Ang Pagpangita Sa Langit Ug Ang Mga Barbaro
Ang Pagpangita Sa Langit
MINGLABAY ang mga adlaw sa kahinay nga makalagot. Gitul-id ni Sumanga ang iyang lawas. Mingtabon ang mga panganod sa takdol nga Bulan nga nakapahinumdom kaniya kang Bugbung Humasanun. Mibangon siya ug milingkod ug mikulit sa bulos sa kawayan sa gipangita sa iyang kasingkasing.
Ulan natagak mga bangkaw mga hangin mga patayng langgam
Bitbit ang kris nangutana ko, Hain ang langit?
Hain ang hagdanan ngadto sa Bulan?
Naglayag dala ko ang imong hulagway mga gabii ug mga
adlaw Damgo kong naputol.
SA tungang gabii siya naghagok na uban sa iyang mga tawo. May kisaw sa tubig nga nakapukaw kanila. Maoy tingob nilang pagtuo nga kini na ang kataw sa bahandi sa gipanumpaang sugilanon ni Datu Anan. Naghangad sila sa ikog sa kataw... dili... simod... simod sa usa ka dakong sakayan. Ug ang taas nga palo ug mga layag. Karon nag-ambo kanila ang dakong barko nga may dakong layag ug gagmayng mga layag. Unya ang kahibulongang mga sundalo nga may mga pana ug bangkaw nga may sapya nga mga uhas.
“Magpakaaron ingnon kitang mga mananagat,” hunghong ni Sumanga.
Gisud-ong nilag maayo ang mga sundalo kansang mga biste labaw nga matahom kaysa mga datu ug ang dakong letra sa bulawan sa kilid sa sakayan. Dili nila mabasa. “Mga Insek,” matod ni Datu Anan. May babaye nga mitudlo kang Sumanga kansang unggoy naglangas sa iyang abaga. Dihadiha, may sundalo nga misenyas kang Sumanga nga pasak-on sa barko.
“Mosaka ko,” matod ni Sumanga ngadto sa iyang mga tawo samtang nagtikang sa hagdanang pisi nga gipaubos. “Paabota ang akong senyas.”
Ang mga tawo sa barko hingpit sa mga hinagiban, dagkong espada, bangkaw, pusil ug uban pa. Nagpakita sila og kaabtik labi na ngadto kang Sumanga. Ang maanyag nga babaye nga nagsul-ob og seda ug kuwentas nga bulawan mitudlo sa unggoy nga Tarsus kang Sumanga. Mingsulinga ang mga sundalo kang Sumanga ug iyang gitunol ang unggoy sa babaye.
Nalipay kaayo ang babaye ug namulong ngadto sa kapitan niya. Ang kapitan mitunol kang Sumanga og pirasong bulawan nga hitsura og barko. “Unsa kini?” sukot ni Sumanga. “Pinyin. Sapi, bulawang sapi, wa ka masayod?” “Sama sa among biyogol.” Nasabtan ni Sumanga nga ang iyang unggoy nahalin. Gipasiplatan niya ang mga butang nga dala sa barko. Masinaw nga mga banga nga may mga bulok ug pinintal nga kahibulongang mga mananap. Mga plato ug dagkong panaksan, mga porselana nga gitawag og sinoratas. Mga bantal. Kining kaadunahan lagmit makatuman sa iyang panaad.
Ang babaye mitudlo na man sa bulos sa kawayan nga giluklok ni Sumanga sa iyang panit nga bakos. Gusto usab niining makita. Gitunol ni Sumanga.
Ang tighubad sa pinulongan mitug-an sa babaye nga si Sumanga usa ka Bisaya. Sama sa nalisang ang babaye, apan iyang gipabasa ang nakulit sa kawayan. Unya giuli niya ang bulos.
“Ang prinsesa buot masayod sa imong ngalan,” matod sa tighubad. “Magsusulat usab siya og shi. Gitawag mo og balak. Nasayod kami nga ang mga Bisaya mga pirata. Apan miingon siya nga ang pirata dili mosulat og balak.” “Ako si Sumanga, mananagat lamang.” “Si Prinsesa Yang Lin nagpakisayod kon daghan ba kamo og unggoy nga sama niini kagamay?” matod sa tighubad. “Sa among lasang, oo,” tubag ni Sumanga ngadto sa babaye. “Daghang pinyin alang sa daghang unggoy. Hain ang inyong isla?” “Duha ka adlaw gikan dinhi.” “Dili halayo. Sultihi ang imong mga sakop pagbalik sa isla ug pagdala og dugang mga unggoy sa Subu. Pagdala usab og dugos, wax, sungay sa kabaw, panit, ug salag sa langgam nga mahimong sabaw. Mahimo kang kuwartahan nga tindero. Makapanaw ka uban kanamo.”
Nakayango si Sumanga sa iyang kaugalingon. Napalgan na niya ang kahigayonan nga makakuha og bugay. Miuyon siya ug gitawag si Datu Anan sa pagdala sa mga tawo ngadto sa Bohio ug dalhon ngadto sa Subu.
Gitugotan siya pagsulod sa kamarote sa kapitan diin nakita na man niya ang laing mga bantal sa seda nga lainlaig bulok, bulawan nga hilo, mga banga nga tinamnan og mahalong mga bato ug mga kuwentas sa lainlaing gidak-on ug gitas-on.
“Kini si Kapitan Ts’ui Hao,” matod ni Yang Lin. “Kamo ang magsabot-sabot.”
Wala matago kang Sumanga ang iyang kahibulong sa linging pultahan nga pinintalan og bulawan.
“Pultahan sa Bulan,” paila ni Yang Lin. “Naghisgot ka og langit sa imong balak. Magsulat usab akog balak tapos sa mga libro sa pagkuwenta.” “Nangita ko sa langit.” “Tanan.” Mikagigi si Yang Lin. “Sa pagkatinuod, ania ka sa langit.” Wala siya makasabot. “Ang among hari Anak sa Langit. Ang langit ginganlag Ti’en, ang pinuy-anan ni Shangdi. Pag-adto, motuman ka una kang Tienming, ang Sugo sa Langit. Kining barko ginganlag Ti’en.”
Nahinumdom si Sumanga sa dagkong mga letra nga bulawan sa kilid sa barko.
Ang puno sa mga karga nga Langit gihuyop sa hangin paingon sa Subu.
Samtang nagplano unsaon pagtulis sa barko, si Sumanga gitudloan sa maayong mga pamatasan ni Yang Lin, ang tag-iya sa barko. Sa lamesa-kan-anan, may etiketa, ug sa pagtinarong nga ginganlan og li.
“Kon wa kay alamag niini,” matod ni Yang Lin, “ang usa ka tawo dili makadani sa langit.” GIKAN sa halayo, ang Subu maoy hataas nga tulay gikan sa lapyahan diin daghang barko ang nagpundo, ang mga barko daghan og layag. Sa duol-duol, makita sa likod sa pantalan ang mga balay nga dagko nga wala pa makita ni Sumanga.
“Mga barko Trinidad, Concepción, ug Victoria. Unang mingabot kay kanato,” matod ni Ts’ui Hao kang Yang Lin. “Tingali mga barko sa negosyo usab.”
May mga lalaki nga nagbaruto ug sila gipasaka ug si Ts’ui Hao
Lahi nga matang sa langit ang nahipalgan ni Sumanga. Apan misulong si Datu Harun ug namihag…
mibayad kanila og hunos o bayad sa pagdunggo. “Sugo ni Almontay Humabon,” matod sa kolektor. “Nasayod kami. Dinhi na kami.” “Diay ba.” Mikatawa ang kolektor. Nanaog si Sumanga sunod kang Yang Lin nga mipaturatoy ngadto sa taboan, wala na magtagad kang Sumanga. Si Yang Lin gidali pagsunod ni Ts’ui Hao ug duha ka guwardiya.
Sa samok nga taboan, nakita ni Sumanga si Tamoy nga namaligya og mga kulon.
“Langit karon ang gipanagsultian dinhi, dili kulon,” nanghupaw si Tamoy. “Nagpabunyag kami aron makaabot sa langit.” “Langit?” matod ni Sumanga. “Ang akong gipangita.” “Hoy,” tawag ni Tamoy sa usa ka lalaki nga nagbiste og binabaye. “Diay nangita og langit.”
Pinaagi kang Chamorro nga tighubad sa pinulongan, ang lalaki midapit kang Sumanga pag-ila kang Kristo.
“Kinsa siya?” sukot ni Sumanga nga interesado. “Asa ko siya makita?” “Sa unang pangutana, siya ang Ginoo.” “Duna na miy Bathala.” “Si Kristo ang Ginoo.” “Unsay iyang hitsura?” Ang tawo mikuot og kuwentas nga may pigura sa usa ka tawo nga way sinina ug gilansang sa krus. “Kini siya.” “Unsay iyang gibuhat?” “Namatay.” “Buot mo ako nga moadto sa tawong patay?” sukot ni Sumanga. “Nabuhi man siya. Busa naluwas kita.” “Giluwas ta pinaagi sa pagpakamatay? Ug buot niyang pasayloon ang atong mga kaaway?” Nagtuo si Sumanga nga ang tawo ug ang Insek nga babaye nanonto kaniya.
“Oo, paglimpiyo sa atong mga sala.”
Nangupo si Sumanga. Kining tawo buang, matod niya sa kaugalingon.
“Ang tubag sa imong pangutana mao…” Ang tawo mitudlo sa dughan ni Sumanga. “Ang langit naa sa imong kasingkasing.”
Alang kang Sumanga, bisan kaniadto pa, ang pagtuo og daghang Bathala binuang, ug karon niay tawo nga nag-ingon nga ania sa iyang dughan. Gitutokan niya ang mga mata sa tawo. Dunay mga tawo nga dili magsulti sa matuod apan maayong motago sa ilang mga mata. Usa kini. “Yo soy el camino, la verdad y la vida—le contesto Jesus.” “Unsay iyang gisulti?” “Ako ang dalan, ang matuod, ug ang kinabuhi,” matod ni Chamorro. Mituyok si Sumanga sa dihang may misangpit sa iyang ngalan. “Pauli karon dayon,” matod nilang Idris ug Malandog. Nakita ni Sumanga nga ang duha dako kaayog gumonhap ug kaguol. “Ngano?” “Gisulong ni Datu Harun ang kota ug napatay si Gat Tuhan... Ug ang mga menor nga asawa nga sila si Mayda ug Isang.” “Si Bugbung Humasanun?” “Si Datu Harun namihag. Didto ako sa lasang pagkahitabo,” matod ni Idris nga may pagbasol sa kaugalingon. “Ming-abot silang daghan kaayo. Nailhan sila sa guwardiya busa gipasulod sa kota. Apan sila miatake. Ug misibog gilayon tapos sa kadaot nga ilang nahimo. Kalit kaayo ang hitabo.”
“May nakasaksi nga si Bugbung Humasanun nakig-away nga morag lalaki,” matod ni Malandog. “Ang amahan ko?” “Nagdali kami nganhi aron pagtaho kanimo.” “Si Datu Anan daw dili maluwas sa iyang samad.” Ang diha sa kaisipan ni Idris mao lamang ang iyang pamilya ug wala na makatingog.
Mingdagan sila ngadto sa binta nga gigaid sa poste ilawom sa tulay ni Almontay.
(SUMPAYAN)