Pangartiyong Sagan

INIT ron ang mga lantugi mahitungod kanatong mga Pilipino. Mga brayt man kuno unta ta, kugihan, kutihan, maanyag, ambongan, adunahan ug tambok (ang yuta, dili ako) apan nganong gakayamukat? Ang mga gamhanan kuno gakapuliki og lalis ug ang mga brayt ganganga. Nah, klarong dili ko gamhanan ini ug dili sab ko brayt kay gawas nga wala ko gakapulikig pakiglalis, wala sab ko ganganga. Hahaha. Aw, naa koy daghang kalalis, apan wa sab ko magkapuliki, uy. Mokatawa ra baya kog mapilde. Dah, ining kinabuhia, dili importante ang makadaog. Ang importante nga sakto atong gipakiglalis ug, kon nakadaog ang kontra, dili tungod kay sakto siya, apan tungod kay mas ulitan siya. Kinsay ganahan makiglalis anang gawas nga gaaso-aso nas kasuko, ang itubag pa nimo kay “magbuot ka?” unya kon dili mohilak, manghurab? Aykog labda! Hahaha.

Puyde diay na nga galalis ra ta kon maanyag ba gyod ko o dili, unya gawas nga gadala ka daag martilyo, daghan pa gyod kag kuyog tigpakpak? Ayna ta. Hahaha. Pagsugod pa lang pilde na ka kay kon di pa ka hadlok mapilde, walay segurohay nga modaog gyod. Ing-ana ang hustisya ba, gikan sa pulong nga husto. Mao unta nang sakto nang dagan sa mga lalis sa Kongreso kay walay martilyo ug walay tigpakpak. Nah, kay masuko man sab, maghinulgaay dayon. Unsaon tuod nato nga dili magkayamukat nga mokiling man dayon ang timbangan ngadtos nahadlok? Pastilan. Nah, ang iro diay nga mibahag ang ikog, moundang diayg paghot? Hehehe.

Kini sang tigpaminaw sa mga lalis-lalis, inay maminaw og maayo kinsay saktog punto, masuko sag apil pabor sa manok. Manokay baya ta. Morag awtomatik nas atong utok nga kolor ang basehan sa sakto. Sa pula! Sa puti! Mao ra baya nay hugyaw sa atong utok, sa? Tapos padaghanay dayon. Sa naa! Sa wala! Morag naa tas ruydahan pirme, no? Hahaha. Mao nang maminaw tuod og balita, apan ang paminawon kay kon nakapunto na ba ang manok o napuntohan na ba. Lisod ra ba kon tawo ang manok kay mas daghan atik-atik. Ang manok, kon walay mopusta, puyde pa gihapong makadaog. Ang tawo, kon walay momanok, pilde gyod kay walay moratol sa kontra. Hahaha.

Ang pagtuki sab kon duna bay Diyos o wala, nagpamatuod nga dako atong pagtuo nga naa apan gapangita tag ebidensiya.

Mao na, di ko tiglalis gyod. Gawas nga lisod sab ingnong guwapa unta pero lalisera. Maayo untag tigdaog, tigpilde man sab kay walay migalam. Hahaha. Dah, mohilom na kog ingon ana, uy. Motalikod ug magpakiay-kiay na lang ko kay gawas mahadlok kog wrinkles, dili na pod uso ang linarotayg buhok. Mahal baya magpa- rebond unya ipalarot lang? Eksyus me. Hahaha.

Maong ganahan gyod ko maghandom adtong diha koy kalalis nga taga Sri Lanka. Pagkahuman gyod nakog ingon nga guwapa ko, nangutana siya, “mao nay ilong sa mga guwapa sa inyo?” Mao tong panahona nakanganga ko. Dihang nakapamilok na ko, nakatubag ra sab ko pag-ingon nga “Oo, mas daghan pa didtos amo nga mas guwapa pa nako apan mas ngilngig pag ilong kay ining akoa.” Maayo gani kay sa dihang gapanikad na ming maglinarotayg buhok, miabot tong kauban namong taga Nigeria, gitan-aw ming duha, mibalik og tan-aw sa akong kalalis ug miingon, “Ayaw na mog lalis kay siyay guwapa.” Ako bayay gitudlo. Sa Nigeria diay kuno, dili baya ilongay ang kaanyag. Tambokay baya. Klarong daog ko kay sakto ang sukdanan sa kaanyag sa Nigeria. Ingon ana lang unta, klarong timbangan, ba.

Mao lagi nang matod ni Carl Sagan, sa iyang librong “The Burden of Skepticism”, nga gikinahanglan sa tawo makat-on pagbalanse sa duha ka importanteng sitwasyon: ang iyang panginahanglang magduda ug ang panginahanglang abli ang utok nga molimin-limin sa mga gidudahan. Nah, kon wala tay klarong timbangan og unsay sakto ug maayo, gawas nga dili ta makaduda, dili sab ta makalimin-limin. Mao nay atong problema. Matod pa laging Sagan, kon dili ka kahibalong magduda, matigulang kang magtuo nga walay buot tanang mga tawo ug nga ang mga dili kahibalo maoy gamhanan ning kalibotana ni. Wala sab kay kalipay kay wala may bag-ong ideya makasulod sa imong utok ug kon naa man molabay ra. Kon dili sab abli atong utok aron paglimin-limin sa bag-ong mga ideya, dili ta katagamtam sa kaikag nga makapatingkag sa atong dunggan ug makapataas sa atong kahinam sa ugma. Aw, kon abli ra sab ta kaayo, maglibog ta kon asa gyoy nindot sa mga ideyang naa giyagyag sa atong atubangan.

Mao lagi niy gikabalak-an ni Jose Rizal, nahitabo gyod. Kon walay saktong edukasyon ang tawong gawasnon, paminaw niya iyang kagawasan ang walay timbangan. Kon dili siya gustong motimbang, iya na nang problema kay may kagawasan man siyang modesisyon nga dili manimbang. Kon ganahan sab siya nga motimbang-timbang sa mga sugyot sa iyang atubangan, paminaw niya duna sab siyay kagawasang mopili sa iyang timbang ug duna sab siyay kagawasang mopili kinsay timbangon ug unsaon pagtimbang. Samoka gyod, uy. Galagot tingalis Rizal gatan-aw nato. Hahaha. Mao nang ang mga pikon, tapolan ug ang mga talawan, gapangitag diktador. Ang una kay gakaulit nas linalisay nga way klaro; ang ikaduha kay kapoyan man maghimog timbangan nga iya; ug ang ikatulo, mahadlok motimbang og iya bisan pag naa siyay timbangan.

Matod pa laging William Clifford, usa ka karaang pilosopo nga English, kon dili magduda ang tawo, dili gani magbasa o makighinabi sa uban mahitungod sa iyang gituohan kon sakto ba o dili, kana nga tawo nakasala sa katawhan. Ngano pod bitaw sab ta ba nga dili magsukitsukit kon sakto ba ang ideya ug pagtuong gihuptan apan kon makausyoso sa silingan, puwerteng kugiha gyod manigsusi. Pero ingnong maayo ra mi diris Mindanao, dili motuo kay martial law god. Haller, parehas diay nang martial law ni Marcos sa martial law ni Duterte?

Mao lagi nang ingon ni Harriet Martineau, kaniadto pang 1838, nga mas dali ang tawo makahusga kaysa maniid. Wala gyod nas atong panabot ba nganong ang ilong, mata, dunggan, panit, dila, ug utok, gibutang sa Ginoo sa usa ra ka lugar, no? Kon makahusga ta, mora tag gaingon ba nga ahh, naa god koy utok, di na ko kinahanglan mogamit og ilong, mata, dunggan, panit ug dila aron makahunahuna, no? Hehehe. Mao nay nakademalas kay gawas nga wala ta gatuo nga brayt ang Ginoo, wala na sab ta gatuo nga naay Ginoo.

Niining panahona, lisod na gyod kon magpasagad ra ta, dili ta motabang og hunahuna unsa man gyoy sakto. Kinahanglan masabot na gyod nato ang isyu ug ang mga tawong gapangisyu. Labaw sa tanan, lisod sab mangartiyo kon walay Ginoo. Bisan si Carl Sagan nga maayong laki kaayong nakatimbang-timbang sa mga ideya ug kamatuoran isip manunulat ug siyentista (dili man kaha mo ganahag siyentipiko, na hala, siyentista), tinonto na sab nang gatuo nga walay Ginoo, uy. Ang pagtuki sab kon duna bay Diyos o wala, nagpamatuod nga dako atong pagtuo nga naa apan gapangita tag ebidensiya. Ingon ana sab unta atong buhaton sa atong kaubang tawo, sa? Mangita tag ebidensiya sa di pa ta motuo. Hehehe.—