KAGUBOT ANG NAGTUKMOD PADULONG SA KALAMPOSAN

SENTO singkuwenta pesos ray nabiling kuwarta sa iyang bolsa dihang mitaak siya sa Carcar niadtong 1984. Miabot siya, lungsod pa ning Carcar kaniadto, dala ang iyang pipila ka gamit panguma kuyog ang asawa ug duha ka gagmayng anak. Giabog siya sa Dabaw sa walay puas nga panagbangi sa militar og rebelde.

Naa may gamayng yuta ang iyang inahan, si Pelagia Mancera Sumaria, sa Carcar mao tong miari siya sa Cebu.

“Nagpalit ko og usa ka sakong bugas (P150 ang sako sa mais), unya manginhas lang intawon mi para naay ikasuwa,” asoy ni Rovesper Sumaria, usa ka mag-uuma, kabahin sa iyang kagahapon. Ang P150 sobra sa ilang pamilete sa barko.

Tungod niini, nanarbaho siya sa silingang mag-uuma nga P10 ang adlaw, nananggot, nagtanom og utanon ug nagbaton og baka, aron naa silay ikagasto. Kon manganak ang baka, magtunga sila sa anak.

“Grade 3 pa lang, mag-uuma na ko. Wa ko makahuman pageskuyla kay walay interes ang akong mga ginikanan,” si Rovesper nagkanayon.

Gawas sa pagpasuhol, nagtanom siya og 900 ka punoan nga tawong, nanguha og hugaw sa baka ug kabaw sa bakanteng mga yuta aron iabono. Makatagamtam sab siya og kasaba usahay sa mga tag-iya sa yuta.

Sa dihang nahalinan siya og P30 mil pesos sa tawong, nagsugod na ang paglambo sa iyang kinabuhi.

Karon, malamposon na nga nangahimong propesyonal ang iyang mga anak.

“Nakahuman sila pinaagi ra sa akong pag-uma ug garbo man sab silang moingon nga ang ilang amahan usa ka mag-uuma,” niya pa.

Sa unom niya ka anak, ang kamaguwangan, si Joefel, usa na ka electronics communications engineer; ang ikaduha si Mansueto, mechanical engineer sa San Miguel sa Davao. Ang ikatulo si Felro, usa sab ka mechanical technology sa Lapulapu City ug si Monalisa migradweyt nga cum laude sa kursong magtutudlo ug nagtrabaho sa personnel office sa Kepco kun Korean Electric Power Corporation nga anaa sa Lungsod sa Naga dinhi sa Cebu.

Ug ang mga manghod niyang mga anak wa pa makatiwas— si Mike sa iyang BS Marine ug Nova sa iyang Business Administration.

Dako ang sakripisyo ni Rovesper ug sa iyang mga anak una nila nakab-ot ang ilang mga damgo.

Napugos siya og hawa sa Davao tungod sa engkuwentro sa mga rebelde ug sundawo diha sa iyang umahan.

Wa madugay, nabaligya na sab ang iyang yuta sa Davao kay naospital man ang iyang amahan nga si Mansueto Sumaria, Sr.

Pukawon na niya matag alas kuwatro sa kaadlawon ang gagmay pa niyang mga anak aron mamubo sa mga utanon. Inigkaalas sayis, magdagan na ning mga bata pauli sa ilaha aron mokaon ug mag-ilis kay mangeskuyla.

Giingnan man gani si Rovesper sa iyang mga silingan nga wala siyay kaluoy sa iyang mga anak, kay gagmay pa gipatrabaho na.

Sayo niyang gitudloan ang iyang mga anak sa panguma, “…para masakitan sila sa init, mahugawan sa lapok aron inig-eskuyla nila, maningkamot sila og maayo.”

“Para sa amoa man pod nga kaayohan ug kaugmaon,” ni Monalisa pa, kay wa niya igsapayan ang kalisod kay ang tanan iyang gibuhat isip tabang man sa iyang mga ginikanan.

Silang tanan magguna, maninda og utanon ug manguha og lawog sa baka ug kabaw una sila mangeskuyla o human motambong sa klase.

“Maglakaw mi (mga tulo ka kilometro) padu’ng sa eskuylahan matag adlaw nga walay balon,” dugang pa ni Mansueto.

Sa dihang mingtungtong na sila sa high school, mosayo pag-uli si Joefel, ang kamaguwangan, kay mag- spray pa og medisina sa tawong ug mangumpay pa og lawog sa baka.

Nagpadayon ni, matod niya, bisan college na siya ug motabang gihapon kon bakasyon o tapos sa semana.

Gipangandaman ni Rovesper ang pagsulod sa iyang mga anak sa kolehiyo.

“Giingnan man gani ko sa akong iyaan nganong magpaeskuyla pa ko sa akong mga anak nga di na man makaya sa akong pag-uma ang among kinabuhi,” niya pa.

Ang wa nila mahibaw-i nga aduna siyay 15 ka buok baka nga gatasan nga gipagalam sa lainlaing tawo, tulo ka ektaryang tawong ug gamay nga kuwarta sa banko.

“Usahay, maglisod mi sa matrikula pero makakita ra man pod gihapon mi, wala man pod mi pasagdi sa Ginoo,” ni Monalisa pa.

Sa dihang nakahuman ug nakatrabaho na si Joefel, ang kamaguwangan, gihangyo siya ni Rovesper.

“Lingia pod sila, ang imong mga manghod kay luoy sad kaayo,” niya pa.

Human niya dasiga ang iyang mga anak, iya na sab gidasig ang iyang mga silingang mag-uuma.

Gidasig sab niya sila pagpananom og humay, kay siya man ang unang nagtanom og humay niadtong 2009 sa ilang dapit. Sa una, dili sila ganahan kay gasto kaayo ug hago kaayo maghimo og pilapil.

Gipagamit niya ang iyang kabaw ug mudboat, usa ka ekipo sa pag-andam sa basakan, ug gipabayran niya ni og humay kon makaani na sila. Aduna sab siyay thresher, ekipo nga buwagon ang uhot sa humay.

Karon, aduna nay 49 ka ektaryang luna nga natamnan og humay sa ilang dapit sa Carcar, ug tulo ka ektarya niini iyang kaugalingon, matod pa ni Juliet Lapas, sekretarya sa CarcarTuyom Farmers Association kun CARTUFA.

Gamay ang kita sa humay kon itandi sa tawong. Sa 1,000 metro kuwadrado nga luna, ang tawong mokita og P30 mil matag ani o P150 mil sa unom ka buwan. Ang humay P8 mil ra ang kitaon sa unom ka buwan.

Apan di maayo nga pulos tawong lang ang ilang itanom kay lupa kaayo ang yuta ug dali ra mobaha kon mouwan.

Gisuwayan niya pagtanom og pakwan ang usa ka kuwadradong pilapil apan naalkanse siya og P15 mil sa dihang gibahaan ni.

Niadtong 2016, si Rovesper gituboy nga “Outstanding Rice Farmer of the Year”, matod pa ni Dr. Roldan Sarajena, ang pangulo sa Cebu Provincial Agricultural Office (PAO).

Ang pagtuboy gibase sa gidaghanon sa iyang ani. Usa sab nga gibasehan ang iyang aktibong pagpalambo sa panguma sa ilang dapit ug kadasig sa iyang kapunongan, matod pa ni Ainee Pasaje, agriculture technologist sa PAO.

Si Rovesper ang presidente sa CARTUFA diin adunay 56 ka membro ug 51 niini nananom og humay.

Karon, aduna na siyay usa ka thresher, upat ka mudboat/tractor, duha ka power spray alang sa mangga, usa ka multicab ug Hyundai nga awto nga hinatag ni Mansueto.

Naa siyay walo ka baka, duha ka kabaw, upat ka kanding ug 20 ka manok.

Nagpabilin siyang tenant o nag-abang sa tulo ka ektaryang humayan ug tulo ka ektaryang tawongan. Tunga ra sa ektarya ang iyang kaugalingong yuta, nga iyang gipalit sa iyang inahan, kay mahal kaayo ang yuta sa ila.

Bisan sa iyang kahimtang, magpasuhol pa gihapon si Rovesper, ni Pasaje pa.

“Nganong mauwaw man ko nga panginabuhi man na,” matod pa niya. Magpabayad siya og P5,000 matag ektarya nga iyang andamon aron katamnan sa tag-iya.

Ang iyang mensahe sa mga mag-uuma: “Dili nato ikaulaw ang panguma kay dako kaayo ta og papel sa pangagamhanan. Kon di ta mag-uma, kanang mga propesyonal magutman kana sila kay kita ang naghimo og pagkaon.” —

“Dili nato ikaulaw ang panguma kay dako kaayo ta og papel sa pangagamhanan. Kon di ta mag-uma, kanang mga propesyonal magutman kana sila kay kita ang naghimo og pagkaon.”