot sa “occupation” kay kanang trabaho nga gipaningtan gyod og buhat matag adlaw aron makapalit og bugas, sud-an ug uban pang panginahanglan. Sa ato pa, wala diay nis Janette mokayod sa iyang propesyon isip doktor, bisan kon iyang lisensiya sa pagka doktor maoy iyang puhunan aron makalihim siya sa DOH. Hay, usahay kinahanglan pod baya tukion gyod ang mga pulong atong gapanggamiton, sa? Hinuon, puyde gyod sab ingnon nga iyang koneksiyon sa iyang pagka politiko iyang puhunan nganong miabot siya isip Kalihim sa DOH.

Kon subayon sab tuod ang sulti sa Wikipedia mahitungod niya, makita gyod tuod nga mas okupado siya sa politika kaysa medisina. Kaniadtong 2004, diin wala pa siya mag-32 anyos, ug posibleng bag-o pa lang nakahuman sa iyang kurso sa medisina, nahimo siyang representante alang sa Unang Distrito sa Iloilo, nga milungtad hangtod 2013. Naminyo man god si Janette kang Richard Garin, nga anak ni Kongresista Oscar Garin sa Iloilo. Nagkita tingali sila ni Richard niadtong nagtungha pa siya sa Iloilo Doctor’s College diin niya gitapos iyang kurso sa medisina. Kibale siyay misunod sa puwesto sa iyang ugangan. Sa wala pa na, unom sab kuno siya ka tuig nga nanerbisyo isip Provincial Board Member sa iyang probinsiya sa Leyte. Karon ang bana ni Janette ang galingkod isip kongresista sa Unang Distrito sa Iloilo.

Ikaduha, sakit sab hunahunaon nga dunay guwapa og brayt nga dili kaayohan sa tawo ang gigamitan sa kaguwapa ug kabrayt, sa? Cum laude diay kuno nis Janette paggradweyt sa iyang Medical Technology nga kurso didtos Divine Word University sa Tacloban. Sa tinuod lang, nalipay baya kong siyay gitudlo ni PNoy isip pangulo sa Department of Health niadtong 2015. Nakaingon gyod ko, kiniy opisyal, beauty and brains. Wala baya ko gatuo nga dunay parehas nako kaanyag ug kabrayt nga dunay itom nga tanlag. Hehehe. (Supak man god ko sa panahom sa akong bana batok sa mga demonyo sa kalibotan. Mao lagi tong ingon nako sa una nga ingon sa akong bana, lahi nang mga kampon sa demonyo karon. Guwapa na, brayt pa. Pero ako toy iyang buot ipasabot, dili si Janette. Hahaha.)

Ikatulo, sakit hunahunaon nga morag dunay laing rason nganong gidali-dali ang desisyong dinaghan ug dinagko ang pagbakuna, no? Gawas nga maingong wala kinahanglanang dali-dalion ang pagbakuna sa dengue, matod pang Dr. Ona, wala sab kinahanglanang tananon. Tiaw bay migasto ang gobyerno kuno og P3.4 bilyones alang sa maong mga bakuna, unya sobra sab sa 700, 000 ka bata ang nabakunahan dayon? Mao niy akong giproblema, kinsay nakahunahuna nga ang tanang bata pabakunahan? Sumala sa Sanofi-Pasteur mismo, wala unta iapil og bakuna ang duna nay mga gibati nga laing sakit ang bata, sama sa sakit sa kasingkasing, ug angayng wala bakunahi ang wala pa ma- dengue. Ngano nga gawas sa gidalidali, ingog padaghanay ang tirada, wala na lang gani han-aya ang mga “angay” ug “dili angay” labi na nga bag-o kini nga bakuna? Hinuon, masabtan nga kinahanglan tananon kay gidaghan man. Hehehe. Sa akong tan-aw, dili ang Dengvaxia ang problema gyod. Ang problema kay ang desisyong dalion ug tananon.

Nah, dili na lang nato hunahunaon atong kasakit kang Janette. Kinahanglan mas abtik na ta karon maniid unsay sakto unsay dili. Gawas sab tingali nga maniid ta, kinahanglan sab tingaling makiglambigit ta sa dagan sa imbestigasyon kay aron dunay maayong linugdangan kining tanan. Nindot kon membro mog mga organisasyon unya hisgotan ninyo ang mga hitabo nga dunay koneksiyon sa Dengvaxia ug himoan ninyog resolusyon ang inyong nahisgotan ug ipadala ninyo sa inyong mga kongesista ug mga bise-mayor ug bise gobernador aron ila sang mahisgotan. Kinahanglan na gyod pod tang magpakabana kay lisod na. Hehehe.—

(Kon duna moy gustong ihinabi nako, bisan mga pangutana, email lang ini nga address: ameliabojo2017@gmail.com)