HEYOGRAPIYA PANIT: SA ATONG
Pagtadlas Sa Kabukiran Sa Cagay
(Kataposang Bahin)
TINGALI, kadto na ang kinadugayang mga gutling sa akong kinabuhi. Matag pitik sa gutling, gitugbangan kinig halawom ug lalim nga mga reyalisasyon sa atong pagtugyan. Nagdilaab ang imong panit nga nasaghid sa akong panit. May mga enerhiya nga nangita og laing enerhiya ug miulbo kini isip mga aligato. Nahitapot kita sa usag usa isip balaanong seremonya sa atong pagkahiusa sa kalag. Mihunong ang tuyok sa kalibotan. Naamang ang mga siloy. Ang mga balod sa lainlaing kolor nagkampat diha sa hangin. Buak nga salamin ang atong mga kasingkasing ug nagkadugo kita sa hilabihan. Naamang ang tanan nga sama bag nabalhog sa usa ka dakong mino. Daw mga karakter kita sa usa ka gubaon nga pelikula ug nakahukom nga manganaog sa telon aron mahimong kabahin sa mga tumatan-aw.
Sama sa giingon ni Wallace Stevens kabahin sa langgam, aduna usab akoy napulog tulo ka pagtan-aw kanimo. Bitaw, aduna akoy napulog tulo ka pagtuaw taliwala kanato. Gibutyag ko kanimo ang tanan sama sa pagpadunghay mo sa imong mga panganod nga buhok. Niining tanan, nagtanyag ka kanakog kalinaw— kanang matang sa kalinaw nga mabatyagan lang tingali sa usa ka patay. Taliwa niining yamogong mga kita, ang bugtong nagalihok mao ang kahilom.
Niining mga gutloa, mahikap ang gugma nga mikaylap sa kalasangan sa atong mga panit.
DIHA ra man diay ko mahikatulog sa hawanan sa dawatanan og bisita nga naghukas lang nga nagligdas sa sopa. Wala na ko kahinumdom kinsay nag-itsa nakog habol, ahaka. Mag-alas singkohon na man diay tos kaadlawon nga nanulod mi sa balay kay unsaong nalingaw lagi kaayog hinabi alirong sa daob.
Human makapamahaw (nagkape ra ko, maoy naandan mabuntag), nanghanggat si Mitch nga manuroy mi sa ilang kaumahan. Haskang kalapad na man sa banika sa Cagay. Dili malunosan ang Cagay. Makita ang buhat sa kakugi sa mga maguuma. Anaa ang kalubihan nga nagsanggaka sa mga bulig. Anaa ang talamnan og talong nga walay bugto og pamunga. Kasagingan, kabigaan, kamaisan nga bag-ong gisanggian, alugbatihan. Anaa ang binuhing kahayopan nga gipasagdang nanibsib sa laguna. Anaa ang mga mag-uuma nga matimbayahon kanamo samtang nagtubay sa ilang mga buluhaton sa bukid. Lapyo ug lunhaw ang hangin. Asul sa pagbati ang mga balili nga nakighagwa sa bag-ong kabuntagon.
Unya nahisapong kami niadtong sapa nga gidagaydayan sa dalisay nga tubig. Ang sapa gihayongan sa ban-ok nga kakahoyan nga maoy nakapasamot sa katam-is sa huni sa tubig nga nangapiang sa bato sa tampi; gikulit kini sa lupot nga nag-ekis-ekis sa iyang panaw sa pag-utlan sa kaumahan. Ingon ni Mitch, dinhi kuno sila magkaligoan sa una niadtong mga bata pa sila. Kining sapaa naglukim sad og tinipigang sugilanon sa Cagay nga gigamit ni Mitch isip materyal sa iyang sugilanon nga nag-ulohan og “Bitin.” Akong gisusi kadtong punoan sa kahoy nga gihimong hup-anan sa karakter sa sugilanon diin nahimong bantawan sa iyang mahilas nga imahinasyon. Nagsige mig kinataw-anay nga nag-estorya niini. Sa among pagbalik sa balay nilang Mitch, igo gyod nga naluto ang lechon. Didto mi maniudto sa silong sa balay sa iyang maguwang kay ang ilang balay napuno na pod sa mga bisita ug mga mamistahay.
Diha pa kadtoy laing mga potahe apan mas nalingaw mi sa
lechon. Haskang kagumkoma sa panit, uy, nga gikinamot ra namo paghamong. Lahi ra og templa ning lechon sa bukid kay walay mga pangilad nga lamas ba. Inig-ingkib nimo, prangka ug sinsero kaayo ang romansa sa iyang lami.
Gitak-opan namo ang paniudto pinaagi sa saging nga sakto ra kaayo ang pagkahinog ug klarong wa mag-agi og kalboro. Giihap-ihap man unta to nako kon pila ka dawin akong nahurot pero, ahh, budlayg ihap-ihap kay maayo man nig eskotinyo sa eleksiyon nga dakong gubot kon naay balota nga di maihap, ha-ha! Wa bitaw silay CCTV diri. Sa panit lang nga nagmunton sa lamesa nato kuwentadaha god, ha-ha!
Ako ra god silang gilingaw-lingaw sa akong mga pamaagi sa panulat— pananglit, sa mga paagi unsaon pagbadbad sa mga gapos sa lengguwahe aron kini makamugna og laing han-ay sa sintaks ug ambiguity o kaha bagong uniberso sa mga posibilidad nga dili makita sa ordinaryong diskurso. Apan ang tinuod, gituyo ko kadto aron dili ra kaayo sila makamatikod sa sekreto nakong katuyoan sa saging-hinog. Ambot mingtuo ba pod kaha sila adtong akong mga pakatok nga mga ngilngig na man pod ni sila kon panuwat lay estoryahan.
Nagkasabot man unta mi nga mohapit og beach resort somewhere sa Carcar ba o sa San Fernando. Apan apiki na man sa panahon. Maong nagkasabot na lang mi nga mamalik na sa siyudad kay kombensiyon pod lagi sa BATHALAD-Cebu pagkaingon ugma. Kapoy na kaayos lawas kon maguyko pa sa laing pamagdoy.
Nahibulong na lang ko kay may gipangputos man si Inday Lisa ug morag iyang giandam alang kanamo. Hala, para pangbringhaws diay kuno to ug gipakapinan pag pipila ka sipi nga saging-hinog. Diha pod gani unta toy kardaba pero gibalibaran na lang gyod namo kay nagsanuoy na mi sa mga ‘kininhasan’ sa bukid sa Cagay.
Namiya mi sa Cagay apan ingon sa nahabilin ang among mga kasingkasing. Puhon, sa sunod pista. Puhon sa sunod nga tingpamulak sa kamingaw. Puhon sa sunod panaaran sa maayong ani sa mga mag-uuma. TADLAS sa liboan ka milya, tadlas niining utong sa kalawran nga nagbulag kanato, igsoon ra gihapon ang atong mga panit nga nahimulag sa usag usa. Apan ikalimod ba nato ang atong kamingaw? Subaya ug siksika ang mga dalan-dalan sa imong panit ug tan-awa kadtong bahin diin ang utlanan giangkon sa akong palad sa pipila ka daklit, basaha ang putol-putol nga mga parapo nga nangahulma niini, tutoki sa liboan ug usa nimo ka panan-aw ug itapion sa imong dughan. Kana tingali ang labing makataronganon nga pagsaulog sa atong gilayon nga giuwang sa lawod ug kamingaw. Nianang paagiha, dili kita lagyo sa usag usag. Duol sama sa hangin. Mapintas sama sa urom.
Ato na baya kining nahinganlan dili pa lang dugay. Cliche. Korni. Laina, korniha nato, uy, ingon ka. Lagi, ingon ko. Stating the obvious is cliche, subli nako sa giingon ni Nyor Butch. Ug nahilom kitang duha niadto. Apan ganahan kong litokon kinig usab tutok sa imong mga mata. Sa subli natong panagtagbo, kahinganlan na nato kining mga letra nga wa nato ikalitok niadtong panahon nga nagdilaab ang daob sa atong pagtugyan. (KATAPOSAN)